Lev Tolstoyun “Anna Karenina” romanında həyat süjeti
"Anna
Karenina” romanı L.N.Tolstoyun qədim rus agioqrafiyası ənənəsinə (Agioqrafiya müqəddəs şəxsiyyətlərin həyat tərzi.
Agioqrafik ədəbiyyat ilk xristian şəhidləri haqqındakı əhvalatlar əsasında
meydana gəlmişdir – X.N.), əsasən də Misirli Mariyanın həyatı süjetinə müraciəti
nöqteyi-nəzərindən təhlil edilir, əsərin əsas qəhrəmanının həyat yolunun proqnozlaşdırıldığı
mif qismində nəzərdən keçirilir. Ziddiyyətli məqam ondadır ki, tövbə etmiş
azğın qadın olan Misirli Mariya haqqındakı həyat süjeti ilə Anna Kareninanın
hekayəsi yoxa çıxdıqdan sonra iblis olaraq zühur etmiş insan haqqındakı qədim
tarix olaraq qəbul edilir. Mariyanın rəvayəti romanın həm başlanğıcını, həm də
sonunu günah və savab haqqındakı süjetlə birləşdirərək simvolik mətnaltı
mənasını xeyli dərinləşdirməyə imkan yaradır.
Əksinə, Anna yuxuda "qorxmur, zövq alır”dı. Əlində kisə olan, anlaşılmaz fransız sözləri işlədən, küncdə dayanıb dəmirlə nəyi isə döyəcləyən "mujik” Annanın Vronski ilə yaxınlığından sonra əsl kabusuna çevrildi. "Mujik” Annanı ölüm səltənətinə aparan bələdçidir. O, fövqəltəbii, qeyri-adi qüvvəyə malikdir. Anna hər zaman hiss edir ki, mujikin dəmirlə döyəclədiyi məhz o özüdür. "Mujik”in fransızca dediyi sözlərin mənası isə belədir: "Dəmiri döymək, əzmək, yumşaltmaq lazımdır”. Bu, dəmirdən daha çox Annanın canlı bədənini parçalayan şeytanın özüdür.
Budur ağsaçlı qoca bizə doğru gəlir...
Qaranlıq çaydakı qayıqda əyləşmiş şəxsin qorxulu,
tüklü siması hərəkətsiz dayanıb.
Amma gözlərinin ətrafında qırmızı işıq alovlanır.
Qrimm qardaşlarının nağılında "yer adamı” yerin altında yaşayan olduqca qüvvətli karliki (karlik – anomaliya. 130 sm-dən kiçik boylu insan) tərənnüm edir.
Anna Kareninanın kabusu olan dəmir yolu ölümün simasıdır. Şeytan danışan şəxsin hökmünü icra edən cəlladdır: "Mən qisas alacağam”.
Görünür, Tolstoy özünücəzalandırma mexanizmindən istifadə edərkən Puşkinin və Dostoyevskinin tapıntılarından yararlanmışdır. "Qaratoxmaq qadın”da German instinktiv olaraq qrafinyanın ölümündə günahkar olduğunu hiss edir, hətta katafalkaya (katafalka – içərisində nəşin olduğu tabutu, mərhumun qohumlarını və yaxınlarını qəbirstanlıq və ya kremotoriyaya aparan nəqliyyat vasitəsi – X.N.) qalxarkən ona elə gəlir ki, tabutda uzanan qrafinya göz vurur.
Tamaşanın kulminasiya səhnəsində – üçüncü axşam German qaratoxmaq qadını tuzun yerinə qoymağa çalışır. Bu zaman eşitdiyi "Sizin xanımınız qətlə yetirilmişdir” cümləsi onu diksindirir. Onun yalnışlarının şüursuz motivləri Puşkini xatırladır. Buna bənzər əhvalat "Cinayət və cəza”da da var. Raskolnikov qarını öldürdükdən sonra səndirləyərək küçəyə çıxır və dəhşət içərisində yoldan ötənin "Eh, əlimi kəsdim” dediyini eşidir. "Təsadüfi” deyilənlər yuxular kimi həqiqi məna daşıyır: əzab çəkən qəlb bu sözlərdə Tanrının səsini duyur.
