Kişinyovdakı proseslər Avropada növbəti müharibəyə səbəb ola bilər?
Postsovet məkanın siyasi cəhətdən ən gərgin dövlətlərindən birinə
çevrilən Moldovada hakimiyyətsizlik hökm sürməkdədir. Siyasi gərginliyin hər an
kütləvi etirazlara, hətta qarşıdurmaya çevriləcəyi istisna edilmir. Maraqlı
olan odur ki, ölkədə Qərb və Rusiyanın mövqeyi üst-üstə düşür. Proseslərə
nəhayət ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin də reaksiya verib. "Moskva Moldova
prezidenti İqor Dodona ölkəsindəki indiki mürəkkəb vəziyyətdə dəstək verməkdən
imtina etməyəcək”.
TASS xəbər verir ki, bunu Rusiya prezidenti Vladimir Putin
bəyan edib. V.Putin Moldovada hakimiyyətin oliqarx strukturlar tərəfindən qəsb
edildiyini bildirib. Rusiya lideri həmin qüvvələrin Moldovada qazandıqları
pulları öz durumlarını və dövlətə təsir vasitələrini möhkəmləndirməyə
xərclədiklərini deyib. Məlumat üçün bildirək ki, Moldovada hazırda ikitirəlik,
ikihakimiyyətlilik hökm sürür. Ölkənin keçmiş hakim partiyası - Demokratik Partiya
yeni hökumət, parlament və Dodonun hakimiyyətini tanımaqdan imtina edir.
Partiya Konstitusiya Məhkəməsi vasitəsilə prezident səlahiyyətlərinin keçmiş baş
nazir Pavel Filipə keçidinə nail olub. Dodon isə Moldovada rusiyayönlü
siyasətçi kimi tanınır. O, ölkəsinin Avrasiya İttifaqına üzvlüyünün
tərəfdarıdır. Demokratik Partiya isə qərbyönlü siyasi kursun tərəfdarı hesab
edilir.
Yeri gəlmişkən, Qərb mediasında, siyasi dairələrində Moldovadakı
proseslərin Avropada növbəti müharibəyə səbəb olacağı barədə iddialar
səslənir.
Belə bir iddia ilə
Xorvatiyanın "Advance” nəşri çıxış edib. Moldovanı Avropanın ən yoxsul
ölkələrindən biri kimi xarakterizə edən müəllif yazır ki, gərginlik sürətlə
artmağa doğru gedir. İddia edilir ki, indiki böhranın pik həddi o qədər dolaşıb
ki, Kişinyov küçələrində qısa zamanda zorakılıq və münaqişəyə gətirib çıxara
bilər. 2016-cı ildən prezident vəzifəsini tutan İqor Dodon və onun lideri
olduğu Sosialist Partiyası Rusiyaya bağlılığını təkzib etmir. Tək-tük
liderlərdəndir ki, Krımın Rusiyanın bir hissəsi olduğunu deyir. Düzdür,
sonradan etiraf edib ki, rəsmən Krımın Rusiyanın ərazisi olduğunu qəbul etmir.
Səbəb kimi də, Moldovanın Ukrayna ilə mehriban dostluq münasibətlərinin qorunub
saxlanmasında maraqlı olduğunu göstərir. Müəllif yazır ki, Moldovada
rusiyapərəst və avropayönümlü partiyalar arasında münaqişə artıq uzun illərdir
ki, davam edir. Bu da heç kimdə təəccüb doğurmur. Belə ki, əhalinin böyük bir
hissəsi ölkənin Rumıniyaya birləşməsinin (çoxları özlərini rumın hesab edirlər)
tərəfdarıdır. Bir qisim isə özlərini rus hesab edir və (əsasən də, Dnestryanı
bölgədəki ruslar) Rusiyaya birləşmək istəyir. Qəribə olsa da, adətən,
post-sovet məkanlarında bir çox hallarda fikirləri üst-üstə düşməyən Rusiya ilə
Qərbin mövqeləri burada yaxındır. Moskva, Avropa İttifaqı və ABŞ koalisiya
hökuməti barədə razılaşmanı dəstəkləyiblər. Koalisiyaya qarşı çıxan, ölkənin ən
nüfuzlu oliqarxlarından biri, Demokrat Partiyasının rəhbəri Vladimir
Plaxotnyukdur. Onun tərəfdarları hesab edir ki, yeni hökumət ölkənin qərbyönlü
siyasətinə son qoya bilər. Qarşı tərəf bu iddiaları rədd edir.
Geosiyasi nöqteyi-nəzərindən bizim gözümüzün qarşısında Ukraynada
yaşanan hadisələrin təkrarı dayanır. Proseslər bir-birini sanki təkrarlayır.
Moldovada əsas aparıcı şəxs bunlardır: İqor Dodon (Rusiya), Mayya Sandu (Avropa
İttifaqı) və Vladimir Plaxotnyuk (ABŞ). Ümid edək ki, fövqəlqurumların "üçlüyü”
Moldovada haqq-hesab çürütməyə çalışmayacaqlar. Əks təqdirdə indiki gərginlik
zəncirvari halqa doğura və Avropada yeni müharibəyə gətirib çıxara bilər.
"Foreign Policy” nəşri də yazır ki, problemin qısa zaman kəsiyində
həlli mümkünsüz görünür və bu gərginlik Avropanın onsuz da yoxsul olan bur
dövlətini daha da silkələyə bilər. Ölkənin oliqarxların cəngində çabaladığını,
rüşvətxorluğun çiçəkləndiyini vurğulayan müəllif yazır ki, ötən il Avropa
Parlamenti hətta bununla bağlı narahatlığını ifadə edib. Açıq şəkildə bəyan
edilib ki, dövlət institutları oliqarxların mühasirəsindədir. Nəşr də xüsusi vurğulayır ki, Rusiya və Qərbin Moldova məsələsində
fikirlərinin üst-üstə düşməsi nadir haldır: "Bu, Şərqi Avropada görünməmiş
nadir bir hadisədir. İkiyə bölünmüş ölkə müəyyən edə bilmir ki, Qərbə və yaxud
Şərqə tərəf baxsın”. Kişinyov strateji təşəbbüslər institutunun direktoru
Vladislav Kulminski nəşrə açıqlamasında bildirib ki, Moldovanı bir sıra
xarakteristikasına görə, baş tutmayan dövlət adlandırmaq olar. "Korrupsiya pik
həddə, ölkə əhalisinin üçdə biri yeni imkanlar və işləmək üçün ölkəni tərk
edib. "Korrupsiya və yarıtmaz hakimiyyətdən xalq cana doyub. Rusiya ilə
mübarizə naminə ona göz yumurlar”. Bu fikirləri isə Karnegi Fondundan olan
ekspert Balaş Yarabik deyib.
Azər NURİYEV