Marketinq və ya müştəri elmi: dünəni, bu günü və sabahı

S. Quliev bildirir ki, ölkədə hansısa sektorda marketinq əla işləyir desək, yanılmış olarıq: "Bütün sektorlarda marketinq boşluğu var. Hətta bəzi sektorlar hələ də marketinqin əhəmiyyətini tam olaraq mənimsəyə bilmir. Bütün bunlara baxmayaraq, marketinq fəaliyyətləri əvvəlki illərə nisbətdə aşağı sürətlə olsa belə, inkişaf etməkdədir. Əsasən rəqabətin daha güclü olduğu gündəlik tələbat malları, məişət texnikası, geyim, telekommunikasiya, texnologiya və tikinti kimi sektorlarda marketinqə daha çox önəm verilir. Məhz bu səbəbdən də marketinqin müasir müştəri elmi kimi qavranması bu sektorlarda daha bariz şəkildə nəzərə çarpır. Digər sektorlarda da marketinq fəaliyyətləri həyata keçirilir. Amma sırf reklam xarakterli bu fəaliyyətlər marketinq aysberqinin görünən tərəfi kimi yaddaşlarda qalır. Görünməyən tərəflər isə ya ümumiyyətlə edilmir, ya da bu fəaliyyətlərin edilməsi üçün lazım olan şərtləri qarşılaya bilmirlər. Yerli istehsalın olduqca az olması və əsasən xaricdən idxal edilən məhsulların çoxluğu, alternativlərin az olması da müəssisələri marketinq fəaliyyətində passiv qalmağa sövq edir. Halbuki bu tip problemlər marketinqi arxa plana atmağa səbəb olmamalı, marketinqin bir müştəri elmi olduğu unudulmamalıdır. Həmçinin marketinq bir xərc mənbəyi olaraq görülməməlidir”.

Müsahibimiz deyir ki, marketinq bütün sahələrə tətbiq edilə bilər. İnsanların boş zamanlarını keçirmək və sosial inkişafını təmin etmək üçün teatr, kino və muzey kimi müəssisələr vardır: "Bu müəssisələr ictimaiyyət, mədəniyyət haqqında əsas informasiya ötürücüləridir. Bu tip müəssisələrin marketinqinin olması həm yerli müştəriləri, həm də xarici turistləri cəlb etməyə şərait yaradacaq. Xarici vətəndaşların həm vəsait xərcləməsinə, həm də ölkənin mədəniyyəti, davranış strukturu və tarixi haqqında məlumat əldə etməsinə gətirib çıxaracaq. Son illərdə kinoteatr sektorunda olduqca böyük canlanma vardır. Yeni özəl kinoteatrların açılması, rəqabətin güclənməsinə gətirib çıxarmışdır. Rəqabətin yaranması marketinq fəaliyyətinin vacib olmasına zəmin yaradıb”.

Ekspert tibb sahəsindəki marketinqlə bağlı da fikrilərini bölüşdü: "Tibb sektorunda da marketinq fəaliyyətləri günü-gündən inkişaf etməkdədir. Yeni özəl klinikaların açılması, müştərilərin cəlb edilməsi, bu klinikaların imicinin formalaşdırılması üçün atılan addımlar, müştəri araşdırmaları kimi fəaliyyətlər marketinqin inkişafına bir işarədir. Korporativ marketinqin tətbiqi ilə yanaşı, artıq yeni bir trend formalaşıb. Həkimlər şəxsi brendinq fəaliyyətlərinə yönələrək, özlərinin tanıdılması ilə məşğul olmağa başlamışlar. Bütün bunlar, rəqabətdə ən azı bir addım öndə olmaq üçün marketinqin nə qədər əhəmiyyətli bir funksiya olduğunu göstərir”.