Mənbə: academia.eu
Rus dilindən tərcümə edən: Xatirə Nurgül
Son zamanlar tədqiqatçılar Lev
Tolstoyun əsərlərinin dərin qatlarına, əsasən də yaradıcılığındakı həyat
ənənələrinə daha çox müraciət edirlər. Lakin "Anna Karenina” romanı qədim rus
ədəbiyyatı ənənəsi baxımından nadir hallarda nəzərdən keçirilir. Beləliklə, bu
günə kimi Misirli Mariyanın rəvayətini yada salma faktı haqqında bilgi olduqca azdır, daha doğrusu bu rəvayətin tarixi tədqiq edilməmişdir. A.Q.Qrodeskaya öz məqaləsində
sözügedən fikirlərini Annanın romanın finalındakı müraciətinin sübutu kimi
təsvir edir. Bu fikir mübahisələrə zəmin yaradır.
Qızının
dünyaya gəlişindən sonra həyatla ölümün astanasında qalan Anna sayıqlayaraq
adını xatırlamadığı "müqəddəs şəhid” haqqında Kareninə danışarkən Misirli
Mariyanı nəzərdə tutur: "Mən elə həminkiyəm... Amma daxilimdə başqa bir qadın
var, mən ondan qorxuram – o, həmin şəxsə aşiq oldu, mən də sənə nifrət etmək
istəsəm də əvvəlki halımı unuda bilmədim. O, mən deyiləm. Mən – indi gördüyün
ölmək üzrə olan adamam... Bircə istəyim var: bağışla məni, büsbütün bağışla!
Mən yaxşı adam deyiləm, amma dayə deyirdi ki: müqəddəs şəhid (adını
xatırlamıram) daha pis imiş. Mən də kimsəyə mane olmamaq üçün Romaya gedəcəyəm.
Ora səhralıqdı. Bircə Seryoja ilə qızımı götürəcəyəm...”
Misirli Mariya cismani ehtirasla
mübarizə aparan və tövbə edən qadınların himayədarıdır. Müqəddəs Mariya
haqqındakı ilk rəvayət isə Qüdslü Sofroni (təxminən 560-638-ci illər aralığında
yaşamış qüdslü patriarx. Provoslavlar onu arxierey kimi anırlar – X.N.) tərəfindən
qələmə alınıb. Misirli Mariyanın rəvayətinin motivlərinin çoxusu həm də orta
əsrlər əfsanələrindəki müqəddəs Mariya Maqdalinaya aid edilir.
Rəvayətin süjetinə əsasən azğın Mariya
ehrama daxil olmağa cəhd göstərmiş, amma hansısa qüvvə ona mane olmuşdur. Öz
məğlubiyyətini dərk etdikdə elə ehramın girişində asılmış müqəddəs Məryəm ana ikonası qarşısında dua
etməyə başlamışdır. Bundan sonra o, ehrama daxil ola bilmiş və canlı şəkildə səlib qarşısında təzim etmişdir. Misirli
Mariya Müqəddəs Mariyaya növbəti dəfə dua edərkən bu sözləri duymuşdur:
"İordaniyaya get, orada rahatlıq tapacaqsan”. Mariya şükür edərək İordaniyaya
gedib səhrada məskən salmış, qalan ömrünü tək-tənha ibadətlə keçirmiş, 47 il
yaşamışdır.
Mariyanı ilk 17 il azğın ehtiraslar və
keçmiş həyatı haqqındakı xatirələr təqib edir: "Düz 17 il ərzində bu səhrada öz ehtirasımla
vəhşi heyvanlarla olduğu kimi mübarizə apardım. Nahar etdiyim zaman ət və misir
balığı, çox sevdiyim şərab arzulayırdım, çünki əvvəlki həyatımda çox içirdim.
Burada isə su tapmadığımdan susuzluqdan yanır və təsəvvüredilməz dərəcədə əzab
çəkirdim. Bayağı mahnılar üçün darıxır, həsrət məni
həmin mahnıların yadımda qalan iblisanə sözlərini oxumağa təhrik edirdi.”
