Ölülər nə danışır?
Onu
dəli kimi sevmişdim! İnsan niyə sevir ki? Dünyada bircə məxluqdan başqa kimisə
görməmək, beynində sadəcə bir düşüncə ilə yaşamaq, ürəyində sadəcə bir arzunun
istiliyini hiss etmək ya da ki iki dodağının sadəcə bir adı təkrarlamaq,
tələffüz etmək üçün açılması qəribədirmi, həqiqətən? Yeraltı bulaq sularının
yer üzünə çıxması kimi ruhun dərinliklərindən dodaqlara qədər ucalan, durmadan
həvəslə səslənən, təkrarlanan, dua kimi hər yerdə həzin-həzin fısıldanan bircə
ad.
Hekayəmizi
danışmayacam. Eşqin sadəcə bir hekayəti var, o da həmişə eynidir. Bir-birimizi
tanıyıb, sevmişdik. Bu qədər sadə. Bir il ərzində onun qoynunda şəfqəti,
sevgisi ilə, geyindiklərinə, danışdıqlarına, baxışlarına,
ondan gələn hər şeyə ehtirasla, dərindən bağlanmış və məhkum olmuş kimi
yaşamışdım. Hər şey o qədər qüsursuz idi ki, gecə-gündüz olduğunun, ölü yoxsa
diri olduğumun, hara getdiyimin əhəmiyyəti yox idi.
Və
bir gün öldü. Necə? Bilmirəm, heç bir fikrim yoxdur. Yağışlı bir gecə tamamilə
islanmış evə qayıtdı. Səhərisi öskürməyə başladı. Bir həftə davam edən
xəstəlikdən sonra yatağa düşdü. Nə olmuşdu? Onu da bilmirəm. Sadəcə həkimlər
gəlir, nəsə yazıb-pozur və gedirdilər. Dərman gətirirdilər, xəstə baxıcısı
işləyən qadın da ehtiyaclarını qarşılayıb, dərmanlarını içirirdi. Əlləri isti,
alnı nəmli də olsa, yanırdı. Baxışları əvvəlki kimi parlaq, lakin kədər dolu
idi. Danışdırırdım, mənə həvəslə cavab verirdi. O günlərdə nələrdən
danışdığımızı xatırlamıram. Hər şeyi, bəli, hər şeyi unutdum. Öldü.
Xatırladığım tək şey o son, zəif köks ötürüşü idi. Baxıcı qadın "ahhhh!”
deyəndə anladım. Anladım ki, mən yaşamaq haqqında bundan başqa heç nə bilmirəm.
Heç nə...
Onun
haqqında danışarkən "fahişəniz” ifadəsini işlədən keşişi xatırlayıram. Onu
təhqir edərcəsinə danışırdı. O artıq dünyasını dəyişmişdi, buna heç kimin haqqı
yox idi. Keşişi qovdum. Başqası gəldi – xoşxasiyyət idi. İlk dəfə o danışanda
ağladım. Dəfn mərasimi ilə bağlı suallar verdilər. Onları da xatırlamıram. Amma
onu qoyduqları tabuta vurulan mismarların və çəkicin səsini unuda bilmirəm. Ah
Tanrı!!!
Dəfn
olundu. Bu çuxurun içində idi. Bir neçə tanış adam gəlmişdi məzarlığa. Ordan
uzaqlaşdım. Məqsədsizcə küçələrdə veyilləndim. Evə qayıtdım və səhəri gün
səyahətə çıxdım. Parisə dünən qayıtdım.
Otağımızı,
yatağımızı, əşyalarımızı, ölümündən sonra ondan qalan hər şeyi özündə sədaqətlə
mühafizə edən bu evi yenidən görmək içimdə dərin bir kədər oyatdı. Pəncərəni
açıb, özümü küçəyə tullamaq istədim. Burdan xilas olmağın ən qısa yolu idi.
