Bakı 14°C
Maksim Boqdanoviç fenomeni
Maksim Adamoviç Boqdanoviç (9 dekabr 1891, Minsk-25 may 1917, Yalta)
– Belarus şairi, publisist, ədəbiyyatçı, tərcüməçi; Belarus ədəbiyyatının
klassiki, müasir Belarus ədəbi dilinin yaradıcılarından biri.
1911-ci ildə Nijeqorod gimnaziyasını bitirən Maksim Boqdanoviç
Vilnoya (10 oktyabr 1939-cu ildə qarşılıqlı yardım haqqında Sovet-Litva müqaviləsi
imzalandı. SSRİ Belarus respublikasının ərazisində hərbi bazalar yaratmaq
imkanı əldə etdi, əvəzində isə Vilens ərazisini və 600 il öncə Belarusiyanın
paytaxtı olmuş Vilno şəhərini Litvaya verdi. Şəhər Vilnyus adlandırıldı və
Letuvanın (Litvanın) paytaxtı elan edildi – X.N.) gedir, Vatslav Lastovski,
Anton və İvan Lutskeviçlərlə və Belarusiyanın digər İntibah dövrü xadimləri ilə
tanış olur. Ardınca isə, Lutskeviç qardaşlarının qədim əntiq əşyalar muzeyinin
ziyarətindən duyduğu təəssürat altında "Slutsk toxucuları” şeirini yazır.
1909-1913-cü illərdə şair Ovidinin, Horatsinin, fransız şairi Pol
Verlenin ədəbi nümunələrini belarus dilinə tərcümə edir. Bundan başqa bu ərəfədə
Maksim Boqdanoviç belarus ədəbiyyatının qədim dövrdən XX əsrin başlanğıcına qədər
olan inkişaf tarixinin tədqiqi ilə məşğul olur ("Dərinliklər və qatlar”,
"Belarus yazı dilinin XVI əsrə qədərki qısa tarixi”, "Yüz il. Belarus yazı
dilinin tarixi oçerki” məqalələri).
1914-cü ildə Vilmoda yerləşən Martin Kuxtun mətbəəsində İvan
Lutskeviç və Mariya Maqdalena Radzvilin maddi dəstəyi ilə 2000 nüsxə tirajla
Maksim Boqdanoviçin həyatda ikən yeganə şeir kitabı "Çələng” çap edilmişdir.
(Titul vərəqində 1913-cü il göstərilir).
1916-cı ilin yayında liseyi
bitirən Maksim Boqdanoviç Minskə qayıdır. Ağır xəstə olmasına baxmayaraq,
Belarus dövlət komitəsində çalışır, asudə vaxtlarını isə ədəbi yaradıcılığa,
ictimai-maariflənmə və milli-inqilabi xarakter aşılamağa çalışdığı gənclər dərnəyinin
təşkilatlanmasına həsr edirdi.
Bu aralar Maksim Boqdanoviç sonralar milli himnə çevrilən "İtirilmiş
qu quşu” və "Təqib” adlı məşhur əsərlərini qələmə alır.
***
Maksim Boqdanoviçin istedadının müxtəlif ölkələrdən olan pərəstişkarları
qucaqlarında çox da böyük olmayan çöl çiçəkləri dəstələri ilə şairin son
dayanacağı olan Yaltada ucalan abidəsinin qarşısına toplaşırlar. Əlində bürünc
rəngli peyğəmbərçiçəyi olan hər zaman gənc qalacaq, qəlbi inam, ümid, sevgi ilə
dolu şairin Minskdəki Opera teatrının yanındakı abidəsi, doğulduğu evlə üzbəüz yerləşir.
Gələcək ədəbiyyat dahisinin dünyaya gəldiyi küçə həmin zamanlar
Aleksandrovski adlanırdı və Svisloç çayının sahili ilə uzanırdı. Bu gün həmin
küçəyə tarixi adını qaytarmayıblar, o, şairin xatirəsini yaşadır. Minskdəki həmin
küçədə Boqdanoviçlər ailəsi – uşaqlarla birlikdə ata Adam Yeqoroviç və ana
Mariya Afanasyevna yaşayırdı. Ata hüquq təhsili almış məmur idi və vəzifəsinə
uyğun olaraq müdiriyyətin əyalət idarəetməsindəki yoxlamalarına tabe idi.