Uzun sınaqlardan sonra ehtiraslar
müqəddəs qadından əl çəkdi, Qüdsdən gətirdiyi ərzağı bitdi, libasları isə
köhnəlib çürüdükdə rəvayətdə deyildiyi kimi "...o zamandan bu günə kimi Allah
bütün yollarla mənim günahkar qəlbimi və zavallı cismimi qorudu”.”
Belə güman edilir ki, romanda Misirli
müqəddəs Mariyanın rəvayətinin xatırlanması heç də təsadüfi deyildir. Misirli
Mariyanın rəvayətini Anna Kareninanın həyat yolunun pronozlaşdırmış
olduğu mif qismində nəzərdən keçirmək olar.
Rəvayət süjeti ilə roman süjeti təzadlı olaraq insanın qədim tarixi, iblislə uyğunlaşması haqqında hekayə və qaranlıqda qərar
tutma kimi qəbul edilir. Qədim-rus ədəbiyyatındakı Xristian təsəvvürlərinə görə
qadın gözəlliyi və cismani ehtiras "Anna Karenina”nın müəllifi tərəfindən
iblisin cazibəsi və yoldan sapdırması kimi izah edilir. Azğın şeytan çoxsaylı
qədim rus rəvayətləri və povestlərinin qəhrəmanlarını yoldan çıxarır. Ancaq
müqəddəslər şeytanla mübarizə apara bilər. Şeytanın
və cəhənnəmin xristian simvolikası Annanı romanın ilk sətirlərindən müşayiət
edir. Moskvada baldakı epizodda onun gözəlliyi Vronskinin xəyanətindən əzab
çəkən Kitinin təsvirində verilir. Hansısa "İlahi güc” onun nəzərini Annaya
tərəf çevirir. Kitinin gözləri vasitəsilə Annanın bütün görünüşü təsvir edilir.
Bu zaman Vronskinin simasında sakit və qəti manera əvəzində "mütilik və qorxu”
ifadələri meydana gəlir. Mazurka (Mazurka – polşa milli rəqsi – X.N.) zamanı
Kitiyə baxan Anna gözlərini qıyaraq gülümsəyir. Kiçik bir detal məkrlə
potensial qəddarlıq hissini özündə saxlayır. "Hə, onda yad, şeytani və gözəl nə
isə var” – Kiti özü-özünə dedi.”
Şeytani gözəllik Tolstoy tərəfindən
uğurla yazıya gələn arxaizmdir. Bal epizodunda təqdim edilən motiv romanın
səhifələrində artan amplituda ilə təqdim edilir. Cəhənnəm motivi Annanın Peterburqa qayıtmasından sonra
Kareninin ailə epizodundakı replikasında sanki təsadüfən səslənir. Annanın
ondan nə mütaliə etdiyi haqqındakı sualına Karenin cavab verir: "İndi mən Duc
de Lille, "Poesie des enfers” oxuyuram”. Dyuk de Lilin adı "Barbar
şeirlər”
(1862) toplusunun müəllifi Şarl Lekont de Lili xatırladır. Kitabın adı
("Cəhənnəm poeziyası”) de Lilin "Şeytanın həsrəti”, "Kain” kimi
ayrı-ayrı şeirlərinin başlıqları ilə müxtəlif həmahənglik təşkil edir.
Kareninlərin ailə məclisinin sakitliyində infernalvari (cəhənnəm) detal
üfüqdəki ildırımın işıqlanmasına bənzəyir.
Daha bir xırda ştrix – Betsi Tverskinin
salonda Maltişevanın görünüşü ilə bağlı yaratdığı dedi-qodudur: "Xəbəriniz var?
Ana Maltişeva da özünə diable rose kostyumu tikir. (1874-cü ildə Peterburqdakı
fransız teatrının səhnəsində Y.Qranj və L.Tibunun "Les diables roses” (Qızılgül
şeytanlar) komediyası nümayiş olunmuşdur)”. Madam Maltişevanın dəbli
kostyumunun üslubu buradan götürülüb. Lakin detal ümumi semantik sahəyə açılır:
cəhənnəm alovlarının parıltıları romanda əsas mövzunu qabaqlamağa müvəffəq
olur.