Ondan qalan hər şeyi qucaqlayıb, qoruyan, bədənindən, səsindən, nəfəsindən
aldığı minlərlə zərrəni canlı tutan bu əşyalar, divarlar arasında qala
bilməyəcəkdim. Çölə çıxmaq üçün şapkamı götürdüm. Qapıya çatmamış hola qoydurduğu
böyük aynanın önündən keçdim. Evdən çıxmamış mütləq bu aynda özünə
təpədən-dırnağa baxar, üstündəkilərin yaraşıb-yaraşmadığına, saçlarının necə
durduğuna əmin olmaq üçün incələyərdi. Bu ayna hər gün onun görüntüsünü
dəfələrlə əks etdirməyə öyrəşmişdi. Mənə elə gəldi ki, ayna onu özündə o qədər
əks etdirmişdi ki, görüntüsü də bu aynaya həkk olunmuşdu.
Orada
gözlərimi güzgüyə zilləyib, düz, dərin, bomboş baxan aynanın qarşısında
titrəyə-titrəyə dururdum. Mənim baxışlarım qədər sevdalı, mənim qədər ona vurğun
olan o ayna sanki onu təpədən-dırnağa içində gizlədirdi. Deyəsən, bu aynanı da
sevirdim. Ona toxundum, bumbuz idi!
Axxx,
xatirələr, xatirələr! Bütün ağrılara dözən o qorxunc, canlı, ölü, ağrı və əzab
verən, soyuqluğu ilə yandıran ayna! Bir aynada surətlərin əks olması və itməsi
kimi içində gizlədiyi, gördüyü, gözlərinin önündə baş verən hər şeyi,
sevgisinə, mərhəmətinə sığındığı hamını unuda bilən bir ürəyə, beynə sahib
insanlar necə də xoşbəxtdirlər! Mən necə əzablar çəkirdim. Küçəyə çıxdım, heç
planlamamış olsam da, məzarlığa getdim. Məzarını tapdım. Üstündə "sevdi,
sevildi və öldü!” yazılmış, mərmər bir xaç taxılmış sadə bir məzar. Burada, bu
çuxurun içində çürümüşdü! Bu nə qorxuludur. Alnımı torpağa qoyub, hıçqırıqlara
boğuldum. Uzun müddət beləcə qaldım. Nə qədər keçdiyini bilmədim, hiss etdim
ki, axşam düşür. O an qəribə və dəlicəsinə dərin bir arzu, ümidsiz bir
sevgilinin içində doğa biləcək bir arzu oyandı içimdə. Bu gecəni burada onun
məzarının yanında ağlayaraq keçirmək istəyirdim. Amma məni burda görsələr,
məzarlıqdan çıxarardılar. Bəs, nə edim?
Dikəldim
və bu ölülər diyarında məqsədsizcə gəzinməyə başladım. Gəzdim, gəzdim. Bura
yaşanlar ölkəsinin yanında nə qədər balaca idi! Amma ölülərin sayı yaşayanlara
nisbətən nə qədər çox idi! Üzüm bağlarının şərabını, bulaqların suyunu,
yaylaların çörəyini yeyən biz canlılara daha böyük binalar, yeni küçələr, daha
geniş evlər lazım olur. Amma bu ölülərə bir qarış torpaqdan başqa heç nə lazım
deyil. Torpaq onları götürür, unudulmuşluq adlarını silir və sonsuza qədər
əlvida!
Məzarlığın
lap axırında tərk edilmiş, çox uzun müddət əvvəl ölüb, torpağa qarışmaq
prosesini tamamlamış, xaçları çürümüş və artıq sabah yerinə yeni ölənlərin dəfn
ediləcəyi mərhumların məzarlarının olduğu yerə çatdım. Bura güllər, uzun və qara
sərvlərlə dolu idi. Kədərli, insan əti ilə bəslənmiş böyük bir bağça idi. Burda
tənha idim, tamamilə tənha. Bir ağaca söykənib, büzüşdüm. Qalın yarpaqlı
budaqlar arasında gizləndim. Parçalanmış bir gəminin hissələrinə sığınan
çarəsiz yolçu kimi ağacın gövdəsini qucaqlayıb, gözləməyə başladım. Tamamilə
gecə düşdü, hər yeri qaranlıq örtdü. Gizləndiyim yerdən çıxıb, ölülərlə dolu
torpağın üzərində yavaş və səssiz addımlarla irəliləməyə başladım.
