Macar xalqının azadlıq simvolu - Reportaj - Fotolar
«Əgər
Macarıstanın tarixini öyrənməyə vaxtınız və istəyiniz varsa, bir neçə saatınızı
Macarıstan Milli Muzeyinə ayıra bilərsiniz. Mükəmməl ekspozisiya ölkənin
tarixini onun başlanğıcından bu günümüzə qədər demək olar ki, tam əks etdirir».
«Muzeydə neolit dövründən bugünkü günə qədər Macarıstan tarixi təqdim olunur.
Burada muzeyin ingilis dilində planı, audiobələdçi olsa da, təəssüf ki, başqa
dillərdə yoxdur. Bununla belə, muzeyi ziyarət etmək maraqlıdır». «Macar dövlətinin
tarixini bilmək maraqlıdır. Burada tez-tez sərgilər keçirilir. Məktəb yaşlı
uşaqların da muzeyi ziyarət etməsini məsləhət görürük». Macarıstan Milli
Muzeyini ziyarət edən turistlərin muzeyin saytında yer alan şərhləri gerçəkdən
bu ölkəyə səfər edən insanlarda xüsusi maraq oyadır.
Şandor Petefinin mahnısı
Budapeştin
ən böyük muzeylərindən sayılan Macarıstan Milli Muzeyi ölkənin tarixini və incəsənətini
əks etdirmə baxımından mühüm yer tutur. 1802-ci ildə qraf Ferens Seçeni öz zəngin
kolleksiyasını ölkəsinin milli muzeyinin yaradılması məqsədi ilə xalqa
bağışlamaq qərarına gəlir. Qraf artıq 18-ci əsrdə özünün ailə kitabxanasını və
kolleksiyalarını ölkə naminə yığmağa cəhd edirdi. O, kitabxana ilə birlikdə ölkəyə
2675 dəmir pul və medal, əntiq əşyalar və rəsm əsərləri bağışlayır. Hazırda
muzeyi ziyarət edənlər bu tarixi öyrəndikdən sonra Ferens Seçeninin muzeyin
bağında ucalan abidəsini mütləq ziyarət edirlər. Macar xalqı öz milli muzey və
milli kitabxanalırının yaradıcısı olan bu insana hörmətini möhtəşəm abidə ilə
ifadə edib.
Neoklassizm
üslubunda tikilən möhtəşəm muzey binası Mixay Pollakın layihəsi əsasında ərsəyə
gəlib və tarixi-arxeoloji baxımdan dünya muzeyləri sırasına daxildir. Muzeyin
interyerlərinin rəsmləşdirilməsində Karoy Lots və Mor Tan iştirak ediblər.
1837-ci ildə təbii fəlakət nəticəsində tikinti işləri müəyyən müddətə dayanıb.
Macarıstan parlamenti muzeyin yaradılması ilə bağlı yeni qanun qəbul edib və
muzey kolleksiyalarının zənginləşməsi xahişi ilə ictimaiyyətə müraciət
ünvanlayıb. Parlament muzeyin tikilişini başa çatdırmaq üçün yarım milyon
dollar ayrılmasına səs verib. Yalnız 10 ildən sonra muzeyin tikintisi başa
çatıb.
Muzey
1848-1849-cu illər müstəqillik müharibəsində tarixi rol oynayıb. 1848-ci ildə
şair Şandor Petefi məhz bu muzeyin pillələrində xalqı inqilaba çağıraraq özünün
«Milli mahnısı»nı oxuyub. Bu baxımdan, milli muzey macar xalqının azadlıq
simvolu hesab edilir. Müxtəlif dövrləri özünün möhtəşəm eksponatları ilə əks
etdirən salonlar əslində Macarıstan tarixindən dünya tarixinə də müəyyən mənada
bələdçilik edir.
