Lombard xidmətindən yararlanarkən yüz ölçüb, bir biçin
Ağdaşda bir
qrup sakin Lombard tərəfindən aldadılıb. Rayon sakinləri qızıl qoyub, pul
götürüblər. Müştərilər aldıqları pulları və faizini tam şəkildə geri
qaytarsalar da, girov qoyduqları qızıllarını ala bilməyiblər. Əslində bu,
lombardlarla bağlı vətəndaşlarımızın üzləşdikləri ilk problem deyil. Heç sonuncu
olacağına da güman yoxdur. Əksinə problemlərin artacağı daha realdır.
Çünki banklardan
kredit almaq çətin olduğu pula ehtiyacı olan əhalinin üz tutacağı ünvan
lombardlar olur. Tələb çox olanda, su-istifadə halları da bəzən qaçılmaz olur.
Düzdür, bir neçə ay öncə Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasından açıqlama verilmişdi ki,
lombardlar palatanın nəzarətinə alınacaq. Amma hələ də problemlər qalmaqdadır. Bəs bu problem niyə yaranır?
Vətəndaşlar niyə aldadılır? Lombardlara üz tutarkən vətəndaşlar nələrə diqqət
etməlidirlər ki, sonradan problemlə üzləşməsinlər?
10 gün ödəniş olmasa...
Bu kimi
suallar həddindən artıq çoxdur. Yazıda bu suallarımıza cavab tapmağa
çalışacağıq. Amma öncə lombardlarla danışıb, onların iş prinsipləri, faizləri,
bağladıqları müqavilələr bağlı söhbətləşmək qərarına gəldik. Demək olar ki, əksər
lombardlar telefonla hər hansı məlumat verilmədiyini bildirdi. Məlumatın, müştəri
kimi ofisə gəlib, müqavilə bağlanılan zaman verildiyini dedilər. Bülbül prospekti-28 ünvanında fəaliyyət göstərən lombarddan
bildirildi ki, müştəri onlardan kredit almaq istəyirsə, qızılını götürüb, ofisə
gəlməlidir. Qızıla zərgər qiymət qoyduqdan sonra nə qədər kredit veriləcəyi məlum
olur. Əgər qarşılıqlı razılaşma olarsa, müştəriyə girov bileti təqdim olunur.
Telefona cavab verən xanım "bəs qızılların sonradan geri qaytarılmasında
problem olurmu” sualımıza belə cavab verdi: "Yeddi ildir işləyirik, hələ indiyə
kimi belə problemimiz olmayıb” . Detallı məlumatlar isə müştərilərə yalnız
ofisdə verilir.
İnternational
Kredit Təşkilatından isə bildirildi ki,
qızıla baxdıqdan sonra kreditin dəqiq məbləği müəyyənləşdirilir: "Amma
ümumilikdə 583 əyarlı qızılın qramı üçün
təxminən 16 dollar, aylıq 5 faiz ödəniş
müəyyənləşdirilib. Kredit götürmək istəyirsinizsə, şəxsiyyət vəsiqəsi və
qızılla ofisə yaxınlaşın. Müqavilə kimin adına olacaqsa, qızılları sonda da ona
təhvil veririk”.
Bildirildi
ki, 10 gün içərisində ödəniş olmadıqda müştəriyə zəng olunur, əgər ödənişi etməsə,
bildiriş göndərilir. Bildirişdən sonra da müştəri ödənişini etmirsə, qızıllar
satılır. Maksimum ay yarım, iki aya bu proses yekunlaşır”.
"Lombard girov qoyulan əşyaya görə məsuliyyət
daşıyır”
Vəkil Ceyhun Cəfərli qəzetimizə açıqlamasında bildirdi
ki, lombarddan pul götürülən zaman müqavilə bağlanılır. Bu müqavilədə bir çox məsələlərin
əks olduğuna diqqət etmək lazımdır: "Əşya lombarda girov qoyulan
zaman müqavilə bağlanır. Müqavilə də lombardın verdiyi girov bileti adlanır. Rəsmiləşdirilmə
bu cür olur. Sonra əşya lombarda verilir. Pulu götürən şəxs vəsaiti müqavilə şərtlərinə
uyğun şəkildə geri qaytarmalıdır. Lombard isə girov qoyulan əşyaya görə məsuliyyət
daşıyır. Bəzən müştərilər girov qoyduqları qızıl-zinət əşyalarını geri götürəndə
müəyyən çatışmazlıqlar olması halları ilə də rastlaşırlar. Məsələn, brilyant,
almaz, yaqut və s. kimi qiymətli daşları götürüb, yerinə adi daşlar qoya bilərlər.
Ona görə girov qoyularkən, bu kimi məsələlərin də müqavilədə əks olunmasına
diqqət edilməlidir”.
C.Cəfərli deyir ki, əgər pulu
götürən öhdəliyini yerinə yetirmirsə, lombard həmin əşyanı açıq hərracda satışa
çıxarır. Satışdan əldə olunan gəlir isə borcun bağlanmasına yönəlir. Borc
bağlanandan sonra vəsaitdən artıq qalarsa, vətəndaşa qaytarılır. Borc tam
bağlanırsa, artıq vəsait qalmırsa, qarşılıqlı şəkildə öhdəliklərə xitam
verilir. Əgər əşyanın satışından əldə olunan gəlir lombarda veriləndən sonra
bütün borc həmin məbləğlə bağlanmasa belə öhdəliyə xitam verilir. Lombard
çatışmayan krediti vətəndaşdan tələb edə bilməz.
Məhkəmə əşyaların geri qaytarılmalı olduğunu sübut
etsə...
Əgər lombard
öhdəliyini yerinə yetirmirsə, bu zaman vətəndaş məhkəməyə üz tutmalıdır.