Bir
xeyli veyilləndim, onun məzarını tapa bilmirdim. Qollarımı qabağa uzadıb,
gözlərimi bütün həndəvəri boyu bərəltmişdim. Hər yeri məzar daşlarına
çırpa-çırpa irəliləyir, amma onun məzarını tapa bilmirdim. Barmaqlarımı hərflər
üzərində gəzdirərək adları oxuyurdum. Necə dəhşətli gecə idi! Məzarı tapa
bilmirdim! Ay işığı yoxuydu. Qorxurdum. İki məzar sırası arasında irəlilədikcə
içimə dəhşətli qorxu dolurdu. Məzarlar, məzarlar, məzarlar... Artıq dizlərimdə
taqət yox idi, məzar daşlarından birinin üstünə çökdüm. Qəlbimin döyüntüsü
məzarlığa yayılırdı. Başqa şeylər də eşidilirdi. Nə? Ad qoya bilmədiyim qarışıq
gurultu. Hardan gəlirdi? Sərsəmləmiş beynimdənmi, yoxsa insan cəsədləri ilə
dolu torpağın altındanmı? Orada nə qədər qaldım bilmirəm. Qorxudan keyimişdim,
özümdə deyildim. Hər şeyə hazır idim – çığırıb, bağırmağa da, ölməyə də.
Birdən
üstünə çökdüyüm mərmər sinə daşı hərəkətə gəldi. Bəli, sanki kimsə onu aşağıdan
qaldırırdı. Bir sıçrayışla özümü yandakı məzarın üstünə atdım. Sinə daşı
tamamilə dikəldi. Bir ölü çıxdı, çılpaq bir skelet. Əyilmiş belini daşını
altından çıxarıb, önünə keçdi. Daşın üzərinə yazılanları oxumağa başladı: "51
yaşında dünyasını dəyişən Cek Olivant burada yatır. Ailəsini, dostlarını çox
sevərdi. Dürüst və namuslu bir insan idi. Cənnətə qovuşdu”. Sonra kənardan bir
daş götürüb, bu yazıları qazıdı. Bütün yazılanları sildikdən sonra həmin yerə
boş gözlərlə baxdı və şəhadət barmağından geri qalan sümüklə daşın üzərinə
yazdı: "51 yaşında ölən Cek Olivant burada yatır. Tikanlı davranışları ilə
mirasını ələ keçirmək istədiyi atasının ölümünə səbəb oldu. Qadınına işgəncə
verdi. Övladlarına əziyyət etdi, qonşularını, dostlarını aldatdı. İmkan düşən
kimi oğurluq etdi və səfillik içində öldü”. Sonra yazdıqlarını heyranlıq və
məmnuniyyətlə izlədi. Birdən bütün məzar daşlarının qalxdığını və bütün
ölülərin məzar daşı yazılarını silib, həqiqətləri yazdığının fərqinə vardım.
Bu
yaxşı ataların, sədaqətli qadınların, fədakar oğulların, tərtəmiz, ləkəsiz gənc
qızların, dürüst tacirlərin, bu qüsursuz təsvir edilən adamların əslində
doğmalarına işgəncə vermiş, kinli, namussuz, ikiüzlü, yalançı, oğru
olduqlarını, utancverici və iyrənc işlərə bulaşdıqlarını anladım. Hamısı son
mənzillərinin girişinə yaşadıqlarında kimsənin bilmədiyi ya da bilmədiklərini
düşündükləri qorxunc, əzablı və müqəddəs həqiqətləri qazıyırdı.
Anidən
sevgilimin də məzarına nəsə yazdığı ağlıma gəldi. Qorxmadan, bir nəfəsə yarı
açıq məzarların, ölülərin arasında irəliləyərək, onu axtarmağa başladım. Bu
dəfə tezliklə tapacağıma əmin idim. Kəfənə büküldüyündən üzünü görməsəm də,
asanlıqla tanıdım onu. Məzar daşında yazılmışdı: "Bir gün sevgilisini aldatmaq
üçün evdən çıxdı, dönərkən yağışa düşüb, soyuqladı. Xəstələndi və öldü”.
...
Günəş
doğarkən məni bir məzarın yanından yarı huşsuz halda götürmüşdülər.
1887-ci
il.
Tərcümə etdi: Elcan SALMANQIZI