Maksimin anadan olmasından 6 ay sonra Adam Yeqoroviçin işinə görə ailə, Mariya
Afanasyevnanın vərəmdən dünyasını dəyişdiyi, 1896-cı ilə kimi yaşayacaqları
Qrodnoya köçməli oldu. Atanı Nijni Novqoroda işləməyə göndərdilər.
Ananın cənazəsi ilə vidalaşdıqdan sonra gələcək şair demək olar, həyatının
az qala sonuna kimi doğma Belarusiya ilə ayrılmalı oldu. Nəhayət, 1911-ci ilin
yayında o Vilnonu ziyarət edir, 1916-cı ilin oktyabrında isə Minskə köçür və
beş ay orada yaşayır.
Svisloç yaxınlığında doğulan,
Nemanın Qrodnoda titrəyən dalğalarının layla çaldığı Boqdanoviç uşaqlığını da,
gənclik illərini də onlardan uzaqda – Volqada keçirir. O, Nijni Novqorodun və
Yaroslavlın gimnaziyalarında təhsil alır. Demidov hüquq liseyini bitirən şair
ali təhsilini Yaroslavlda əldə edir. Artıq ağır xəstə olan Maksim 20 il sonra Vətənə
qayıdır. Bu zaman onun dostları pul toplayıb Boqdanoviçi vərəmdən müalicə
alması üçün Yaltaya yollayırlar. Amma şairin taleyində bu dünyada uzun müddət
qalmaq yox imiş: 25 may 1917-ci ildə o vəfat edir. Onun yer üzündə keçirdiyi
zaman kəsiyi cəmi 25 il çəkir.
Şair, nasir, publisist, tərcüməçi olan Maksim Boqdanoviçin
yaradıcılığı sözün əsl mənasında fenomenal hadisə idi. Bütün yetkin həyatını
rus quberniya şəhərlərində rus dilli əhatədə yaşasa da o, belarus ədəbiyyatçısı
idi. Bundan başqa əsrin dörddə biri qədər qısa həyatı ərzində, hətta bundan da
qısa sürən yaradıcılıq dövründə Boqdanoviç yolunu doğma Parnasın ən yüksək zirvəsinə
qalxmağa və Yanka Kupala (Yanka Kupala– əsl adıİvan Dominikoviç
Lutskeviç 1882-1942. Belarus şair, dramaturq, publisist, Belarus ədəbiyyatının
klassiki – X.N.), Yakub Kolasla (Yakub Kolas. Əsl adı Konstantin Mixayloviç
Mitskeviç. 1882-1956. Belarus sovet yazıçısı, şair, tərcüməçi. Yeni belarus ədəbiyyatının
klassiki və əsasını qoyanlardan biri – X.N.) eyni səviyyədə olmağa, bir əsrdən
çoxdur ki, milli ədəbiyyatın klassiki olaraq qalmağa müvəffəq olmuşdur.
Maksim Boqdanoviçin yaradıcılığının pik həddi Rusiya mədəniyyətinin
qeyri-adi yüksəliş dövrü olan Gümüş dövrlə üst-üstə düşür. Lakin Nijeqorod
dövründə bütün filoloji bacarığına və poetik incəsənətə hərtərəfli marağına
baxmayaraq o, XX əsrin başlanğıcındakı modernist tendensiyalara qarşı laqeydlik
göstərmişdir. Gümüş dövrün müasiri simvolistlərin, akmeistlərin, futuristlərin
ideya və bədii axtarışlarından kənarda qalmışdır.
Rusiya ədəbi-ictimai hərəkatında o, tənqidçi və publisist kimi
iştirak etmiş, gənc və ustad müəlliflərin novatorluğuna obyektiv və qərəzsiz
yanaşmışdır. Amma daxilən özünün Belarus şairi olduğunu dərk edən Boqdanoviç bədii
cəhətdən yüksək inkişaf etmiş Belarus poeziyasını klassik obrazlara əsasən
yeniləşdirərək və doğma ədəbiyyatda poetik sözün səmimiyyəti və ilkinliyinə
iddia edərək əsas yaradıcılıq tapşırığını həyata keçirdi.
