Kriptovalyutalar, onların inkişafı və gözləntilər
Blokçeyn
texnologiyası, pulun dijitallaşması həyatımıza sürətli şəkildə daxil olmağa
başlamışdır. Bitkoinin sürətli yüksəlişi hər bir kəsin ciddi marağına səbəb
olmuşdur. Bitkoin istifadəçi sayı, bəzi təşkilatlar tərəfindən ödəmə aləti
olaraq qəbul edilməsi ilə ön plana çıxmışdır. Dijital valyutanın ən böyük özəlliyi
– arxasında hər hansı bir dövlət və ya Mərkəzi Bank olmadan üçüncü tərəfə/təsirə
ehtiyac duymadan birbaşa alıcı ilə satıcı arasında rəqəmsal aləmdə əl dəyişdirməsidir.
Kriptovalyutaları etibarlı edən blokçeyn texnologiyasıdır.
Bitkoin meydana
gəldiyi 2009-cu ildən bu yana istər dövriyə həcmi, istərsə də bazar
kapitallaşması yönümündən dəyərinə ciddi əlavə dəyər qatmışdır. Qısaca, Bitkoin
son illərin fenomeninə çevrilmişdir. 2017-ci ilin sonuna hətta 20 min dollar səviyyəsinə
qədər yüksəldiyini hər birimiz xatırlayırıq. Hal-hazırda bir çox inkişaf etmiş
ölkələr kağız puldan istifadəni minimallaşdırır. Bu da Kriptovalyutaların
inkişafı üçün əlavə zəmin yaradır.
Qlobal maliyyə
böhranı baş verdikdən sonra Kriptovalyuta anlayışı - Bitkoin ilk dəfə Sathoshi
Nakamoto tərəfindən yazılan "Bitkoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”
adlı məqalədən sonra ortaya çıxmışdır. Məqalədə müəllif Bitkoini şifrələmə
ispatı üzərinə qurulmuş və iki tərəfin bir-biri ilə birbaşa əlaqəli olduğu
dijital bir ödəmə sistemi şəkilində təqdim etmişdir. Bitkoini izah edən məqalədə
maliyyə təşkilatları tərəfindən təqdim olunan vasitəçilik xidmətləri mühakimə
olunur və dijital ticarətin yüksələn trendi nəzərə alınanda ticarətin
reallaşması üçün maliyyə təşkilatlarına ehtiyac qalmadığı vurğulanır. Məqalədə
müəllif, eyni zamanda qlobal böhran sonrası insanlarda banklara qarşı
formalaşan inam probleminin texnologiya sayəsində necə həll olunacağına yeni
bir baxış qazandırmağa çalışır.
Hal-hazırda
Bitkoin həm internet, həm də bir çox digər alış-veriş işlərində istifadə
olunur. ATM-lər və Bitkoin qəbul edən təşkilat sayı gün keçdikcə artır. Bitkoin
E-bay, Amazon, Microsoft, Dell, Subway, Tesla və Bloomberg kimi çox sayda təşkilatda
ödəmə aləti olaraq qəbul olunur. Rəsmi statistikaya əsasən, 2018-ci ilin əvvəlində
dünyanın 61 ölkəsində 1963 ədəd Bitkoin ATM mövcud olmuşdur. Bu tip ATM-lərin təqribən
35%-i Bitkoin ilə yanaşı digər altkoinlərə də xidmət göstərməkdədir. Bitkoin
xidməti təqdim edən ATM-lərin 60%-i ABŞ ərazisində yerləşir.
Bitkoin istifadəsinin
geniş yayılmasına ən real misallardan biri Vanuatu adlı kiçik ada dövlətinin
Bitkoin qarşılığında vətəndaşlıq verməsidir. Son zamanlarda bəzi ölkələr
iqtisadiyyatlarını canlandırmaq məqsədi ilə investisiya gətirən şəxslərə vətəndaşlıq
verirlər. Kiçik bir ada ölkəsi olan Vanuatu 200 min dollar qarşılığında
vətəndaşlıq verir. Həmçinin Bitkoinidə ödəniş vasitəsi olaraq qəbul edirlər.
Lakin heç də hər
bir kəs Bitkoinə müsbət yanaşmır. JP Morgan CEO-su Bitkoini "fırıldaqçılıq”
olaraq qəbul edir və öz şirkəti daxilində belə bir qərar vermişdir ki, Bitkoinə
sahib olan əməkdaş olduğunu bildiyi təqdirdə, həmin şəxsi işdən kənarlaşdıracaqdır.
Danimarka Mərkəz Bankı Bitkoini öldürücü bir alət kimi təqdim edərək, ondan
uzaq durulması lazım olduğunu bildirmişdir. ABŞ Mərkəzi Bankının rəhbəri
Bitkoini xəyali "spekulyativ” olaraq ifadə etmişdir.
Danılmaz faktdır
ki, Bitkoin və Kriptovalyutalar həyatımıza sürətli şəkildə daxil olmuşdur. Zənnimcə,
dövlətlərin bu valyutaları önəmsiz hesab etməsi yerinə, öz vətəndaşlarını itkidən
qoruyacaq addımlar atması, blokçeyn texnologiyasını güclü iqtisadi alətə çevirməsi
daha məqsədə uyğundur. Nəzərə almaq lazımdır ki, Bitkoin əməliyyatları zamanı
istifadəçilərin pul ödəməməsi, sürətli və hər hansı bir vasitəçi təşkilatdan
istifadə etmədən transfer əməliyyatları yerinə yetirə bilməsi dünya maliyyə
sisteminə ciddi bir meydan oxumadır. Bu yöndən dünya maliyyə təşkilatlarının və
bankların Kriptovalyutalara biganə qala bilməyəcəklərini və uyğunlaşmağa məcbur
olacaqlarını proqnozlaşdırıram.
Bitkoinin
daşıdığı risk və fürsətlərə hökümətlərin reaksiyasız qalmayacağı birmənalıdır.
Bitkoin hələ özünü tam isbat etməməsinə baxmayaraq, artıq dünya maliyyəsində öz
yerini tutmağa başlamışdır. Bütün qeyd olunanları nəzərə alaraq rahat şəkildə
bildirmək olar ki, yaxın gələcəkdə bir çox dövlət mərkəzi bankları öz Kriptovalyutalarını
bazara təqdim edəcəklər və blokçeyn texnologiyası sayəsində bu prosesi tənzimləməyə
çalışacaqlar.
Camid Mövsümov,
Biznesin inkişafı və satış üzrə mütəxəssis