Marketoloq Vaqif Hüseynov deyir ki, yerli şirkətlər yavaş-yavaş marketinqin gücünü hiss etməyə başlayıblar: "7-8 il bundan öncəki ilə indiki marketinqi müqayisə edəsi olsaq, çox ciddi irəliləyişlərin əldə olunduğunu görərik. Marketinq mütəxəssisinin dünya bazarını izləməsi, ondan xəbərdar olması, bu sahə üzrə özünü inkişaf etdirə bilməsi üçün ingilis dillini bilməsi vacibdir. Bir neçə il əvvəl istinad ediləcək mənbələr rus dilli idi və həmin mənbələrlə də inkişaf mümkün deyildi. Bu gün marketinq sahəsi ilə məşğul olan gənclər ingilis dilini yaxşı bildiklərindən və əsasən də xaricdə təhsil alıb gəldikləri üçün bu sahə inkişaf etməkdədir. Bundan başqa, ölkə bazarında da şirkətlər yavaş-yavaş marketinqin gücünü hiss etməyə başlayıblar. Marketinq büdcələrini artırır, marketinq mütəxəssislərinə yaxşı maaş verirlər. Bunun nəticəsi olaraq, yerli bazarda istər kadr, istərsə də şirkətlərin marketinq yönlü addımları baxımından, bu sahədə kifayət qədər inkişaf görünür. Düşünürəm ki, ötən - 2017-ci ili rəqəmsal marketinq ili elan etmək olar. Çünki bu ildə çox ciddi irəliləyişlər əldə edildi. Bu sahədə həmin ilə qədər görünməmiş hadisələr baş verdi. Bir sıra marketinq forumları və sammiti keçirildi”.

Müsahibimizdən gəliri az olan sahələrdə marketinq işinin yaxşı təşkili nəticəsində kifayət qədər qazanc əldə etməyin mümkün olub-olmadığını soruşduq: "Marketinq satışdan əvvəl başlayıb, satışdan sonra bitir. Məsələn, teatr, muzey və kitabxanalar əslində bir çox insanın axtardığı işlə məşğuldurlar. Sadəcə olaraq, onlar öz istehlakçılarına çata bilmirlər. Teatr zalları çox zaman lazım olan auditoriyanı toplaya bilmir. Amma başqa bir sahibkar teatr açır və bunu kifayət qədər yaxşı reklam edərək marketinq hesabına 200-300 nəfərlik zalı tam doldura bilir. İnsanların marağını cəlb etməyi bacarır. Hətta, biletin qiyməti 20-30 manat olsa belə, satılır. Burdan da görünür ki, sırf marketinq sahəsində dövlət orqanları özəl sahibkarlarla mübarizə aparmaq gücündə deyillər”.

"British Councul”un layihə meneceri, marketinq üzrə konsultant İlham Ali Yusif bildirdi ki, Azərbaycanda marketinq artıq kifayət qədər inkişaf etmiş sahələrdən biridir: "İstər nəzəri baxımdan onun tədrisi, istərsə də bu sahədə təlimlərin keçirilməsi bu gün marketinqə olan marağı artırıb. Digər bir tərəfdən də, bir sıra yerli şirkətlərimiz marketinqi korporativ fəaliyyətlərinə daxil ediblər. Deyərdim ki, bu sahə üzrə heç də beynəlxalq şirkətlərdən geri qalmırlar. Yerli şirkətlərimiz bir sıra yeniliklər etməyə çalışır, beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıq edir və xarici bazarlara çıxmağa çalışırlar. Artıq daha yaxşı reklamlar çəkilir, müştəri xidməti qurulur desək, yalan olmaz. Yəni demək olar ki, bu sahə inkişaf edir. 10 il bundan əvvəlki ilə, indiki vəziyyət arasında böyük fərq var. Amma ümumilikdə götürsək, tutaq ki, marketinqin 50 funksiyası varsa, hələ onun hamısı tətbiq olunmur”.

İ.Yusif deyir ki, bu gün təhsil sisteminin də marketinqə ehtiyacı var: "Mən özüm təhsil sahəsində çalışıram. Yaxşı olardı ki, təhsil müəssisələri də marketinq elementlərindən istifadə etsinlər. Bəzi orta məktəblər hələ də fərqində deyillər ki, bir neçə ilə şagirdlər artıq özəl məktəbləri seçəcəklər. Bunu eyni zamanda universitetlərə də aid etmək olar. İndiki gənclərin əksəriyyəti təhsil üçün xaricə üz tutur. Hər bir universitet öz marketinqini təşkil etməlidir. Hətta orta məktəb dövründən şagirdlərdə həmin universiteti seçmələri üçün maraq yaratmalıdırlar. Universiteti bitirən hər kəs üçün prioritet məsələ iş tapmaqdır. Bu gün hansı universitet, məzunlarının iş tapması ilə bağlı statistika yayır? Demək olar heç biri. Halbuki bu nüans şagirdin həmin universiteti seçməsində təsiredici rol oynayır. Bu statistika həmin universitetin marketinqinin ən güclü elementidir”.