Boqdanoviçin yaradıcılığında əsas üstünlüyü zaman və məkan daxilində,
xeyir və şərə, gözəlliyə, dramatikliyə, faciəvi olana münasibətdə insan həyatının
mənəvi problemlərindən ibarət olan etik konsepsiya idi. O, yekunda şairin həyatı
və taleyi haqqında özünəməxsus etirafa çevrilən hər bir şeiri öz daxili "mən”
indən keçirərək, qəlbini dəyərli lirik sətirlərə köçürərək düşüncə və hisslərlə
əhatələyir.
Belarus poeziyasında vətəndaş mövzusunun formal-məzmun cəhətdən zənginləşməsində
şübhəsiz ki, onun "Misir torpağında qumlar arasında” sonetinin rolu böyükdür.
XX əsrin ilk onilliyində doğma ədəbiyyatda vətənpərvər mövzular üstünlük təşkil edirdi.
Boqdanoviçin yaşca özündən daha böyük, daha məşhur şairlər olan Kupala və
Kolasla ahəngdarlıq təşkil edən səsi enerji cəhətdən heç də onlardan geri
qalmırdı.
Bu faktı qeyd etməliyik ki, bu dövrün vətəndaş lirikasının poetik təsviri
realist meydanda çıxışların prioritetlərini minimuma endirdi. Ətrafdan şair-vətəndaş
Kupalanın qüdrətli səsi ucalırdı: "Orada
bataqlıqlar və meşələrdən keçərək irəliləyən kimdir? Belaruslar/ Bəs arıq
çiyinlərində apardıqları nədir? Çarəsizlik...” Kolas yaradıcılığına
xarakterik olan realist-təhkiyəçilik manerası ilə vətəndaş iztirabının
şeiriyyatını, kədərli nəğmələri yaradırdı: "Doğma
ölkəm, zavallı ölkəm! Meşə, bataqlıq, qumluq...”. Kupalanın da, Kolasın da,
Boqdanoviçin də azadlıqsevər şeiriyyatı vətəndaş optimizmi ilə doludur. Amma əgər
birincilərdə o, ritorik və tələbkar şüar-çağırışla zəngin şəkildə açıq
publisist tərəfdən görünürsə, Boqdanoviç öz vətənpərvər hisslərini sonet
formasında yazılan şeirləri ilə dilə gətirirdi.
Misir torpağında qumlar arasında
Mavi Nilin dalğaları üzərində
Neçə min illərdi abidə dayanıb:
İçində bir çimdik taxıl olan dibçəklə birgə.
Toza çevrilsə də taxıl dənəsi
Onun həyat gücü
Oyandı yenə
və yenidən cücərdi.
Və yenidən çörək gətirdi bitkilər.
Unudulmuş azad ölkə, budur sənin simvolun
Oyandın. İnanıram xalqın ruhu
Faydasızca yuxuya getməz
Və yenidən dirçələcək.
Nəhəng açarla savaşan bulaq kimi
Çıxacaq işıqlı dünyaya.
Boqdanoviçin inam simvolu təbiətin sahələr boyu sünbüllərini çoxaldaraq
yayılan qüdrəti olan taxıldır. Beləcə müəllifin doğma torpağın taleyi
haqqındakı vətənpərvər düşüncəsi gözəl sonetlə ifadə edilir. Bu qədər çətin
mövzunun bədii ifadəsi olduqca orijinaldır. Boqdanoviç genişləndirilmiş
metaforik müqayisənin təsirini Belarus baxışlarının vərdiş etmədiyi landşaft
görüntüsü ilə effektiv şəkildə istifadə edir. "Meşə, bataqlıq və qum” hər bir
burulğan və girdabla məşhur olan, hər tərəfdə pənahımız olan doğma Neman
(Belarusda çay – X.N.), "naməlum torpaq” isə möcüzəli Nil çayının dalğalarının
yuduğu Misirdir. Vərdiş edilməyən sonet formasına, qeyri-ənənəvi simvolizmə
müraciət edən şair sosial-vətəndaş mövqeli şeirini realizmin janr və üslub çərçivələri
ilə məhdudlaşan dairəsindən kənara çıxarırdı.