Hüquqşünas deyir ki, vətəndaş ona vurulan zərərin əvəzi kimi əlavə pul tələb edə
bilər: "Məhkəmə iddiaçı tərəfin haqlı və əşyalarının geri qaytarılmalı olduğunu
sübut etsə, bu halda əşyaları geri tələb etmək üçün iddiaçının çəkdiyi xərcləri
də tələb edə bilər. Tutaq ki, hüquqi xidmətə görə 300 manat vəkilə pul ödəyib,
bunu tələb edə bilər. Ekspertiza keçirilibsə, bunun xərclərini, əldən çıxan
faydanı, mənəvi zərəri tələb edə bilər. Əgər əşyalarda çatışmazlıqlar, hansısa
zədələr varsa, onlar da ayrıca dəyərləndirilir, onu da məhkəmə təmin edir”.
Hüquqşünas
deyir ki, vətəndaşlar müqaviləyə imza atmazdan öncə lombardla bağlı araşdırma
aparsalar daha məqsədəuyğun olar: "Lombardların yerləşdiyi yerdə fəaliyyəti üçün
tələb olunan icazə sənədi diqqəti cəlb edən yerdə vurulmalıdır ki, müştərilər
bunu görsünlər. Ümumiyyətlə, lombarda qızıl əşyaları qoymamışdan əvvəl yüz
ölçüb, bir biçmək lazımdır”.
"Lombardların fəaliyyətinə ciddi nəzarət yoxdur”
İqtisadçı alim Vüqar Bayramov deyir ki, vətəndaşların
bu kimi problemlərlə üzləşmələrinin əsas səbəbi lombardların lisenziya tələb edən
fəaliyyət sahəsi olmamasıdır: "Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası lombardlara
nəzarətin gücləndiriləcəyini bildirmişdi. Amma lombardların
lisenziyalaşdırılması prosesi həyata keçirilmir. Sadəcə, fiziki şəxs kimi
qeydiyyatdan keçməklə, lombard fəaliyyəti göstərmək mümkün olur. Bu da ona gətirib
çıxarır ki, lombardların fəaliyyətinə ciddi nəzarət etmək olmur. Nəzarət
olmadığı üçün bir sıra hallarda lombardlar tərəfindən vətəndaşlar aldadılır”.
Amma problem
təkcə lisenziya ilə bağlı deyil. İqtisadçı bu sahədə bir çox problemlərin
olduğunu deyir: "Əsas problemlərdən biri lombardlarda faizlərin çox yüksək
olmasıdır. Yüksək faizlərin tənzimlənməsi prosesi yoxdur. Eyni zamanda,
lombardlar tərəfindən alınan qızılın taleyi ilə bağlı problemlər var. Qızıl dəyişdirilir,
yaxud vətəndaş öhdəliyini tam yerinə yetirsə də, qızılını geri ala bilmir, dəyişdirilmiş
qızıl verilir, bəzi hallarda qızılı verməkdən imtina edirlər. Nəticədə vətəndaş
öz hüquqlarını qorumaqda çətinlik çəkir. Çünki lombardların fəaliyyətinə sadəcə
sahibkarlıqla məşğul olan bir fiziki şəxs kimi nəzarət edilir. Bu da qızılı dəyişdirilmiş,
yaxud geri qaytarılmayan vətəndaşların hüquqlarının qorunması ilə bağlı çətinlik
yaradır. Eyni zamanda, biz tez-tez lombardların fəaliyyətinin dayanmasını
müşahidə edirik. Lombardların böyük bir qismi zirzəmilərdə, yaxud yarımzirzəmilərdə
fəaliyyət göstərən bir otaqlı ofislərdən ibarətdir.Qızılı alır,
borc verir. Vətəndaş borcun bir hissəsini qaytardıqdan sonra lombardın
bağlandığını görür. Lombard köçüb gedir, bəzi hallarda qızılları götürüb, yoxa
çıxırlar, tapmaq çox çətin olur. Hətta lombard cəzalandırılsa da, vətəndaşın
pulunu geri qaytarmaq çətin olur. Ona görə də bu tip halların artdığını və son
dövrlər kütləviləşdiyini nəzərə alaraq, bu istiqamətdə nəzarətin gücləndirilməsinə
ehtiyac olduğunu düşünürəm. Çünki bankların da kredit şərtləri ağırlaşdığı üçün
artıq vətəndaşlar lombardlara daha çox üz tuturlar. Bu da lombardların yüksək
faizli borclarına tələbi artırır”.
V.Bayramov vətəndaşların
problemlə üzləşməməsi üçün bir neçə təklif irəli sürdü: "İlk olaraq
lombardların lisenziyalaşdırılmış fəaliyyət növünə daxil edilməsi lazımdır.
Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası tərəfindən fəaliyyətləri
lisenziyalaşdırılsın. İkincisi, kommersiya banklarında olduğu kimi lombardlar
üçün də minimum məcmu kapital müəyyənləşdirilsin. Müəyyən kapitalla fəaliyyətə
başlasınlar ki, lombardın məsuliyyətini artırmaq mümkün olsun. Üçüncüsü,
lombardların verdikləri borca görə kommersiya banklarında olduğu kimi konkret
meyarlar və öhdəliklər olmalıdır. Faizlərin tənzimlənməsinə ehtiyac var. Bəzi
lombardlar aylıq 5, illik 60 faizlə kredit verirlər. Bu baxımdan lombardların fəaliyyətinin
tənzimlənməsi vacibdir. Fəaliyyətləri ilə bağlı konkret mexanizmlər olmalıdır.
Lombardların zirzəmi və yarımzirzəmilərdə fəaliyyət göstərmələrinin qadağan
edilməsinə ehtiyac var”.
Aygün
Asimqızı