Öldükdən sonra orqanlarımızı bağışlayaqmı? - Diskussiya
Elə insanlar var ki, daim yaxşılıq etmək
istəyirlər. Çünki onlar dərk edir ki, bu dünyada heç nə əbədi deyil, hətta
Allahın bəxş etdiyi bədənimizin orqanları da biz öldükdən sonra torpağın
altında çürüyür. Müasir dövrdə artıq dünyanın əksər ölkələrində insanlar
sağlığında və ölümündən sonra orqanlarını başqasına bağışlayaraq kimizə ölümün
caynağından xilas etmiş olur.
Amma təəssüf ki, cəmiyyətimizdə bu məsələyə yanaşma
birmənalı deyil. Bir çoxları bunun yanlış bir şey olduğunu düşünür və öz
övladlarına da bunu kəskin şəkildə qadağan edirlər. Mövzunu "ELM” Gənclərin Sosial-İntellektual İnkişafına
Dəstəkİctimai
Birliyinin gəncləri ilə müzakirə etdik...
Əsmər Hüseynova:
- Könüllü şəkildə donorluq bu gün dünyada və
Azərbaycanda geniş tətbiq olunur. Orqan transplantasiyası ilk dəfə 1883-cü ildə
İsveç alimi tərəfindən həyata keçirilib. Belə ki, bir nəfərə orqan
transplantasiyası edilərək qalxanabənzər vəzi köçürülüb. Bu gün Azərbaycanda
təsdiq olunan bir sıra xəstəxanalarımızda orqan köçürülməsi həyata keçirilir.
Mən bu məsələyə müsbət yanaşıram. Bu haqda ilk dəfə 16 yaşım olanda
öyrənmişdim. Elə həmin gündən bu haqda araşdırma etməyə başladım. Ölüm
formasından və orqanlarımın yararlılıq dərəcəsindən asılı olaraq öz istəyimlə
orqanlarımın köçürülməsinə razılıq verərdim. Bu məsələ ölkəmizdə 1999-cu ildə
qanunla öz təsdiqini tapıb. Konstitusiyada bu haqda geniş müddəalar var. Amma
insanlar yalnız öz istəkləri ilə donor ola bilərlər. Şəxsin icazəsi olmadan
hətta o, öldükdən sonra da orqanlarının köçürülməsi qadağandır. Amma təəssüf
ki, bu gün dünyanın bir çox ölkələrində ölən insanın ailəsindən soruşmadan
orqanları çıxarılaraq satılır. Donorluq insanların həyatını xilas etmək
üçündür. Amma bu gün milyonlarla insan qurbana çevrilir. Orqan donorluğuna ilk
dəfə icazə Amerikada verilib. Maraqlısı odur ki, bundan sonra ölüm sayı bir ay
ərzində minə çatıb. Araşdırma aparılarkən görülüb ki, bu ölümlərin səbəbi orqan
çatışmazlığıdır. Sağlam insanların orqanlarını çıxarırmışlar.
Aynur Məmmədsoy:
- Orqan transplantasiyasına müsbət yanaşıram. Çünki
biz orqanlarımızı bağışlayarkən başqa insanlara yeni həyat veririk. Hər şeydən
əvvəl bunu dərk etmək lazımdır. Biz ölüb gedəndən sonra bədənimiz torpağın
altında çürüyəcək. Sadəcə olaraq dini xurafatdan qurtulmaq lazımdır. Çünki din
özü də bu məsələyə razılıq verir.
Güləhmədov Orxan:
- Donor sözünün mənası "bağışlayıram” deməkdir.
Mənim bir gənc olaraq bu məsələ ilə bağlı müsbət və mənfi fikirlərim var.
Donorluq etmək, öz orqanını başqasına bağışlamaq insanın daxili aləminin zənginliyindən
xəbər verir. Çünki o atdığı bu addımla başqa bir insanın həyatını ölümdən
qurtarır. Fərqi yoxdur - istər qan, istər orqan donorluğu bu gün geniş yayılıb.