Ferens Listin konserti
Muzeyin
yarandığı ilk ildə burada qraf Ferenç Seçenin xırda pul, kitab və əlyazmalarından
ibarət eksponatları yer alıb. 19-cu əsrin ikinci yarısında muzeyin eksponatları
və kolleksiyaları xeyli zənginləşib. Belə ki, 1872-ci ildə muzeyin ayrıca Tətbiqi
incəsənət, 1896-cı ildə isə Təsviri incəsənət bölümləri yaradılıb. 20-ci əsrdə
Etnoqrafiya muzeyi, Təbii tarix və Milli Kitabxana muzeyləri əsas mərkəzdən
ayrılaraq ayrıca fəaliyyətə başlayıb.
Hazırda
isə muzeydə milyondan çox müxtəlif eksponat sərgilənir. Muzeyin daimi sərgiləri
ölkənin tarixini əks etdirmə baxımından unikaldır.
Milli
azadlıq mübarizəsində məğlubiyyətdən sonra Macarıstanın yaşadığı ağır dövr
muzeyin də həyatına təsir edir. Muzeyin eksponatlarını hətta Vyanaya göndərmək
istəyirlər. Muzeyin özünə isə böyük vergilər tətbiq olunur. Ancaq ölkənin milli
incilərini müdafiə etmək üçün ictimai rəylər meydana gəlir və onun əsasında
mühüm addımlar atılır. Muzeydə xeyriyyə konsertləri keçirilir. Hətta tədbirlərin
birində bəstəkar Ferens List özü iştirak edir.
Roma dövründən sosializmədək
Hazırda
muzeyin salonlarında 7 daimi ekspozisiya təqdim olunur. Eksponaltlar Roma
imperiyasının iflasından başlayaraq, 1990-cı ildə sosializmin dağılmasına qədər
olan dövrləri əks etdirir. Hadisələr mərhələli şəkildə plakat, mebel, məişət əşyaları,
şüşə, keramika, metal və plastmas məmulatlar, sənədlər, çap işləri, tekstil,
poçt markaları, silah, sənaye tarixinin sənədləri, musiqi alətləri, oyuncaqlar,
saatlar, fotoşəkillər və s. əşyalarda bütün xarakterləri ilə illüstrasiya
olunublar. Zirzəmidə ziyarətçiləri Roma dövrünün daş kolleksiyaları və arxeoloji
tapıntılar qarşılayır. Bu eksponatlar təkcə Roma imperiyası dövrünü deyil, həmçinin
Transelvania tarixini əks etdirir. Muzeyin əsas incilərindən biri macar dövlətinin
əsasını qoyan müqəddəs Stefanın (İştvan) tacı və onun taclandırma mərasimi ilə
bağlıdır. 1000-ci ildə Papa II Silvestr tacı kral İştvanın başına qoyub. İndi
tac muzeyin zallarının birində qorunur. Ayrıca bir zal kral mantiyasına həsr
olunub. İpək mantiya qızılı naxışlarla tikilib və mirvari ilə bəzənib. Müqəddəs
İştvan mantiyanı 1031-ci ildə kilsəyə hədiyyə edib. 20-ci əsr zalı iki dünya
müharibəsinin silah sərgisi və təbliğat plakatları kolleksiyası ilə diqqət çəkir.
Muzeyin portret qalereyasında Arpad sülaləsinin portretlər silsiləsi göz
oxşayır.
Muzeydə
müstəqillik uğrunda müharibə dövrünü əks etdirən eksponatlar da maraq doğurur.
Macar xalqı müstəqillik uğrunda müharibəni unutmur. Bu müharibədə 3800000 adam
səfərbər edilib. 661000 insan həlak olub, 734000 min əsir düşüb, 743000 şikəst
olub. Həmin hadisələri əks etdirən eksponatlar ziyarətçilər tərəfindən diqqətlə
izlənilir.
Ayrıca
bir ekspozisiya ölkədə kommunist sisteminin meydana gəlməsi və dağılmasını sərgiləyir.
Həmçinin muzeyin salonlarını gəzərkən sovet dövrü epoxasını əks etdirən
eksponatlara, o cümlədən Stalinin tunc heykəlinə, Brejnevin şəkillərinə rast gəlinir.
Milli
muzeyin musiqi ekspozisiyasında Motsartın, Esterhazinin əşyaları, Mariya
Antuanettanın arfası, Bethoven və Listin royalları yer alıb.