Boqdanoviçin vətəndaş lirikasının pafosluluğu rəssamın vətənə fədakarcasına
xidmətinin motivləri ilə sıx bağlıdır.
Xalqın maraqları naminə qəhrəmanlıq etmək, özünü qurbanvermə ədəbiyyatçının
vətəndaş mövqeyinin ən yüksək həddi idi. "Bu gecə qurudu axan bulağın suyu”
sonetində Boqdanoviç şairin ətraf aləmlə, konkret bu hadisədə yaradıcı şəxsiyyətin
ictimai nifrət sferasına məcburi sürükləyən sosial mühitlə sıx əlaqəsini
müzakirə edir. O, simvolik olaraq şairin sosial taleyini qışın şaxtalı günlərində
üzdən sakit və hərəkətsiz, daxildən isə qar təbəqəsinin altından axan su ilə
dalğalanan və "dalğaların güclü səsləri ilə” "azad dünyaya qovuşmağa” cəhd göstərən
selə bənzədir.
Mən bu simvolu basıb bağrıma
Dözülməz döyüşə sinə gərərək,
Sözün doğma təbiətini kəşf etdim.
Necə? Susuram. Axı burda hamı şairdir!
Kədərli keçmişi yoxa çevirin.
Bütün Qəlbinizlə İşıq yağdırın ora!
"Şairin istedadı mübarək göylərdən gələn vergidir” (A.S.Puşkin). Bu
vergini qəbul edərkən, sənə bəxş edilən taleyə layiq olmalı: poetik sözün
sirrini tapmalısan. Boqdanoviç bu verginin ən yüksək həddinə sahib idi. "Şairə”
adlı şeirində ilham pərisindən bəhs edərkən şairin səsi böyük coşğu ilə səslənir:
Çevik sətirləri poladdan yaratmalı,
Möhkəmlədib, cilalamalı onları – səbirlə.
Toxunan kimi xəbərdarlıq edərək səslənəcəkdir
sanki daşdan şimşək səpələnəcək ətrafa.
Boqdanoviç yaradıcı prosesi ustanın istedadlı əlləriylə daşı
cilalayaraq qiymətsiz cavahirata çevirməsi ilə müqayisə edir. Bədii əsərin qiymətli
daşla (mirvari dənəsi ilə) obrazlı müqayisəsi poeziyada olduqca ənənəvidir, onu
poetik universallıq adlanan təbəqəyə qaldırır. Boqdanoviç ənənəvi motivi gücləndirərək
poetik cığırın zəngin obrazlılığını təkcə "Şairə” şeirində deyil, həm də "Mənim
həzin nəğmələrim...”, "Balıqqulağında qara mirvari varmı...” şeirlərində də
diqqətə çatdıra bilmişdir. Onların hər biri Boqdanoviçin yaradıcılığının
mövzusunu müxtəlif formada genişləndirir. Boqdanoviç həqiqi incəsənətin dəyərlərini
fəlsəfi cəhətdən götür-qoy edir:
Bütün nəğmələrim xəfifdir mənim,
qara kömür təki qaranlıq olsa da,
İstidən parlayacaqlar,
Əgər əzab alovunda
qəlbim közərdərsə onları.
Sönəndə isə – rəngbərəng taxıl kimi atılıb düşər,
Üşüyərkən də qiymətli daşa çevrilər –
Mənim torpağa uzanacağım zaman...
1910
Digər şeirdə şair təbiətdə təbii orqanizmin möcüzəli şəkildə estetik
gözəlliyə çevrilməsini müşahidə edir, məsələn qum dənələrindən mirvarinin
meydana gəlməsi kimi:
Əgər qara mirvarinin yarandığı balıqqulağına
Bircə qum dənəciyi də düşərsə,
İnciyə çevrilər zamanla o.
Əgər qəlbimə salınarsa
Qara, kobud şişlər
Qəlbim inciyə çevirər onları...
