Kürd referendumu İran və Türkiyəni birləşdirir
Yaxın Şərqdə baş verən son hadisələr, xüsusən də Suriyadakı
gərginlik, eləcə də İraqın şimalında kürdlərin referendum təşəbbüsü regionun
nüfuzlu dövlətləri - İran və Türkiyəni ciddi şəkildə narahat edir. Heç kimə
sirr deyil ki, Qərb bu layihəni ortaya atmaqla bölgədə növbəti bir gərginlik
ocağı yaratmaq istəyir. Məhz bu təhlükə də iki əzəli rəqib - İran və Türkiyəni
bir-biri ilə yaxınlaşdırmağa məcbur edir. Hər iki ölkə liderləri ilk gündən referendum
təşəbbüsünü sərt şəkildə tənqid edərək, bunun regionda gərginliyə səbəb
olacağını bildiriblər.
Müşahidəçilər hesab edir ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın
İrana səfəri Yaxın Şərqdə müəyyən layihələr gerçəkləşdirmək istəyən ölkələrə
bir mesaj kimi qəbul olunmalıdır. Və əsas da o qeyd edilir ki, Yaxın Şərqdəki
vəziyyət region dövlətlərinin öz təhlükəsizliklərini təmin etmələrini zəruri
edir. Düzdür, iki ölkə arasında ziddiyyətlər mövcuddur. Lakin mövcud durumda
onların vahid mövqedən çıxış etmələrinə ehtiyac yaranıb. Yəni, bu onların öz
maraqlarına xidmət edir. Bununla yanaşı, səfər Yaxın Şərqdə maraqları olan
ölkələrə bir mesaj kimi qəbul olunmalıdır. Yəni region dövlətləri artıq öz
maraqlarını qorumaq məcburiyyətində qalacaq və xarici müdaxilələrə qarşı vahid
mövqe nümayiş etdirəcəklər. Hazırda yaranmış vəziyyət Türkiyə və İran ilə
yanaşı, İraqı da onların ətrafında birləşdirir.
Prezidentlərin ikitərəfli görüşündə əsas xətt İraq Kürd
Muxtariyyətində müstəqillik elan ediləcəyi halda, Türkiyə, İran və İraqın birgə
hərbi əməliyyat keçirə biləcəyi olub. İran və Türkiyə prezidentləri bəyan
ediblər ki, onların ölkələri bölgədəki sərhədlərin dəyişməməsi üçün müvafiq
addımları atacaq. Prezident Həsən Ruhani türkiyəli həmkarı Rəcəb Tayyib Ərdoğanla
birgə mətbuat konfransında deyib ki, "biz regionda sərhədlərin dəyişdirilməsini
qəbul etməyəcəyik”. O bildirib ki, "Türkiyə, İran və İraqın regiondakı strateji
məqsədlərini müdafiə etmək üçün ciddi və zəruri tədbirlər görməkdən başqa
seçimi qalmır”.
Referendumu qanunsuz adlandıran Ərdoğan deyib ki, bu sayaq hadisələr
kürd regional hökumətinin təklənməsinə səbəb olacaq. O bildirib ki, "bundan sonra
daha qətiyyətli addımlar atılacaq və Türkiyə ilə İranın atacağı çox ağır
addımlar var”. Ərdoğan əlavə edib ki, rəsmi Ərbil "sərxoş” olduğu üçün nə
etdiyini bilmir: "Referendumun keçirilməsinə zəmin yaradanlar bunun cəzasını
çəkəcəklər. Bərzani geri addım atacaq, referendumu ləğv edəcək. Onsuz da
referendum qanuni deyil. Bu işi özləri bitirməlidirlər. Əks təqdirdə, müəyyən
vaxt ərzində qəti addımlar atmağa məcbur olacağıq”. İraq Kürd Regional
Rəhbərliyində təşkil edilən müstəqillik referendumunun yalnız İsrail rəhbərliyi
tərəfindən tanındığını xatırladan Ərdoğan İsrail kəşfiyyatı MOSSAD ilə
razılaşma nəticəsində qəbul edilən qərarın legitim ola bilməyəcəyini
vurğulayıb.
