“Kabul dəhlizi”

Əfqanıstan ətrafında yaşananlar bu ölkəyə diqqəti yenidən gücləndirib. Xüsusən də Birləşmiş Ştatların Əfqanıstandakı qoşunlarını bu ölkədən sentyabrın 11-dək çıxarmaq barədə qərarı geniş rezonans doğurub. Ən maraqlısı odur ki hərbi qüvvələrin çıxma tarixi Dünya Ticarət Mərkəzi və Pentaqona edilən terror hücumlarının 20-ci ildönümünə təsadüf edəcək. ABŞ lideri Co Bayden Əfqanıstanda Amerika hərbi qüvvələrinin mövcudluğuna nəzarət edən ikisi respublikaçı və ikisi demokrat olmaqla, dördüncü prezident olduğunu bildirib və əlavə edib ki, bu məsuliyyəti beşinciyə ötürməyəcək.

Rusiya narahatdır

Donald Trampın prezidentliyi dövründə ABŞ-ın "Taliban”la əldə etdiyi razılaşmaya görə, xarici qoşunlar Əfqanıstanı mayın 1-dək tərk etməli idi. Baydenin bəyanatından bu prosesin daha beş ay ləngiyəcəyi məlum olub. "Taliban” verdiyi bəyanatda qoşunların razılaşmada göstərilən tarixədək çıxarılması tələbini təkrar edib. ABŞ-ın yüksək vəzifəli rəsmilərindən biri deyib ki, qoşunların çıxarılması oradakı vəziyyətə və ya başqa heç bir şərtə bağlanmayacaq. Rəsmi bildirib ki, əvvəllər Əfqanıstandan çıxışa belə yanaşma ABŞ qoşunlarının orada 20 il ilişib qalması ilə nəticələnib. Rusiyaya gəldikdə, ABŞ qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması ilə bağlı narahatlığını ifadə edib. Moskva bildirib ki, qoşunların çıxarılması münaqişənin yeni eskalasiyasına səbəb ola bilər.

"Kabul dəhlizi” gündəmə gəldi

Yeri gəlmişkən, dərhal da regionda marağı olan dövlətlər aktivlik nümayiş etdirməyə başlayıblar. Mərkəzi Asiya və Cənubi Asiyanı birləşdirəcək effektiv nəqliyyat-kommunikasiya infrastrukturunun genişləndirilməsi istiqamətində danışıqlar başlayıb. Söhbət ilk növbədə Məzari-Şərif-Kabul-Pişəvar dəmir yolunun inşasından gedir. Bu yolun regional iqtisadi inkişaf üçün yeni imkanlar açacağı gözlənilir. İlk olaraq Pakistan baş naziri İmran Xan, Pakistan və Özbəkistan arasında Transəfqan dəmir yolu (Kabul dəhlizi) xəttinin inşası layihəsini təsdiqləyib. "Anadolu” Agentliyi xəbər verir ki, layihənin icrası üçün beynəlxalq maliyyə qurumlarından 4,8 milyard dollar kredit cəlb ediləcəyi gözlənilir. Baş nazirin Ticarət və İnvestisiya Məsləhətçisi Abdul Razak Davudun dediyinə görə, İmran Xan məktub göndərərək, layihəni həyata keçirmək üçün beynəlxalq təşkilatlardan borc istədiyini bildirib. İmzalanma mərasimində Özbəkistan nəqliyyat naziri vəzifəsini icra edən İlhom Mahkamov da iştirak edib. "Birgə müraciət artıq Özbəkistan və Əfqanıstan prezidentləri tərəfindən imzalanıb”, - deyə agentlik bildirib. Razak Davud bildirib ki, layihənin həyata keçirilməsi üçün şərtlər Özbəkistanla razılaşdırılıb və hazırda Əfqanıstan tərəfi ilə danışıqlar davam edir. "Ümid edirəm, Özbəkistanı 2021-ci ilin yanvarında ziyarət edəcəyəm. İnşallah bu, ixracat həcmini artırmaq üçün qapıları açacaq” - deyə bildirib. Pakistan Nəqliyyat naziri Azam Xan Svati, dəmir yolunun sərnişin və mal daşınması üçün istifadə ediləcəyini açıqlayıb. Bundan əvvəl isə Pakistan 2.655 km uzunluğunda dəmir yolu tikintisi vasitəsilə ilə Çin ilə iqtisadi bir dəhliz yaratmağa başlayıb. Xatırladaq ki, prezident Şavkat Mirziyoyev də bu yaxınlarda parlamentə müraciətində Mərkəzi Asiyanı Hind okeanı ilə birləşdirən Transəfqan nəqliyyat dəhlizinin inşası üçün atılan addımlardan bəhs etmişdi. Bir neçə gün əvvəl isə Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyev və Pakistanın baş naziri İmran Xan regional qarşılıqlı əlaqə və "Kabul dəhlizi" dəmir yolunun transəfqan layihəsinin reallaşdırılması məsələlərini videokonfransda gündəmə gətiriblər. Bu avtomobil yolu Özbəkistanı Ərəbistan dənizindəki Karaçi və Gvadar limanları ilə birləşdirəcək. İslamabad isə bu layihənin reallaşması ilə Mərkəzi Asiya və Rusiya Federasiyası bazarlarına çıxış əldə etmək istəyir. Pakistan və Özbəkistan arasındakı münasibətlər tərəflərin əfqandaxili qarşıdurmada müxtəlif qüvvələri dəstəkləməsi səbəbindən uzun müddət gərgin olaraq qalıb. İslamabad - səhra komandiri Hikmatyar, sonra da "Taliban” hərəkatını (Rusiya Federasiyasında qadağan edilən), Daşkənd Şimal İttifaqının qüvvələrini, əsasən Rəşid Dostumun rəhbərlik etdiyi əfqan özbəklərinin tərəfini saxlayıb. Lakin Özbəkistanda iqtisadi islahatların başlandığı elan edildikdən sonra vəziyyət dəyişməyə başlayıb. Daşkənd qonşularla əlaqələr qurmaqda və yeni satış bazarları tapmaqda maraqlı olduğunu bəyan edib.

