Manat möhkəmlənməyə başladı

Dünən Dövlət Neft Fondu (ARDNF) tərəfindən 100 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsait hərraca çıxarılıb, bu vəsaitdən 61,4 milyon ABŞ dolları 19 banka satılıb. Bu barədə fins.az-a fonddan bildirilib. İl ərzində ARDNF tərəfindən hərraclar vasitəsilə valyuta satışı davam etdiriləcək.

 

Bəs görəsən, cəmi iki həftə əvvəl dollara tələbatın 400 milyon dollardan çox olmasına baxmayaraq, indi yaranmış bu vəziyyətin səbəbi nədir? Bu durum manatı dollara qarşı möhkəmləndirəcəkmi? 

İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənovdeyir ki, yaranan ajiotaj məhz  psixoloji faktorlardan qaynaqlanır: "Belə ki, faktiki olaraq hökumətin  və Mərkəzi Bankın hansı kursu həyata keçirəcəyi məlum olmadığı üçün həm vətəndaşlarda, həm də banklarda ciddi narahatlıq yarandı. Bunun nəticəsində manat sürətli şəkildə dəyərini itirdi. Sentyabrın 8-də bazarlara 300 milyon dollar daxil etməklə panika demək olar ki, tamamilə aradan qaldırıldı. Daha sonra ayın 14-də bazara 150 milyon dollar çıxarıldı və 78 milyon dollar satıldı. Dünən isə 100 milyon dollardan 61 milyonu satılıb. Bu onu göstərir ki, hökumət əslində Neft Fondunun vəsaitlərinin müəyyən bir qismini sərf etməklə valyuta bazarlarını qısamüddətli dövr üçün, təxminən 1-2 il ərzində tənzimləmək imkanına malikdir. 2014-cü ilin dekabr ayından etibarən dollarlaşma prosesi getməyə başladı. Artıq əmanətlərin demək olar ki, 81, o cümlədən vətəndaşların yığımlarının 90 faizi dollarlaşıb. Eyni zamanda manat kütləsinin daraldılması siyasəti bazarda manat kütləsini azaltdı. Əvvəlki dövrlərdə Azərbaycanın valyuta bazarları xeyli passiv idi. Bunun da əsas səbəbi o idi ki, sabit məzənnə siyasəti idi. Faktiki olaraq vətəndaşlar, o cümlədən biznes adamları bazarda ciddi iştirakçılar deyildilər. İndi həm biznes adamları, həm vətəndaşlar bazarı diqqətlə izləyir və ona uyğun olaraq da reaksiya verirlər. Vətəndaşlar bazarlarda iştirak edir, valyuta alır və satırlar. Hazırki situasiya onu göstərir ki, vətəndaşlar və biznes subyektləri bundan sonrakı dövrdə manatın möhkəmlənmək ehtimalı qarşısında əllərində olan valyutanı bazara təklif edirlər”.

İqtisadçı qeyd etdi ki, bu fakt özlüyündə növbəti dövrlər üçün məzənnənin ucuzlaşmasına, manatın möhkəmlənməyinə gətirib çıxara bilər: "Lakin burada söhbət ciddi möhkəmlənmədən deyil, təxminən 3-5 faizdən gedir. Amma hökumətin bunda maraqlı olması məsələsi də mühüm rol oynayır. Hökumət faktiki olaraq indiki şəraitdə manatın ciddi şəkildə möhkəmlənməsində maraqlı deyil. Çünki bu, növbəti dövrlərdə kəskin devalivasiya yarada bilər. Eyni zamanda, hökumət fiskal baxımından manatın hələlik 1.55 üzərində olmasında maraqlıdır. Bu baxımdan möhkəmlənmə müəyyən qədər getsə də, 1.55 həddini aşağı keçməyəcək. Sonrakı dövrlərdə isə vəziyyət neftin qiymətindən və hökumətin valyuta bazarlarından iştirakı və müəyyənləşdirəcəyi məzənnə siyasətindən asılı olacaq. Böyük ehtimalla 2017-ci ildə üzən məzənnə rejiminə keçidlə bağlı qərar qəbul ediləcək. Əgər belə bir qərar  qərar qəbul edilərsə, qısamüddətli də olsa manat kəskin şəkildə dəyər itirə bilər”.