İran dövlət başçısı Həsən Ruhani də öz növbəsində bəyan edib ki, əsas
məqsəd bölgədə sülh və sabitliyi bərpa etməkdir: "İraq və Suriyanın ərazi
bütövlüyünə dəstəyimiz tamdır”. Onun sözlərinə görə, tərəflər danışıqlar zamanı
bölgədə separatçılığa qarşı olduqlarını vurğulayıblar: "Ölkələrimiz
separatçılığı qəbul etmir. İraq əhalisi dostumuzdur. İraqın şimalındakı bəzi
qüvvələr separatçılıq edirlər. Terrorçuluğa qarşı mübarizə hər iki dövlətin əsl
hədəfidir. Bunun adı İŞİD, PKK olsa da, ona qarşı birgə mübarizə aparacağıq”.
Əlavə edib ki, İran Türkiyədə investisiya həyata keçirməyə hazırdır: "Biz də türk
iş adamlarına lazımlı dəstəyi verəcəyik. İki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsini
30 milyard dollara qaldırmağı planlaşdırırıq. Sərhəd qapıları 24 saat xidmət edəcək.
Hər iki ölkə ticarəti milli valyuta ilə aparacaq”. H.Ruhani bildirib ki,
Türkiyə İranda karbohidrogen yataqlarına sərmayə qoymağa razılıq verib: "Turizmin
inkişaf etdirilməsi barədə də razılıq əldə edilib”.
R.T.Ərdoğan deyib ki, iki ölkənin bankları qarşılıqlı şəkildə
işləyəcək: "İran banklarının Türkiyədə, Türkiyə banklarının İranda şöbələri
açılacaq. Enerji sektorunda əməkdaşlığımızı davam etdirəcəyik. Mədəniyyət və
turizm nazirlərimiz öz aralarında əməkdaşlığı davam etdirəcəklər. Bu sahədə
təcrübəmizi İranla bölüşməyə hazırıq. Turizm sektorundakı sərmayəçilərimizi İranda
fəaliyyət göstərməyə təşviq edəcəyik”.
Yeri gəlmişkən, Ərdoğan İranın ali rəhbəri Əli Xameneyi ilə də
görüşüb. Bu görüşdən sonra Xameneyi kürd referendumunu "bütün regiona xəyanət
aktı” adlandırıb. Görüşdə Xameneyiİran və Türkiyə arasındaiqtisadi
əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinin zəruriliyini vurğulayıb, İranla Türkiyənin
İslam dünyasının önəmli məsələlərində əməkdaşlıq və razılığının təsiredici və
önəmli olduğunu qeyd edib. Ali dini lider İran və Türkiyə
arasındaiqtisadi əməkdaşlığın artırılmasının zəruriliyini vurğulayıb:
"Təəssüflər olsun ki,geniş potensiala baxmayaraq,son bir neçə
ildəiqtisadi əməkdaşlığın səviyyəsizəifləyib. Bu sahədə daha çox
fəaliyyət və səy göstərmək lazımdır”.Xameneyiİraq Kürdüstanında
keçirilən referendumu region üçün təhlükə adlandırıb:"İran və
Türkiyəbu kimi hadisələr qarşısında mümkün olan bütün vasitələrdən
istifadə etməlidir. İraqhökuməti dəbu məsələdə ciddi qərar qəbul
etməli və əməl etməlidir”. Görüşdə Türkiyə prezidenti İraqKürdüstanı
məsələsində İran,İraqvə Türkiyənin birgə və eyni vaxtda addımlar
atmasının zəruriliyini vurğulayıb.
Yeri gəlmişkən, kürd referendumu ilə bağlı Rusiya hələ də gözləmə
mövqeyindədir. Kremlin bu neytrallığı isə onu deməyə əsas verir ki, Moskva kürd
dövlətinin yaranmasında maraqlıdır. Məsələn, ötən gün prezident Vladimir Putin
deyib ki, Moskva regiondakı vəziyyətin nəzarətdən çıxmaması məqsədilə kürd
referendumu məsələsinə qarışmayacaq. Kreml İraqın ərazi bütövlüyünə tərəfdar
olduğunu bəyan etsə də, onu faktiki olaraq parçalamağa yönələn kürd
referendumunu pisləməyib. Putin Moskvada deyib ki, "bizim bəyanatlarımız
ehtiyatlı və təmkinlidir və biz regiondakı situasiyanın qızışmasını və ya
partlamasını istəmirik”.
Azər NURİYEV