Kollecdən universitetə
Gələcəkdə
ali təhsil proqramlarının orta ixtisas təhsilində (kollec) tətbiqi nəzərdə
tutulur. Trend-in məlumatına görə, bunu Təhsil
Nazirliyinin Elm, ali və orta ixtisas təhsili şöbəsinin müdiri Yaqub Piriyev
"Ali təhsildən gözləntilər" mövzusunda keçirilən seminarda deyib. Onun
sözlərinə görə, hazırda ixtisasların təsnifatı hazırlanır: "Gələcəkdə ali
təhsildə olan ixtisasların təsnifatı kolleclərdə olan ixtisasların təsnifatına
transformasiya olunmalıdır. Təbii ki, hər iki təsnifat eyni olmalıdır. Məqsəd
bakalavr ali təhsilinə rəvan keçidi təmin etməkdir. Gərək proqramlar elə
uzlaşsın ki, orta ixtisas təhsilindən ali təhsilə keçid olduqda onların
qazandıqları kreditlər ali təhsildə tanınsın və ali təhsildə onların normativ
təhsil müddətləri azalsın".
Azad Müəllimlər Birliyinin sədri Məlahət Mürşüdlü deyir
ki, bu yenilik bütün kollec bitirənlərə
şamil olunmamalıdır: "Müəyyən bir ixtisas üzrə kolleci bitirənlər
tam ali təhsilli yox, orta ixtisas təhsilli hesab olunurlar. Yeni sistem isə orta təhsillilərə ali
məktəbdə ixtisaslarını tamamlama imkanı verir. Amma bu, bütün kollec bitirmiş
məzunlara şamil edilməməlidir. Bu şans kollecdə oxuduğu müddət ərzində yaxşı
oxuyan və oranı yüksək balla bitirənlərə verilməlidir. Yəni konkret olaraq bir
çərçivə qoyulmalıdır ki, bu şansdan kimlər istifadə edə bilər”. M.Mürşüdlü
deyir ki, təklif olunan variant kolleclərdə təlim keyfiyyətinin artırılmasını
təmin edəcəkdir. Tələbələr başa düşəcəklər ki, kolleci bitirdikdən sonra ali
məktəb oxumaq şansları daha yüksəkdir. Beləcə, təhsilə, oxuduqları ixtisasa
daha məsuliyyətli yanaşacaqlar. Bu cür
sistem Sovet dövründə də var idi. Kolleci bitirənlər ali məktəblərə imtahansız
qəbul olub, təhsillərini ali səviyyədə davam etdirə bilirdilər. Düşünürəm ki,
müasir dövrdə bunu etmək daha əhəmiyyətli olacaq. Çünki bu həm də, hər bir vətəndaşın ali təhsil
almaq hüququnun pozulmamağıdır, fasiləsiz təhsilin təmin edilməsi deməkdir”.
Müsahibimiz
deyir ki, bu qaydanı bütün ixtisaslar üzrə etmək mümkün deyil: "Bəzi ixtisaslar
var ki, onlara xüsusi diqqət etmək lazımdır. Bu təsnifatı bütün ixtisaslar üzrə
aparmaq imkanımız yoxdur. Kolleclərin verdiyi
ixtisas tam mükəmməl səviyyədə deyil. Orta ixtisas proqramı çərçivəsində aldığı
təhsilin keyfiyyəti məzunun buraxılış imtahanı göstəricilərində bəlli olur”.
Təhsil eksperti, pedaqoji
elmlər doktoru Hümeyir Əhmədov bildirir
ki, bu təcrübə digər ölkələrdə də tətbiq olunur: "Dünya ölkələrində də belə bir
sistem var. Məsələn, kollec bitirənlər üçün ali təhsil müddəti 6 ay azaldılır.
Amma burda bir sual yaranır. Kollecə gələn şagird 9 illik, yoxsa 11 illik
məktəb bazası ilə gəlir? Yəni həm 11 illik məktəb bazasını, həm də ixtisası üzrə kollec təhsili
alıbsa, demək ki, bu şəxs 11 illik məktəb bazası ilə birbaşa universitetə
gələndən çox bilir. Belə bir müqayisə aparaq: İki nəfər eyni ildə Azərbaycan
Tibb Universitetinə qəbul olur. Bunlardan biri məktəbi bu il bitirib, digəri
isə tibb kollecinin məzunudur. Sizcə hansı çox bilər? ...Bu kimi məsələlərə
diqqət etmək lazımdır. Mexanizmin həyata keçirilməsi məsələsinə gəlincə isə,
yəqin ki, bu barədə hökumətin müəyyən bir göstərişi olacaq”.
