Lahıcdan alınan samovara Los-Ancelesdə od sala bilmirsənsə...
Amerikanın Los-Anceles şəhərində yaşayan soydaşımız, Beynəlxalq
Mədəniyyət Evinin rəhbəri, rejissor Sevinc Səfərova vətənə son səfərində
xoşagəlməz hadisə ilə rastlaşıb.
"Bu yay Lahıcda olarkən özümlə aparmaq üçün samovar aldım. Amerikada
yaşasam da, milli yeməklərimizi bişirir, özümlə bərabər oxlov, dördayaq, aş qazanlarımı
aparmışam. Mədəniyyət evimin bir hissəsində Azərbaycan guşəsi yaratmışam. Orada
yaşayan çoxmillətli xalqların nümayəndələri ilə görüşür, tədbirlər keçirir,
Azərbaycan milli mətbəxini, mədəniyyətini təqdim edirəm. Sonuncu dəfə Bakıya
gələndə istədim ki, samovar alıb bu görüntünü tamamlayım. Ancaq hava limanında samovarın
sərhəddən keçirilməsinin qadağan olduğunu söylədilər. Lahıcdan aldığım samovara
görə sənəd tələb etdilər. Əgər sərhəddə məndən bunu tələb edəcəkdilərsə, niyə satış
yerlərində bununla bağlı bir söz demədilər? Açıq şəkildə satılırsa, biz bunu nə
üçün sərhəddən keçirə bilmərik? Yaşadığım ölkədə ermənilər gündə bir lavaş yeri
açır, samovar çayı dəmləyib amerikanlara "bunlar bizim mətbəximizdir” deyib təbliğ
edirlər. Ancaq biz bir samovarımızı sərhəddən keçirə bilmirik”, – deyə Sevinc Səfərova öz etirazını bizə bildirib.Nəinki müsahibimiz, digər şəxslər də son illər sərhəddən xalça, xalı,
mis və gildən hazırlanmış əşyalar, keramika məmulatlarını keçirə bilmədiklərini
və bunun üçün xüsusi sənəd və ya sertifikat tələb olunduğunu bildirirlər.
Biz də məsələnin ciddiliyini
nəzərə alıb, araşdırma apardıq, bu
problemin hüquqi tərəfini öyrənməyə çalışdıq.
Samovar
muzey əhəmiyyəti daşıyırsa...
Mədəniyyət
Nazirliyin informasiya və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin
müdiriİntiqam Hümbətov deyir ki, bu qayda "Mədəniyyət
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 12-ci maddəsinə əsasən hazırlanıb
və mədəni sərvətlərin idxalı, ixracı və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən
tranzitlə keçirilməsi qaydasını müəyyən edir: "Azərbaycan Respublikasının milli
mədəniyyət əmlakının Dövlət Siyahısına daxil olan daşınar mədəni sərvətlər
Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilən "Sərgi, qastrol səfərləri, bərpa
işləri, təqdimat, beynəlxalq mədəniyyət tədbirlərinin keçirilməsi ilə əlaqədar
mədəni sərvətlərin müvəqqəti ixracı Qaydası”na əsasən müvəqqəti ixrac oluna
bilər. Əlbəttə ki, həm yerli, həm də xarici
vətəndaşlar tarixi əhəmiyyət kəsb edən hər hansı bir əşyanı sərhəddən
keçirərkən, onu ekspertlərə təqdim etməli, onların təqdim etdiyi sənəddən sonra
ölkədən çıxarmaq hüququna malikdirlər. Bunun üçün bizim ekspert komissiya üzvlərimiz də mövcuddur. Mədəni
sərvətlərin qanunsuz idxalının, ixracının və ya dövriyyəsinin qarşısının
alınması məqsədi ilə Mədəniyyət Nazirliyi xarici dövlətlərin aidiyyəti
orqanları və təşkilatları ilə əməkdaşlıq edir”.
İki
növ prosedura əməl olunmalıdır
Dövlət Rəsm Qalereyasının
direktoru, Dövlət Ekspert Komissiyasının üzvü Qabil Qasımov məsələ ilə
bağlı danışarkən tarixi və bədii əhəmiyyət daşıyan əşyaların ölkədən
çıxarılmasına məhdudiyyət qoyulduğunu qeyd etdi: "Azərbaycan Nazirlər
Kabinetinin təsdiq etdiyi qərarların əsasında həmin əşyalara nəzarət olunur.