Təbiət tərəfindən bu gözəl çevrilmə hadisəsinə müvafiq olaraq
yaradıcılıqda kobud-rəzil hadisələr şair qəlbinin ali istəkləri ilə bədii
yaradılışın incisinə çevrilə bilər.
Boqdanoviçin lirikasında gah dostluğun və sevginin itirilmiş hisslərindən,
gah da ölümün yaxınlıqda olması düşüncəsindən yaranan kədərli, pessimist əhval,
inamsızlıq motivləri, qəlb həsrəti, tez-tez müşahidə edilir. Boqdanoviçin
lirikasının faciəsi onun şəxsi həyatının taleyinin süqutudur, qürbət eldə
sağalmaz xəstəlikdən vəfat edən gənc şairin faciəsidir. O, fasiləsiz olaraq
uzaqdakı zavallı ölkəsi haqqında düşünən
"xəstə, təxəyyül hissindən uzaq
şair”dir. ("Qürbətdə”). O, ququ quşundan ona mənasız illər arzulamamasını
istəyir: qəlbindəki ağrı isə ayrı cür düşünür: "Oxuma, boz rəngli ququ quşu, Xəstəliklə
çarpışan ürək əzab çəkir”:
Ah, niyə şair oldum mən
Zavallı ölkəmizdə?
Qəlbim sızıldayır, bədənim solur,
Dərmanımsa yoxdur mənim.
Fikirlər ağlımdan axır yağıştək
Hisslər qaçaraq gedir qəlbimdən...
Bəlkə ardınca yovşan ətri gələcək
Bax, onda yaşamağa dəyəcək!
Amma bütün bunlara baxmayaraq şairin lirikası "Qəlb ağrıları” ilə
doğulmasına baxmayaraq həyat eşqi ilə, optimizmlə doludur; onun kədəri
puşkinsayağı işıqlıdır, həyatı isə harmoniya və bütövlük olaraq qəbul edilir.
Boqdanoviçin lirik əsərlərində ənənə, vərəsəlik probleminə, nəhəng
şair-sələflərdən əldə edəcəyi yaradıcılıq dərslərinə maraq hiss olunur. Qeyd
edildiyi kimi, Belarus şairi əsas estetik qayda ilə doğma ədəbiyyatın mövzu və
formalarının genişlənməsini nəzərə çatdırır, onu qüsursuz sənətə doğru yönəldir.
"Şairlər” adlanan şeirində Boqdanoviç yaradıcı varislik probleminə münasibətdə
öz mövqeyini dəqiq şəkildə ortaya qoyur.
Antik klassika Belarus şairi üçün ustadlıq məktəbi olmuşdur. Boqdanoviçin
antikliyə, ideya, mövzu, forma mənbəyi olan İntibaha aşkar yaradıcı münasibəti
də, yunan və Roma mifologiyası obrazlarının davamlı istifadəsi, lirikada
anakreontik (anakreontik poeziya lirik janrdır. İlk vaxtlar liranın sədaları
altında ifa edilən poeziya, qayğısız həyatın xoşbəxtliyini, hisslərdən alınan
zövqü, şənliyi tərənnüm edən poeziya kimi tanınırdı – X.N.) motivlərin
aşkarlanması, Horatsiyaya, onun abidəsinə, Madonnanın obrazının poetikləşdirilməsinə
müraciət buradan qaynaqlanır. Anakreontika Boqdanov şeiriyyatının möhtəşəm səhifələrindən
biridir. O, "Eros” adlanan şeir silsiləsində ənənəni reallaşdırır, sonra isə qədim
yunan nəğməkarına lirik etirafda öz pərəstişini təcəssüm etdirir:
Solğunam, nasazam, amma yenə sevirəm
Sənin müdrik, coşqun şeirini, Anakreon!
Ağlı oyandırır, qanı həyəcanlandırır,
Onda gümrah sevinc yaşayır, həyatı coşdurur o.
Təbiətin vergisi kimi şeir,
Üzümdən alınan tünd qoxulu, açıq rəngli şərab.
Günlər keçir, illər ötür.
Amma daha artıq məst edir adamı.