Amma Əsmərin fikirləri ilə müəyyən mənada razı deyiləm. Çünki donor olmaq
şəxsin razılığı ilə həyata keçirilir. Əsmərin qeyd etdiyi artıq donorluq deyil,
cinayətkarlıqdır. Donor şəxsin və ya onun ailəsinin icazəsi ilə başqa birinə
həyat verir. Kiminsə orqanlarını çıxarıb satmaq artıq orqan biznesidir. Burada
müsbət heç nə yoxdur. Bu cinayətkarlıq dünyanın əksər ölkələrində şəbəkə halını
alıb. Əgər kimsə ölüm ayağındadırsa, nəyə görə sağlam orqanlarını ehtiyacı
olanlara bağışlamasın?
Əsmər:
- Hazırda Azərbaycan da daxil olmaqla müsəlman
ölkələrinin əksəriyyətində bu məsələyə birmənalı yanaşma yoxdur. Mən öz
orqanlarımı bağışlamaq istədiyimi deyəndə də, ailəm buna etiraz etdi. Çünki ilk
növbədə heç kim öz ailə üzvünün öləcəyini ağlına gətirmək istəmir, bu,
təbiidir. Orqan donorluğu bizdə ölüyə hörmətsizlik kimi qəbul edilir. Məncə, bu,
kökündən yanlış fikirdir. Öləndən sonra sağlam orqanlarımın torpağın altında
çürüməsinin nə mənə, nə də başqasına xeyri yoxdur. Bunu təhqir kimi başa düşmək
cılız təfəkkürdür. Mən məsələni araşdıranda dini məqamlara da nəzər yetirdim.
Dinimizdə elə bir qayda yoxdur ki, ölən insan torpağa bütöv halda
basdırılmalıdır. Çünki elə faciələr olur ki, insanların təkcə əli, yaxud ayağı
tapılır və həmin şəxsin yaxınları onun sağ qalan orqanlarını torpağa tapşırır.
Dini qurumlarda da bu məsələ müzakirəyə çıxarılıb və onlar da bu məsələyə
müsbət rəy verirlər. Çünki donorluq həm də insana savab qazandırır. İndi tibb
elmi o qədər inkişaf edib ki, laboratoriyada insan orqanları yetişdirilir.
Çünki dünyada orqanlara olan tələbat getdikcə artmaqdadır. Təkcə donorluqla
orqan çatdırmaq mümkün olmadığından alimlər süni vasitələrə əl atırlar.
- Bəs bu məsələni
insanlara necə aşılamaq lazımdır?
Aynur:
- Məncə, insanlara faktlar və sübutlar göstərmək
lazımdır ki, onları inandıra biləsən. Məsələn, bu günə qədər donorluq edən şəxsləri
nümunə göstərmək olar. Onların sayəsində yaşamaq şansı qazanan insanları
digərlərinə göstərmək lazımdır. Bunun üçünsə maarifləndirmə işi aparılmalıdır
ki, cəmiyyət bunu qəbul etsin.
Orxan:
- Bu gün milyonlarla insan sosial şəbəkələrdən
istifadə edir. Donorluqla məşğul olan qurum və təşkilatlar var. Onlar ehtiyacı
olan şəxslər haqqında məlumatlar yayırlar. Sosial şəbəkələr vasitəsilə bu,
milyonlarla insana çatır. Könüllü olan şəxslər donorluq edirlər. Bu mənada
həmin təşkilatların üzərinə böyük yük düşür. Layihələr keçirilməli, seminarlar
təşkil olunmalıdır. Xüsusilə gənc nəslin maarifləndirilməsi daha vacibdir.
Donorluğun məğzini insanlara doğru şəkildə çatdırmaq lazımdır. Donorluq edən və
yenidən yaşamaq şansı əldə edən şəxslər sosial şəbəkələrdə nümunə olaraq
göstərilməlidir. Bundan başqa, bir sıra maarifləndirici tədbirlər həyata
keçirilərsə, cəmiyyətdəki mənfi düşüncədən qurtulmaq olar. Çünki heç kim sabah
nə olacağınıbilmir, başımıza nə gələcəyinə zəmanət vermir. Həmçinin filmlərin,
sosial çarxların hazırlanması da məqsədəuyğun olardı.
Eşqin Nuruşov:
- Orxan və Əsmərin fikirləri ilə razıyam. Donorluğu
təbliğ etmək üçün maarifləndirmə işi həyata keçirilməlidir. Gənc və yaşlı
nəslin nümayəndələrini başa salmaq lazımdır ki, burada pis heç nə yoxdur. Tibb
elmi xeyli inkişaf edib. Donorluq elə də çətin proses deyil. Burada medianın da
böyük rolu var. Televiziya və radiolarda bu haqda verilişlər hazırlanmalıdır.