Məsələnin həlli ilə bağlı Mədəniyyət Nazirliyinin nəzdində dövlət ekspert
komissiyaları fəaliyyət göstərir. Bizim öz muzeyimizdə də ekspert komissiyası
var. Nəinki bizdə, Xalça Muzeyində, Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində də
ekspert komissiyaları mövcuddur. Orada Mədəniyyət Haqqında Qanuna və Nazirlər
Kabinetinin qərarlarına əsasən, əsərlərə, antik əşyalara baxılır, nəzarətdən
keçirilir. Əgər həmin əşyalar tarixi və bədii əhəmiyyət daşımırlarsa, mədəni
irs hesab olunmurlarsa, ölkədən çıxarılmasına icazə verilir”.
Ekspert komissiyasının üzvü deyir ki, həmin əşyaların hardan
alınmasının heç bir fərqi yoxdur: "Əgər əşya satış nöqtələrindən alınıbsa, alan
şəxslər iki növ prosedura əməl etməlidirlər: özləri aparırlarsa, yaxud karqo ilə
göndərirlərsə, çətinlik yaranmasın deyə, onun öncə məişət sertifikatını almalıdırlar.
Yaxud da həmin əsərləri ekspert komissiyasına təqdim etməlidirlər. Ekspert komissiyasının
üzvləri ona baxır, qiymətləndirir və qərar verirlər ki, bu əsəri sərhəddən buraxmaq
olar, ya yox. Daha sonra ərizə yazıb ödəniş edərək, qəbz alırlar. Həmin əşyanın
sertifikatlarını əldə edirlər. Bu proses təcilidirsə, bir günə, təcili deyilsə beş
günə təhvil verilir. Yoxlanış əsnasında, dəfələrlə əşyaların ölkədən buraxılmaması
ilə bağlı dəfələrlə qərar qəbul olunub. Nazirlər Kabinetinin 2014-cü ilin 29 avqustunda
293 və 294 nömrəli qərarları var. Həmin qərarda sərgi, qastrol səfərləri, təqdimat, beynəlxalq
mədəniyyət tədbirlərinin keçirilməsi ilə əlaqədar mədəni sərvətlərin müvəqqəti icraçı
qaydasına uyğun olaraq, bu əşyalar ölkədən çıxarıla və yaxud da saxlanıla bilər.
Əgər həmin əşyanın yaşı 60 ildən artıqdırsa, tarixi əhəmiyyət kəsb edən əntiqi bir
əsər kimi qiymətləndirilir. Əsas kriteriyalardan biri odur ki, o, muzey əhəmiyyəti
daşımasın. Yox, əgər muzey əhəmiyyəti daşıyırsa, qanuna müvafiq olaraq, həmin əşyanın
ölkədən çıxarılmasına icazə verilmir. Vətəndaş onu öz evində saxlayır və öz əmlakı
kimi istədiyi şəkildə istifadə edir”.
Bu məsələdə Gömrük
Komitəsi icraedici orqandır
Dövlət
Gömrük Komitəsinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Natiq Axundov bildirdi ki, sərhəddən hər hansı tarixi bir
əşya keçirmək istəyən şəxslərin mütləq şəkildə Mədəniyyət Nazirliyindən kağız alması şərtdir.
Yalnız bu şəkildə həmin əşyanın ixrac olunmasına icazə verilir: "Belə olan halda
gömrük icraedici orqana çevrilir. Göndərilən sənədə baxılır və əşyalar sərhəddən
keçirilir. İçərişəhərdə bəzi mağazalar var ki, sertifikat verirlər və onlar Mədəniyyət
Nazirliyinin nəzarətindədir. Onların qarşılıqlı anlaşması var. Ancaq digər bazarları
bilmirəm. Bununla bağlı Mədəniyyət Nazirliyindən daha ətraflı məlumat əldə etmək
mümkündür”.
"Samovar
hər yerdə var”
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, Əməkdar incəsənət xadimi Ziyadxan Əliyev bizimlə
söhbətində Azərbaycanda qəbul olunmuş xüsusi qanunlardan bəhs etdi. Bildirdi
ki, müəyyən bir əsər, əşya muzey və tarixi əhəmiyyətlidirsə, ölkə çıxarıla
bilməz: "Bunu muzeylərdə fəaliyyət göstərən ekspert komissiyaları müəyyənləşdirir.
Misal üçün, Xalça Muzeyində xalça və tətbiqi sənət nümunələri ekspertə təqdim
edilir və müəyyən ödənişlə sertifikat alınır. Məhz bundan sonra həmin əşyanı
ölkədən kənara aparmaq mümkündür. İncəsənət Muzeyində də təsviri incəsənət
əsərləri ilə bağlı belə bir ekspert komissiyası fəaliyyət göstərir. Əgər əsər
tarixi əhəmiyyət daşıyırsa, onun çıxarılmasına razılıq verilmir. Bu, qanundur. Ola
bilsin ki, həmin o əşyaları alanlar fikirləşirlər ki, bunların heç bir tarixi
əhəmiyyəti yoxdur. Bəlkə də onları suvenir kimi alırlar. Görünür, sizə müraciət
edən xanım tarixi əhəmiyyəti olan samovarlardan alıb”.