"Çevrilmə”dən fraqmentləri Belarus
dilinə tərcümə edən Boqdanoviç Ovidini də "təqib etmişdir”. Kiçik asklepiad
janrlı (antik şeir, yunan şairi Asklepiad Samosskun təkmilləşdirdiyi e.ə IV əsrin
əvvəlində iskəndəriyyəlilərin istifadə etdiyi şeir janrı – X.N. ) şeir olan
Horatsinin məşhur "Abidə”si Belarus dilində səslənir:
Möhkəm misdən ucaltdım abidəmi
Piramidalardan daha hündürdü binalar;
Onu nə güclü yağış nə gecə Akvilonu*
Nə saysız illər məhv edə bilməz.
Yox, tamam ölmərəm mən, həyatda ən yaxşı tale –
Cənazə istəmərəm, şanlıdır çələngim mənim.
Kapitoliyə qədər hər yer yaşıl olacaq
Səssiz vida keçirəcək baş kahin.
(* Akvilon – qədim roma dilində şimal-şərqi, bəzən şimal küləyinin
adı. Digər küləklər kimi Akvilon da təbiətin bu gücünü təcəssüm etdirən
Tanrılarla əlaqələndirilirdi. – X.N.)
Antik ənənənin Boqdanoviç tərəfindən istifadəsi yalnız doğma ədəbiyyatı
ali inkişaf mərhələsinə qədər qaldırmaq, bütün yaxşı şeyləri – insanlığın əldə
olunmuş estetik inkişafını milli yaradıcılıqla birləşdirməklə izah olunurdu.
Şairin şəxsiyyətinin özünü aşkara çıxarması onun peyzaj və intim
şeirlərində aydın şəkildə təcəssüm etmişdir. Təbiətin lirik qəhrəmanın düşüncələrindən
keçən poetik kəşfi, ətraf mühitlə mənəvi bağlılıq Belarus müəllifinin parlaq bədii
uğuruna çevrilmişdir.
Peyzaj lirikası Boqdanoviçin şəxsi həyəcanlarını ortaya qoyur – gah təbiətin
gözəlliyinə görə sevinən, gah bu əbədi, gözəl dünyanın rəngarəngliyini kədərlə
sezən və səslərin ahəngdarlığını dinləyərək, qəlbində və fikrində həyatın
qısalığına görə kədərlənərək ölümcül xəstəliklə çarpışan şair gözəlliyə hər
zaman heyran qalmışdır.
Boqdanoviçin demək olar təbiətlə bağlı bütün şeirləri rəssamın rəngarəng,
təbii, harmonik dünyagörüşündə özünü
günahkar hesab etməsinin ifadəsinə bənzəyir. Boqdanoviçdə peyzajlar bu və ya
başqa obrazla hər zaman təbiəti şəxsi dərk etmə ilə bağlıdır. Şair nümayişkaranə
tərzdə əşyalar və real dünyadakı hadisələrdən daha çox lirik "mən”in hiss və həyəcanlarını
rəssam dəqiqliyi ilə təsvir edir. Geniş düzlər məkanında, böyük meşələrdə, axan
çayların coşqun sularında könül azadlığa can atır:
Aydınlanır hava,
Geri dönür bahar.
Tezliklə, tezliklə bütün təbiət
Oyanacaqdır yuxudan.
Quş qatarlarının hay-küyü altında
Dalğalara tam sürət verərək
Qoca Neman* qaldıracaq
Nəhəng zirvəyə buzları.
Əzilib əriyəcək buzlaqlar
Coşqun sular isə
Sulu qarı yuyub aparacaq düzənlikdən
Heç bir iz buraxmadan.
Ax, bol sularınla ax,
Ağacların, çəmənlərin, otlaqların arasıyla.
Öz azadlığının gözəlliyi ilə
Mənim qəlbimi qanadlandır!
(*Neman – Belarusda çay)
"İsti axşam, sakit külək, yumşaq taya...” şeiri əsaslı olaraq
Boqdanoviçin peyzaj şeirlərinin şedevri hesab edilir. Burada şəxsiyyətlə təbiətin
harmonik birləşməsi şövqlə qələmə alınmışdır.
İsti axşam, sakit külək, yumşaq taya,
Torpağın sinəsində yatırdılar məni.