Vronskinin dostu, "İnfernal” adlanan
İngilis klubunun oyun zalının daimi müştərisi Yaşvin romanda ötəri xatırlanır:
"İnfernala gedirəm” – deyən polkovnik masadan uzaqlaşdı”; "infernala göz
gəzdirdilər, Yaşvinin arxasında əyləşdiyi masanın ətrafına xeyli adam
toplaşmışdı”. Oyunda orgiyavarı (Qədim yunan yazılarında gizli şəkildə həyata
keçirilən ibadət, qurbanvermə mərasimi. İfrat özbaşnalıqla müşahidə edilən içki
məclisi – X.N.) azğınlıq ağılla idarə edilə bilmir. Bu hal özlüyündə şeytanın
vasitəsilə yoldan çıxmaqdır, şeytani gözəlliyə, sevgiyə meyl etməkdir.
Əsərdə "şeytani” məna daşıyan daha bir
səhnə var. Betsi Tverskinin salonunda "kölgəsi” olan və olmayan qadınlar (daha
doğrusu məşuqu olan və olmayan qadınlar) haqqında kübar cəmiyyətə məxsus cinas
səslənir: "...qadın özü ilə Aleksey Vronskinin kölgəsini də gətirmişdi –
səfirin xanımı dedi.
– Əlbəttə! Qrimmin belə bir təmsili
var: kölgəsiz insan, kölgədən məhrum olmuş insandır. Bu isə onun nə səbəbdənsə
cəzalandırılmasıdır. Mən heç zaman cəzanın səbəbini anlamamışam. Lakin qadın
kölgəsiz narahat olar.– Hə, amma kölgəsi olan qadınların da
sonu adətən yaxşı olmur. Qrimmin adının xatırlanması yalnışdır. Lakin mövzunun Andersenin
"Kölgə” və Şamissonun (Adelbert fon Şamisso – 1781-1838. Fransız əsilli alman
yazıçısı, şairi – X.N.) "Peter Şlemilin qeyri-adi sərgüzəştləri” novellasının
allüziyası olması aydındır. Hər iki halda kölgə insanı əvəz edir, onun xəbis,
hiyləgər əkizinə çevrilir. Anna – öz "kölgəsindən”, mənəvi "mən”indən məhrum
olmuş qadındır. Ehtirası ucbatından (Vronskinin kölgəsi üçün) öz firavanlığını qurban
verir.
"Anna” adı qədim yəhudi dilindən
məhz "firavanlıq”, "Tanrının lütfü” kimi tərcümə edilir. Qəhrəmanın adı
ata adı ilə bərabər ("Arkadi” – mifologiyada xoşbəxtlik diyarıdır) onun
mənəviyyatına, onun sevmək və rəhm etmək, xoşbəxt olub başqalarına xoşbəxtlik
bəxş etmək kimi keyfiyyətlərinə işarə edir.
İstedadlı
rəssam Mixaylov (Vasili Vladimiroviç Mixaylov – 1822-1883. Rus rəssamı. "Məsih
Pilatın qarşısında” adlı məşhur rəsm əsərinin müəllifi. Yaxın dostu Lev Tolstoy
"Anna Karenina” romanında rəssamın prototipini yaratmışdır – X.N.) onun
təbiətinin bu xüsusiyyətini dərindən anlamışdır. Çəkdiyi portretdə Anna
"xoşbəxtlikdən işıq saçan və başqalarına da xoşbəxtlik bəxş edən” qadın kimi
təsvir edilib. Vronski uzun müddət əbəs yerə Annanın
portretinə çəkməyə çalışır – Mixaylov bir neçə seansda onun simasındakı ən
səmimi cizgi olan ruhunu təsvir edə bilmişdi. Annanın hekayəsi onun adının, "firavanlığının”
tədricən itirilməsi kimi nəzərə çarpır. Yabancı "kölgə” ilə gəzən qadınlar
haqqındakı cinas insan qəlbini ələ keçirən, onun ikinci "mən”inə çevrilən
şeytan haqqındakı mövzunu ört-basdır edir.