1993-cü ildə İncəsənət Muzeyindən dünya şöhrətli rəssamların qrafik
əsərlərinin oğurlanması ilə bağlı araşdırma aparan ekspert, tarixi əhəmiyyət kəsb edən əşyaların
vətəndən kənara çıxarılmasının tərəfdarı olmadığını bildirdi. O ki, qaldı
samovar məsələsinə, incəsənət xadimi bunu problemə çevirməyin mənasız olduğunu
vurğuladı: "Samovar hər yerdə var”.
Gömrük
işçilərinin haqlı və düzgün mövqeyi
Millət vəkili, hüquqşünas Çingiz
Qənizadə bunun dünya praktikasında
istifadə edildiyini, əntiq əşyalar ölkədən çıxarılarkən onunla bağlı müəyyən setrifikatlar
tələb olunduğunun vacibliyini vurğuladı: "Bir dəfə dostumu Novqorod şəhərinə yola
salırdım. O, özü ilə tar aparırdı. Məlum oldu ki, o qədər də qədim tar deyil. Bir
az araşdırma etdikdən sonra təsdiqləndi və ona icazə verildi. Müəyyən edildi ki,
bu tar əntiq əşyalar siyahısına daxil deyil. Elə predmetlər var ki, onların dəyəri
var. Bu cür əşyaları alan şəxslər mütləq şəkildə sertifikat almalıdırlar. Bəzən
mağazalar buna öz köməkliyini göstərir. Ona görə, insanlar bilməlidir ki, əşyanın
tərkibində qiymətli metallar ola bilər. Bu baxımdan, gömrük işçilərinin burada tutduğu
mövqe haqlı və düzgündür. Bəlkə o samovar qızıldan hazırlanıb, bəlkə ondan dünyada
bir dənədir? Ölkədən çıxararkən, bir neçə gün əvvəl o əşyaların sertifikatını əldə
etmək mütləqdir. Təkcə samovar deyil, qiymətli əşyalar satan bir çox satış obyektləri
var ki, mağaza sahibləri bunun həlli yollarını bilirlər. Onlar bu baxımdan, vətəndaşa
yardım göstərə bilirlər. Misal üçün, arayış verilir ki, bunun qiyməti 10 manatdır
və bu əntiq əşyalar sırasına daxil deyil. Bu məsələdə vətəndaş özü maraqlı olmalıdır.
Həm də biz vətəndaşın mövqeyini müzakirə etməli deyilik. Bəlkə bu elə bir
dəyərli əşyadır ki, Azərbaycan muzeylərində sərgilər üçün lazımdır. Azərbaycanı
təbliğ etmək üçün əntiq əşyalarını ölkədən çıxarmağa ehtiyac yoxdur”.
İçərişəhərdə yerləşən qədim və əntiq əşyalar, o
cümlədən, xalça və qədim el sənəti nümunələri satılan mağazalardan birinin
sahibiTofiq Məmmədovdeyir ki, mağazadakı
xalça və kilimlərə, samovarlara böyük maraq var: "Bizim mağazamızda olan
əşyalar qədim deyil, indiki dövrə aiddir, amma yenə xarici turist alarsa,
ölkədən çıxarmaq üçün əlində sertifikatı olmalıdır. Belə əşyaları ancaq
avropalılar, bir də özümüzünkülər alırlar. Çox zaman xaricdə yaşayan azərbaycanlılar
alır və əşyaları özləri ilə aparacaqlarını deyirlər. Heç bizdən də soruşmurlar
ki, bunu sərhəddən keçirmək üçün sizdə həmin əşyanın sənədi varmı? Bəlkə də
xəbərləri yoxdur. Bizə nə lazımdır? Məhsulumuzu sataq. Müştəri onu sərhəddən
necə və hansı üsulla keçirməyi bizdən soruşmursa biz heç bu məsələdə maraqlı da
deyilik”.
Bəli, məsələ təkcə samovarda deyil. Məsələ bu
mövzuda xarici və yerli vətəndaşların kifayət qədər məlumatsız olmasıdır.
Ekspertlər isə məsləhət görür ki, milli suvenir alarkən ehtiyatlı olmaq
vacibdir. Əgər bu əşyanı sərhəddən keçirmək istəyirsinizsə, onun yoxlanışdan
keçilməsi qaçılmazdır. Əks təqdirdə, samovarınıza od sala bilməyəcəksiniz.
Xəyalə
Rəis
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun 31
dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibətilə
keçirdiyi fərdi jurnalist yazıları müsabiqəsinə təqdim edilir