Yollardakı dirəklərdə tütün çəkməyək
Səmada ay parlayır solğun buynuz tək
Səmada ulduzlar səssizcə parlayır.
Axşamın sükutundan rahatlıq tapıb,
Yada sala bilmədim, əlim haradadır, başım harada.
Təbiətlə bütünləşmiş qəlbimlə görürəm
Külək ulduzları necə titrədir,
Sükutda necə boy atır otlar.
Şeirdə lirik qəhrəman tərəfindən təbiətin dərk edilməsi bitkin və təbiidir:
o, birdəfəyə gecəyə doğru uzanan yay axşamının, otların iyinin, küləyin səssizliyinin,
ulduzlu gecənin gözəlliyinin istiliyini özünə çəkir. Şair qəlbi ilə təbiətin,
burada həmahənglik yaradan lirik qəhrəmanın psixoloji vəziyyətini riqqətlə təsvir
edir.
Təkcə peyzaj deyil, sevgi şeirləri də şairin şəxsi həyəcanlarını əks
etdirir. Boqdanovda intim sarsıntılar müdrikliyin yüksək həddində genişlənir. Gənc
şair üçün sevgi həyata keçməsi mümkünsüz olan gözəl bir arzudur, çünki o, "xəstə
sinədə doğula bilməz”. Bu arzu Anyaya, "xəyalında canlandırdığı” Veronikaya,
onun Madonnası – naməlum kəndli qıza həsr edilmiş şeir silsilələrinin lirik sətirlərinə
hopub. "Eras” silsiləsinə daxil olan şeirlərdə onun qəlbi sevgidən qaynayır və
donur.
Saçlar arasından baxan təki baxır
Pırtlaşıq, qaralmış buludlar arasından oraqşəkilli ay.
Birdən nəfəs almağım mənə boğulanları xatırlatdı.
Və eşq – əzabları,
Və qıvraq bədən – ağılsızlığı,
Və qoxular – sərxoşluğu...
....................
Sinəmdə qaynar nəfəs sıxılır,
Qanım dalğalanır durmadan.
Lirik qəhrəmanın ən intim etirafları parlaq kədərlə doludur.
Boqdanoviçin son şeirlərindən birində hisslərin faciəsi təkcə qəlbə hakim kəsilən
sözlərə deyil, həm də rekviyemin vida nəğməsinin səlis ritminə qarışır:
İki rəngli
Muar*
Bərq vurur
Hər kəs görür
Harada başlayıb, harada bitdiyini
Hər halda onların arasında nə isə var,
Nə isə aldatmağa imkan verməz.
Qəlbimdə iztirablar.
Və heç zaman
Sizin qəlbinizlə qovuşmayacaq
Mənim qəlbim.
Bu da son.
(*Xara. Parça növü)
Şair Boqdanoviçin qəlbi öz lirasını həsr etdiyi şəxslərə sevgi ilə
döyünürdü. Abidəsi isə rus şairləri olan Lomonosov, Derjavin, Puşkinin abidələri
kimi möhtəşəm olmasa da, özünü ucaltmağa müvəffəq olub:
Gözlərimi yumacağım evdə,
Mavi körfəzin möcüzəli kənarında,
Tək deyiləm, kitab mənimlədir –
Martin Kuxtın mətbəəsində yayımlanan kitab.
Maksim Boqdanoviçin abidəsi ancaq bu sonuncu dördlük ola bildi.
Poetik nəfəsin sonuna bənzəyən bu son şeirlə Boqdanoviç öz tərcümeyi-halını həqiqi
şair kimi sona çatdırdı. O, ölümün qaranlıq məmləkətini parlaq, vəfat etdiyi
evi bəyaz, həyatla vidalaşdığı körfəzi mavi, ən böyük xəzinə olan yeganə şeir
kitabını isə "Çələng” adlandırmışdı...
Şelemova Antonina Oleqovna (filologiya elmləri doktoru, Rusiya Xalqlar Dostluğu Universitetinin "Rusiya və xarici ədəbiyyat” kafedrasının professoru)
Mənbə: cyberleninka.ru
Rus dilindən tərcümə edən: Xatirə Nurgül