"Ekonomiks” Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Birliyinin sədri Fikrət Yusifov açıqlamasında bildirdi ki, valyuta bazarında tələb və təklifin həmişə bir-birinə uyğun gəlməsi nadir hallarda olur: "Adətən  hərraca çıxarılan valyuta tələbatdan az olur, ya da əksinə, son dəfə olduğu kimi, hərraca çıxarılan valyutanın hamısı satıla bilmir. Burada  bir neçə səbəblər var. Birinci səbəb budur ki, bundan əvvəlki tarixlərdə valyuta birjasına kifayət qədər xarici valyuta çıxarıldı (300 milyon dollar Dövlət Neft Fondu tərəfindən, 100 milyon dollar isə Mərkəzi Bank tərəfindən) və bununla da yaranmış ajiotaj demək olar ki, tamamilə aradan qaldırıldı. Valyuta bazarında əsas satıcı qismində çıxış edən iki oyunçunun – Mərkəzi Bank və Dövlət Neft Fondunun bundan əvvəl valyuta satışında bir qədər fasilə vermələri, bazarda xarici valyutaya real təlabatla yanaşı, bir qədər əsası olmayan gərginlik yarada bilmişdi. Lakin 400 milyon dollar vəsaitin birdən bazara çıxarılması ilə vəziyyət tam sabitləşdi. İndi heç bir gərginliyə əsas yoxdur. Bu səbəbdən də dünən keçirilən hərracda satışa çıxarılan valyutanın cəmi 62%-ə qədəri alındı. Belə vəziyyətdə, dəyəri üzən məzənnə ilə müəyyən edilən manatın bir qədər bahalaşması da mümkündür”.

İqtisadçı Ekspert Pərviz Heydərov da deyir ki, son günlər ölkədə xarici valyutaya tələbdə əvvəlki ajiotajın səngiməsinin əsas səbəbi cari ay ərzində, yəni sentyabrda Dövlət Neft Fondu tərəfindən Mərkəzi Bankın keçirdiyi hərraclara əvvəlki aylardakından fərqli olaraq daha çox valyuta çıxarılması olub: "Bəzi hərracda, rəsmi valyuta ehtiyatlarının həcmi kritik səviyyəyədək azaldığına baxmayaraq, hətta AMB də vəsait çıxardı. Bütün bunlar da ondan irəli gəldi ki, əvvəlki aylar ərzində xarici valyutaya qarşı hədsiz səviyyədə tələb müşahidə olunurdu. Belə ki, bəzi hərraclarda təklif 100 milyon ABŞ dolları məbləğini aşmasa da, kommersiya bankları tərəfindən 700-800 milyon qeydə alınırdı. Təbii ki, bu, qeyri-normal mənzərə idi. İqtisadiyyatda heç bir aktivlik müşahidə edilmədiyi halda, bankların bu tələbi şişirdilmiş sayılırdı. Odur ki, DNF və AMB elə üst-üstə 1-2 hərracda 100 milyon dollardan artıq vəsait çıxaran kimi tələb sabun köpüyü təki yox olmağa başladı. Hesab edirəm ki, ölkədə xarici valyutaya aylıq tələbat maksimum halda 500-600 milyon dollardan bir az çox təşkil edir. Və bunu qarşılamaq əslində bir o qədər də çətin deyil. Hər halda sentyabr ayındakı mənzərə belə deməyə əsas verir. Lakin yenidən ajiotaj müşahidə olunacağı istisna deyil. Çətinlik yaradan məqam isə məhz ondan ibarətdir ki, DNF hər dəfə hərraca 100 milyondan artıq vəsait çıxarmaq gücündə deyil. AMB-nin rəsmi valyuta ehtiyatlarının həcmi isə, qeyd etdiyim kimi, kritik həddədir... Odur ki, növbəti aylar barədə proqnoz irəli sürmək çətindir”.

Yeri gəlmişkən, dünən Mərkəzi Bank sentyabrın 23-nə olan USD/AZN rəsmi məzənnəsini açıqlayıb. USD/AZN rəsmi məzənnəsi sentyabrın 22-si ilə müqayisədə 0,24% zəifləyərək 1,6292 səviyyəsində müəyyən olunub. Beləliklə, dollar avqustun 31-dən etibarən ilk dəfə 1,63 manat səviyyəsindən aşağı düşüb.