Ekspert
deyir ki, kollecdə keçilən dərsin hansı səviyyədə qavranıldığını da öyrənmək
lazımdır: "Kollecin tədris etdiyi fənlərlə, universitetdə keçilən dərslər
arasındakı fərqlər müəyyən olunmalıdır. Fənlər eyni olarsa, bu zaman kollec
bitirən tələbənin həmin fənni nə dərəcədə bildiyini test etmək lazımdır. Əgər
tələbənin bilik səviyyəsi yaxşı olarsa, həmin fənni bir də təkrar universitetdə
oxumağına ehtiyac olmaz”.
Təhsil eksperti
Nadir İsrafilov deyir ki, gələcəkdə
universitetlərdə və kolleclərdə olan ixtisasların uyğunlaşdırılması ilə bağlı
mülahizələri heç şübhəsiz ki, orta ixtisas təhsilindən ali təhsilə keçidi
optimallaşdırmaq və təkrarlığı aradan qaldırmaqla növbəti bakalavr pilləsində təhsil
müddətinin azaldılmasına hesablanıb: "Məsələnin maraqlı və düşündürücü cəhəti
də məhz ondan ibarətdir ki, orta ixtisas təhsilindən ali təhsilə keçid olduqda
orta ixtisas pilləsində qazanılan kreditlərin ali təhsildə tanınması üçün proqramlar
necə uzlaşdırılacaq? Başqa sözlə, bu, ixtisasların hansı səviyyədə təsnif
olunacağından asılı olan bir məsələdir və ixtisasların təsnifatı hazırlandıqdan
və müzakirəyə çıxarıldıqdan sonra daha konkret bir fikir söyləmək olar. O ki,
qaldı qaldırılan məsələyə ümumi yanaşmaya əlbəttə təhsil şəbəkəsinin
rasionallaşdırılması və optimallaşdırılması, xüsusilə də təhsildə
fasiləsizliyin təmin edilməsi və ali təhsilin hamı üçün əlçatan olması
baxımından belə bir addım atılmasını ancaq təqdirəlayiq hal kimi dəyərləndirmək
olar”.
Ekspert
bildirir ki, elə sahələr, ixtisaslar var ki, orda ali təhsilə ehtiyac yoxdur.
Onu orta ixtisas təhsili ilə də yola vermək olur. Amma elə sahələr də var ki,
orada sırf ali təhsil tələb olunur: "Bizim təhsil siyasətimizdə fasiləsiz
təhsil nəzərdə tutulub. Bakalavrdan sonra magistr təhsili, ondan sonra akademik
təhsil gəlir. Bu baxımdan, kimsə orta ixtisas təhsili alıb, bu sahədə çalışıb,
indi isə ali təhsilini inkişaf etdirməyi qarşısına məqsəd kimi qoyubsa, ona
bunun üçün şərait yaradılmalı, şübhəsiz ki, stimullaşdırıcı güzəştlər olmalıdır.
Bir var, şagird orta məktəbdən gəlib ali məktəbə qəbul olur, bir də var,
kollecdən gəlib. Onun ixtisası üzrə baza təhsili var. Bu baxımdan, orta ixtisas
təhsili alanlar üçün ali təhsil müəssisələrində tədris ili ərzində aldıqları
təhsilə müvafiq olaraq azaldılması daha məntiqə uyğundur”.
Müsahibimiz qeyd edir ki, eksternat təhsillə bağlı belə bir təcrübə var: "Proqram materialını vaxtından əvvəl
yerinə yetirən istedadlı uşaqları, məsələn, beşinci sinifdən altıncı sinfi
oxumadan yeddinci sinfə keçirirdilər. Qızıl medalçılar ali təhsil müəssisələrinə
bir imtahan verib qəbul olduğu halda, digərləri dörd fəndən imtahan verirdi.
İndi də kolleclərdə təhsil alanların fundamental təhsilini nəzərə alaraq,
onlara ali məktəblərdə gələcək təhsillərini inkişaf etdirə bilmələri üçün fərq
qoymaq, güzəştlər etmək vacib məsələdir. Kolleclərdə təhsil alanlara ali təhsil
müəssisələrinə qəbul olarkən güzəştlərin edilməsi onları həvəsləndirəcək. Bu
məsələlər üzərində iş gedir, peşə təhsilinin də üç pilləli olması təklif
olunur. İlk peşə təhsili, ümumi peşə təhsili və həmin təhsilin ali səviyyədə
inkişaf etdirilməsi mərhələsi. Bu məsələlər, şübhəsiz ki, təhsilin ümumi
inkişafına xidmət edir. Bunlar kortəbii şəkildə yaranmır, təbii ki, beynəlxalq
təcrübəyə əsaslanır”.
Günel Azadə