Ədəbiyyatda Annanın xasiyyətnaməsinin
portreti "cəhənnəmvarı” – ağ-qara rəngli qamması artıq qeyd edilib. Vronski ilə
görüşdən sonra Annanın siması parıldamağa başlamışdı "...amma bu parıltı
xoşbəxtliyi ərz etmirdi – o qaranlıq gecədə dəhşətli yanğını xatırladırdı”.
Daha sonra o, "...qaranlıqda özünün də görə bildiyini zənn etdiyi parıltılı
gözlərini açıq vəziyyətdə saxlayaraq uzun müddət hərəkətsiz uzandı”. Annanın
gözlərində cəhənnəm alovunun parıltısı əks olunub, cəhənnəmin alovu onu "qəddarlığa
və yalana” tabe olduğu zaman da müşayiət edir. Anna qəlbindəki şeytanın
varlığını özü də duya bilir. Kareninlə söhbət zamanı "...o, hiss etdi ki,
hansısa gözəgörünməz qüvvə ona kömək olur və himayə
edir ”.
Anna bacardığı qədər mübarizə aparmağa
çalışır. Ağır doğum həyəcanı zamanı o, Kareninə daxilində özü ilə baş verən
mənəvi və cismani mübarizə haqqında bəhs edir. Vronskiyə Karenin barədə deyir:
"O, xeyirxahdır, olduqca mərhəmətlidir, müqəddəs insandır”. Xəstələnərək
sayıqladığı zaman özünə də bu cür müqəddəslik arzulayır.
Anna Müqəddəs Mariyadan işarələr əldə
edərək insanlardan uzaqlaşan, ömrünün uzun illərini səhrada ibadətlə keçirən
Misirli Mariyanı xatırlayır. Qızının dünyaya gəlişindən sonra Annada yaranan
ağır, az qala ölümcül xəstəlik də taleyin qismətidir. Amma onun tövbə edən
qadının rəvayətini təkrarlamaq arzusu arzu olaraq da qalır. Misirli Mariyanın
və qədim rus rəvayətlərinin qəhrəmanlarının "möcüzə” göstərməsi, Allaha
müraciəti romanda qeyri-mümkün hadisə qismində təsvir edilib. Misirli Mariyanın
Allaha müraciətinə qədər bütpərəstliyə, azğınlığa düçar olması hadisəsinin
təfərrüatını bilən həssas Anna da şeytan qarşısında zəifləyir. O, qadının
ruhuna sahiblənərək onu Kitti, Seryoja, Karenin, Vronski ilə qəddar rəftar
etməyə məcbur edir və nəhayət Anna özünü məhv etməli olur.
Şeytan və cəhənnəm ehtirasın və günahın
ənənəvi simvollarıdır. Həyat simvolikası romanda Annanın ondan əl çəkməyən
kabusunda və dəmir yolu obrazında göstərilir. Annanın yuxularındakı şəxs onun
reallıqdakı "dəmir yolu” təəssüratları ilə səsləşir. Adama elə gəlir ki,
Annanın Peterburqa geri qayıdarkən yol yoldaşı olan vaqon qonşusunun odun
haqqındakı iradları tamamilə təbiidir: "...gombul qarı ayaqlarını bürüyüb odun
haqqında iradlarını bildirdi”. Paltosunda düymələri çatışmayan, vaqonda odun və
temperatura nəzarət edən odunçu isə tamamilə realdır.