Hər kəs eyni cür düşünə bilməz. Bu gün sosial şəbəkələrdən istifadə etməyən
insanlar da var. Onlar üçün televiziya proqramlarının hazırlanmağı daha
məqsədəuyğun olar.
Əsmər:
- İsveçrədə bir ananın 14 yaşlı oğlu dünyasını
dəyişir. Onun oğlunun ürəyi həmin gün həmin xəstəxanada 10 yaşlı başqa uşağa
transplantasiya edilir. 2 aydan sonra ana 10 yaşındakı uşağın ürək
döyüntülərinə qulaq asır... Düşünürəm ki, övladını itirən bir ana üçün təskinlik
mənasında bundan yaxşı heç nə ola bilməz. Donorluq əvəzolunmaz bir şeydir.
Valideynlər bunu dərk etməlidirlər. Düzdür, övlad itkisi hər bir valideyn üçün
ağırdır. Amma onun sayəsində başqa insanların yaşaması çox gözəl hissdir.
- Hazırda Milli Məclisdə qanuna dəyişiklik edilməsi
təklif olunur. Belə ki, qanuna təklif edilən bəndə əsasən, qəzalar və ya təbii
fəlakətlər zamanı beyin ölümü baş verən, sağlığında donorluqdan yazılı şəkildə
imtina etməyən və yanında razılıq vermək üçün yaxını olmayan şəxslərdən
transplantasiya, tədris və elmi məqsədlərlə orqan alınmasına icazə verilə
bilər. Bu təklifə münasibətiniz necədir?
Əsmər:
- Orqan donorluğu bir qədər təhlükəli məsələdir.
Çünki mən bu gün öləndən sonra orqanlarımın bağışlanılmasına razılıq versəm, 2
ay sonra ölməyəcəyimə zəmanət yoxdur. Deməyim odur ki, bu işlə məşğul olan
təşkilatlar, insanlar var. Bu, böyük bir şəbəkədir və əldə olunan gəlir
müharibələrə, silah satışına yönəldilir. Donorluğa könüllü razılıq verən
insanlar izlənilir, onların həyatı təhlükə altında olur. İnsanların yaxşı
niyyətindən istifadə edənlər var. Bu artıq donorluqdan cinayətkarlığa çevrilir.
Ona görə də fikirləşirəm ki, qanunvericilik bir qədər təkmilləşdirilməli və
möhkəmləndirilməlidir ki, neqativ halların qarşısı alınsın. Məncə, dəyişiklik
daha çox mənfi hallara yol aça bilər. Burada ailənin icazəsi böyük rol oynayır.
Təklif edilən qanunda müəyyən boşluqlar var. Belə bir qanuna ehtiyac yoxdur.
Aynur:
- Təhlükəsizlik üçün gizlilik məsələsi mühümdür. Bu
razılığımı təkcə özümün bilməyini istərdim. Ailəmin də mənim qərarına hörmətlə
yanaşacağını düşünürəm. Çünki orqanlarımız özümüzə məxsusdur.
Eşqin:
- Əgər biz kiməsə həyat verəcəyiksə, ona etiraz
etmək olmaz. Hətta ailələrimiz olsa belə, bizim fikirlərimizə hörmətlə
yanaşmalıdırlar.
Orxan:
- Biz hər zaman qərar qəbul edərkən ailəmizdən
məsləhət alırıq və onların fikirlərinə önəm veririk. Orqanlarımızı
bağışlayarkən də ailələrə deməli və onları bu barədə məlumatlandırmalıyıq.
Sadəcə olaraq, onlara məsələnin mahiyyətini izah etmək lazımdır.
Əsmər:
- Donor olmaq üçün təkcə insan ölməli deyil. Qan,
sümük iliyi, qaraciyər kimi orqanlar insan sağ olarkən də digərinə köçürülə
bilir. Bu gün dünya təcrübəsində geniş tətbiq olunan bir şeydir. Sadəcə olaraq
bizim köməyimizə ehtiyacı olan insanları düşünməliyik. Bu gün xeyli sayda insan
növbələrə yazılıb orqan gözləyir. İnsanlara bunu göstərmək lazımdır.
Şəbnəm Mehdizadə