Osmanlı dövrü
Orta əsrlər
dövrü və Osmanlı işğalı illəri muzeydə orta əsrlər məişət əşyalarında, qızıl məmulatlarda,
dəmir pullar və silah kolleksiyaları nümunələrində təqdim olunur. 1848-49-cu
illər inqilabına həsr olunan zalda türk ordusu rəhbərliyinin alaçığı və
Macarıstanın şimal-şərq hissəsinin kilsələrinin müəyyən stulları nümayiş
etdirilir.
Muzeydə
xüsusən Osmanlı və Avstriya-Macarıstan imperiyalarının işğalı dövrünü əks etdirən
ekspozisiyalar maraqla qarşılanır. Həmçinin Osmanlı imperiyasının işğalı ilə
bağlı divarda yazılı məlumat da yer alıb. Belə ki, 1526-cı ilin 24 avqustunda
Osmanlı imperiyası ilə Macarıstan krallığı arasında Macarıstan ərazisində yerləşən
Mohaç dərəsində baş vermiş döyüş nəticəsində ölkənin ərazisinin böyük bir qismi
Osmanlı imperiyasının nəzarəti altına keçib. Döyüşdə Osmanlı ordusu səhra
toplarından geniş şəkildə istifadə edib. Sultan Süleyman Qanuninin əmri ilə
qısa zamanda hazırlanan toplar macarların ağır süvari birliklərini sıradan
çıxarmağa hesablanıb. Macarlar iki saat davam edən döyüşün sonunda məğlub olublar.
Osmanlı imperiyasının bu döyüşdə düşməninə nisbətən az sayda döyüşçüsü itirməsi
və döyüşü qısa zamanda başa vurmasının əsas səbəbi səhra toplarından peşəkar səviyyədə
istifadə etməsi olub. Macarıstan krallığının kralı II Layoş döyüş meydanından
qaçarkən bataqlıqda həlak olub. Döyüş meydanında 6 gün istirahət edən Osmanlı
birlikləri Macarıstan krallığının paytaxtı Budin şəhərinə doğru hərəkət etməyə
başlayıb. Başda kraliça Mariya olmaqla kübar cəmiyyətin bütün üzvləri və orta təbəqə
şəhəri tərk edib. Budində yaşayan yəhudi icmasının rəhbəri Salamon şəhərə yaxın
Foedvard kəndində şəhərin açarlarını Sultan Süleymana təqdim edib. İndi muzeydə
həmin hadisələri əks etdirən eksponatlar yer alıb. Sultan Süleymanın portreti,
müxtəlif əşyalar, qablar, dəmir sikkələr, əsgərlərin geyimləri, silahlar,
qılınclar, həmçinin türk xalçaları muzeyin qiymətli eksponatları sayılır.
Muzey bələdçisinin
verdiyi məlumata görə, salonlarda sərgilənən eksponatların hamısı orijinaldır.
Muzey həftənin çərşənbə axşamından istirahət gününə qədər hər gün saat
10.00-dan 18.00-dək ziyarətçilərin üzünə açıqdır. 1600 forentə (10 avro) satılan
biletlərin qiymətində tələbələr və 55 yaşından yuxarı insanlar üçün yarıbayarı
güzəşt nəzərdə tutulub. Bundan əlavə, ziyarətçilərə audio bələdçi üçün 750,
fotoçəkilişlər üçün 800 forent ödəmək lazım gəlir. Milli Muzey ziyarətçilərini
daimi və müvəqqəti sərgilərlə gözləyir. Qiymətlər müvəqqəti sərgilər üçün dəyişir.
Uzvlük kartı olanlar üçün 20 faiz güzəşt nəzərdə tutulub. Jurnalistlər üçünsə
muzeyə giriş ödənişsizdir.
Muzeyin
yaşıl bağında tez-tez festivallar və konsertlər keçirilir. Nə vaxtsa bu
konsertlərdə virtuoz bəstəkar Ferens List də iştirak edib.
Təranə Məhərrəmova
Bakı-Budapeşt