Kentaydan Ulutauya doğru - tarixi yaddaşın yenilənməsi
Beynəlxalq
Türk Akademiyasının (TWESCO) təşkilatçılığı ilə keçirilən "Kentaydan
Ulutauya doğru: Tarixi yaddaşın yenilənməsi" adlı III beynəlxalq
ekspedisiya başa çatıb. 15 avqustda Monqolustanın Kentay bölgəsindən başlayan tədqiqat
səfəri 18 sentyabrda Qazaxıstanın Jezkazqan şəhərinin Ulutau qəsəbəsində
yekunlaşıb.
Azərbaycan,
Qazaxıstan, Qırğızıstan, Monqolustan, Özbəkistan, Türkiyə, Başqırdıstan və
Dağıstandan dövlət və ictimai xadimlər, tarixçi-arxeoloqlar və media nümayəndələrinin
iştirak etdiyi ekspedisiya çərçivəsində Qazaxıstanın mərkəzi əyalətlərindəki
tarixi baxımdan böyük əhəmiyyətə malik ərazilər ziyarət olunub.
TWESCO
prezidenti Dərxan Kıdıralinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Mərkəzi
Qazaxıstandakı ən qədim tikililərdən biri olan Dombaul Mavzoleyini, 12-13-cü əsrlərə
aid Alaşa, Qızıl Orda dövlətinin qurucusu olan Batu və onun atası Çuçi xan türbələrini
ziyarət ediblər.
Daha
sonra Satpayev şəhərində məşhur geoloq Kanış Satpayevin abidəsi önünə əklil
qoyulub və iştirakçılar alimin fəaliyyəti haqqında məlumatlandırılıb. Ziyarətçilər
Satpayev şəhərinin tarix muzeyində bölgədə tapılan qədim türk tarixinə aid
tapıntılarla tanış olublar və Ulutau qəsəbəsində Xan Ordası heykəlini ziyarət
ediblər.
Səfər
çərçivəsində Ulutau bölgəsindən olan ziyalıların iştirakı ilə elmi konfrans təşkil
edilib. Səfərin məqsədi haqqında danışan TWESCO prezidenti Dərxan Kıdırali tədqiqat
səfərinin Prezident Nursultan Nazarbayevin "Gələcəyə Yol: Mənəvi Dirçəliş” adlı
məqaləsində toxunduğu tarixi şüurun canlandırılmasına xidmət etdiyini bildirib.
O, beynəlxalq kəşfiyyat səfərinin bu sahədə elmi tədqiqatlar üçün zəmin
yaratdığını, türk xalqları arasında dostluğu və birliyi gücləndirdiyini
bildirib. Akademiya rəhbəri qeyd edib ki, bundan əvvəlki səfərlərdə
Monqolustanda aşkar olunan külliyyələr ilə Qazaxıstan ərazisindəki tapıntılar
arasında sıx əlaqə olduğu təsbit edilib.
Konfransda
Ulutau bölgəsinin tarixi əhəmiyyəti, dövlətçilik ənənəsinin davamlılığı,
buradakı abidələrin Türk dünyasının ortaq mədəni mirasının öyrənilməsində
oynadığı rol və Avrasiya çöl mədəniyyəti ilə bağlı aktual məsələlər barədə
müzakirələr aparılıb.
Səfərin
yekunu olaraq, Astana şəhərində Qazaxıstanın Milli Kitabxanasında TWESCO tərəfindən
indiyədək təşkil olunan beynəlxalq tədqiqat səfərlərinin nəticələri ilə bağlı
hesabat toplantısı təşkil olunub. Toplantıda tədqiqat səfərinin elmi yenilikləri
və nəticələri barədə məlumat verilib. Bununla yanaşı, Monqolustan qədim türklərə
aid Şiveet Ulaan abidələr kompleksində iki il ərzində aparılan qazıntı işlərindən
əldə edilən tapıntıların təqdimatı keçirilib.
Akademiya
prezidenti D.Kıdırali Monqolustan tərəfi ilə əldə olunan razılaşmalar nəticəsində
uğurlu layihələr həyata keçirildiyini, Şərqi Monqolustanda qədim türklərə məxsus
yeni kurqan və heykəllər aşkar edildiyini bildirib. Bundan başqa, Monqolustan
Milli Muzeyi ilə Hunlar və Göytürklər dövrünə aid dəyərli tapıntıların elmi
nüsxələrinin köçürülməsinə dair anlaşma əldə olunub. Monqolustan Milli
Muzeyinin direktor müavini Bayarsayhan Jamsranjavın isə Kültegin, Bilgə Xaqan və
Tonyukuk yazıları kimi qədim türk abidələri də daxil olmaqla, qədim mənbələr əsasında
əski toponimlər xəritəsinin hazırlanması barədə razılaşma əldə olunduğunu qeyd
edib.
Beynəlxalq
Türk Akademiyası türk dünyası tarixində önəmli yerə malik Monqolustanın Şiveet
Ulaan külliyyəsində 2016-cı ildə 2 ay sürən qazıntı işləri aparıb. Qazıntı işləri
zamanı əski çağlara işıq tutacaq əvəzsiz tapıntılar aşkara çıxarılıb. Tədqiqatçılara
görə, Şiveet Ulaan kompleksi bir çox türk etnoslarını bir araya gətirən və
onları vahid dövlətdə birləşdirərək uzun illər Avrasiya coğrafiyasına
hökmranlıq edən İlteriş Kutluk Xaqanın (682-692-ci illərdə hakimiyyətdə olub)
adına ucaldılmışdır.
Qeyd
edək ki, Türkdilli dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Naxçıvan zirvəsində
yaradılan Beynəlxalq Türk Akademiyasının təşkilatçılığı ilə birinci beynəlxalq
kəşfiyyat səfəri Altaylara, ikinci ekspedisiya isə Monqolustanın Şiveet-Ulan və
Orxon bölgələrinə təşkil olunmuşdu. "Kentaydan Ulutauya doğru: Tarixi
yaddaşın yenilənməsi" tədqiqat səfəri türk dünyasının ortaq tarixi
mirasının öyrənilməsini hədəfləyən sayca üçüncü beynəlxalq ekspedisiya olub.
Beynəlxalq
Türk Akademiyasının növbəti tədqiqat ekspedisiyasının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
100 illiyi münasibəti ilə Azərbaycan və Qafqaz regionuna təşkil olunması nəzərdə
tutulur.
Füzuli