Amma Annanın "dəmir yolu” ilə bağlı yuxusunda
ocaqçı real cizgilərini itiriərək cəhənnəm ocağı yanında əlləşən əcinəyə
çevrilir:
"Bu enlikürək mujik divardakı nəyi isə
sındırmağa başladı... sonra nə isə heybətli səslə cırıldadı, taqqıldadı, sanki
kimisə parçalayırdılar. Sonra qırmızı alov gözləri qamaşdırdı, daha sonra isə
hər şey divarın o üzündə qaldı”. Anna məhv olduğunu hiss etdi. Yuxuda gördüyü
"mujik” Annanı hələ Vronski ilə münasibətləri olmadığı dövrdən "ziyarət edirdi”
və xəbərdarlıq kimi yozulurdu. "Qırmızı alov” Tanrının metaforasıdır. Əslində
cəhənnəm alovu yoxdur, amma Tanrının yaxşılara səadət bəxş edən, günahkarları
isə əzabla yandıran alovu və istisi var. Annanın əvvəlki yuxugörmələri o qədər
də dəhşətli olmasa da, sonralar əsl kabusa çevrildi.Əksinə, Anna yuxuda "qorxmur, zövq alır”dı. Əlində kisə olan, anlaşılmaz fransız sözləri işlədən, küncdə dayanıb dəmirlə nəyi isə döyəcləyən "mujik” Annanın Vronski ilə yaxınlığından sonra əsl kabusuna çevrildi. "Mujik” Annanı ölüm səltənətinə aparan bələdçidir. O, fövqəltəbii, qeyri-adi qüvvəyə malikdir. Anna hər zaman hiss edir ki, mujikin dəmirlə döyəclədiyi məhz o özüdür. "Mujik”in fransızca dediyi sözlərin mənası isə belədir: "Dəmiri döymək, əzmək, yumşaltmaq lazımdır”. Bu, dəmirdən daha çox Annanın canlı bədənini parçalayan şeytanın özüdür.
Beləliklə, Tolstoyun təbirincə dəmir
yolu cəhənnəm sobası və onun sahibi ilə assosiasiya olunur. Annanın Vronski ilə
münasibətləri başlamamışdan əvvəl gördüyü kabus şüuraltı olaraq özünücəzalandırma
mexanizmini işə salır. Tolstoyun qəhrəmanlarının şüuraltısı əksərən ağılla
üst-üstə düşmür, onlardan müdrik olur, çünki ağıl "Tanrının əlindədir”. Beləcə
Anna əri və oğlu qarşısındakı günahının nə qədər ağır olduğunu dərk edir. Amma
şüursuzca, qəlbinin dərinliyində günahkar olduğunu hiss etdiyi üçün Allahın
qəzəbindən qorxur. Daxilindəki dəhşət onu son ana kimi təqib edərək kabusa
çevrilir. Finalda Obiralovka stansiyasında Anna vaqonun pəncərəsindən qatarın
təkərlərini döyəcləyən fəhləni görür: "Bu mujik mənə tanış gəlir” – deyə Anna
düşündü. Şeytana qarşı qorxu kabusun bitməsi arzusunu yaradır: "Yox, mənə əzab verməyinə
imkan vermərəm” – hiddətlə ona (Vronskiyə) müraciətlə düşündü... özünə deyil, əzab
verənə.
Mujik qeyri-ixtiyari olaraq ölümün hər
kəsə tanış olan mifoloji və folklor obrazlarını yada salır. "İlahi komediya”da
Dante və həmkarı Vergilini cəhənnəmin önündə bələdçi – gombul əcinnəyə
çevrilmiş qayıqçı Xaron qarşılayır:
Budur ağsaçlı qoca bizə doğru gəlir...
Qaranlıq çaydakı qayıqda əyləşmiş şəxsin qorxulu,
tüklü siması hərəkətsiz dayanıb.
Amma gözlərinin ətrafında qırmızı işıq alovlanır.
Qrimm qardaşlarının nağılında "yer adamı” yerin altında yaşayan olduqca qüvvətli karliki (karlik – anomaliya. 130 sm-dən kiçik boylu insan) tərənnüm edir.
Anna Kareninanın kabusu olan dəmir yolu ölümün simasıdır. Şeytan danışan şəxsin hökmünü icra edən cəlladdır: "Mən qisas alacağam”.
Görünür, Tolstoy özünücəzalandırma mexanizmindən istifadə edərkən Puşkinin və Dostoyevskinin tapıntılarından yararlanmışdır. "Qaratoxmaq qadın”da German instinktiv olaraq qrafinyanın ölümündə günahkar olduğunu hiss edir, hətta katafalkaya (katafalka – içərisində nəşin olduğu tabutu, mərhumun qohumlarını və yaxınlarını qəbirstanlıq və ya kremotoriyaya aparan nəqliyyat vasitəsi – X.N.) qalxarkən ona elə gəlir ki, tabutda uzanan qrafinya göz vurur.
Tamaşanın kulminasiya səhnəsində – üçüncü axşam German qaratoxmaq qadını tuzun yerinə qoymağa çalışır. Bu zaman eşitdiyi "Sizin xanımınız qətlə yetirilmişdir” cümləsi onu diksindirir. Onun yalnışlarının şüursuz motivləri Puşkini xatırladır. Buna bənzər əhvalat "Cinayət və cəza”da da var. Raskolnikov qarını öldürdükdən sonra səndirləyərək küçəyə çıxır və dəhşət içərisində yoldan ötənin "Eh, əlimi kəsdim” dediyini eşidir. "Təsadüfi” deyilənlər yuxular kimi həqiqi məna daşıyır: əzab çəkən qəlb bu sözlərdə Tanrının səsini duyur.
Azğın qadın Misirli Mariya öz əzabları
və Tanrıya müraciəti haqqında bəhs edir: "o zaman mən səhraya çəkilərək içdiyim
andı xatırlayaraq ağlayıb sinəmə döyürdüm və bir gün xəyalən özümü Müqəddəs
ananın ikonası qarşısında gördüm. Mən bir gün boyunca fasiləsiz ağladım, gücüm
yetdiyi qədər özümə zərbələr endirməyə başladım, bu zaman qəfil bir işıq
gördüm. O zamandan bəri nəhəng sükut içərisindəyəm”.
Buna bənzər şüurlu şəkildə qəfil
yaranan işıq Annanın üzünü iki dəfə – qızının doğuluşundan sonra və intihar
zamanı "nurlandırır”. Amma zülmət əksər hallarda olduğu kimi işıq üzərində
qələbə çalır. Final epizodunda Anna relslərin üzərinə atılmazdan əvvəl xaç
çevirir. Xristianlar üçün vərdiş edilmiş jest bir anlıq "onun üçün zülmətə
bürünmüş hər şeyi” dağıdır. Amma növbəti hadisələr zülmətə qərq
olunub: onun həyat işığı "titrədi, sönükləşdi, əbədi söndü”. Anna bir zaman
"dəmir yolu” ilə bağlı yuxusunda olduğu kimi "yoxa çıxdı”. İri həcmli əsərin kontekstindəki
gizli və qapalı həyat süjetləri sayəsində roman
dərin məna əldə edir. Allahı unutmuş müasir bütpərəst dünya labüd şəkildə dəmir
yolu relsləri ilə uçuruma –" inferno”ya doğru hərəkət edir, – müəllifin
kahinliyi də bax, bundadır. Azğın qadının Allaha müraciəti barədə həyat süjeti
romanda təkcə özünü fəda edən Anna ilə deyil, həm də qəlbinin rahatlığı üçün,
Allahın təqdiri ilə sevgini dərk edən Konstantin Levinlə əlaqəlidir. Tolstoy
təvazökarlıqla əsərin obrazlı quruluşuna agioqrafik süjet əlavə edir, onun həm
əvvəlini, həm də sonunu günah və cəza haqqında vahid arxetip (folklor və ədəbi
əsərlərdə tez-tez təkrarlanan obrazlar, süjetlər, motivlər – X.N) süjetdə
birləşdirərək romanın simvolik mənasını əsaslı şəkildə dərinləşdirir.
Axmetova
Quzel Azatovna
(filologiya elmləri
namizədi, Başqırdıstan dövlət universitetinin (Ufa şəhəri) rus dili və
ədəbiyyatı kafedrasının dosenti)Mənbə: academia.eu
Rus dilindən tərcümə edən: Xatirə Nurgül