"İqtisadiyyat 21-ci əsrin üçüncü onilliyində birləşdirici prinsipə çevrildi. Pakistan da daxil olmaqla dənizə giriş Özbəkistan üçün son dərəcə vacibdir. Bundan əlavə, Cənubi Asiya böyük bir satış bazarıdır. Bildiyiniz kimi, bu gün Özbəkistan iqtisadiyyatı ixrac imkanlarını genişləndirməyə yönəlib ” - deyə Rusiya Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunun Mərkəzi Asiya və Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçısı Aleksandr Vorobyov bildirib. Pakistan da öz növbəsində Özbəkistana məhsulların bazarı kimi baxır. "Ölkələr arasındakı ticarət dövriyyəsi hələ çox azdır. Pandemiyanın səbəb olduğu məhdudiyyətlər səbəbindən bu rəqəm 2020-ci ilin sonunda 123 milyon dollar təşkil edib. Amma İmran Xanın da qeyd etdiyi kimi, potensial var. İkitərəfli ticarətin inkişafındakı əsas maneə birbaşa nəqliyyat əlaqələrinin olmamağıdır. Söhbət "Kabil dəhlizi"nin qurulması, qarşılıqlı ticarət həcminin artırılması, iki ölkənin aparıcı müəssisə və şirkətləri arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi, hava trafikinin bərpası və yüksək səviyyəli danışıqlarda bölgələrarası əlaqələrin inkişafı məsələlərindən gedirdi. Daşkənd və İslamabad əmindir ki, Trans-Əfqan dəmir yolu Mərkəzi Asiyanın tranzit potensialını kəskin şəkildə artıracaq və Avropa ilə Asiyanı ən qısa quru yolu ilə birləşdirən körpü rolunu canlandıracaq. Əfqanıstan üzərindən Pakistana dəmir şəbəkə inkişaf etdirmək layihəsi bir çox cəhətdən məntiqlidir. Ancaq bunun bir ciddi çatışmazlığı var: təhlükəsizlik məsələsi. Uzunluğu 573 km. olan yol Məzari- Şərif-Herat və Məzari-Şərif-Kabil-Pişəvər-Karaçi marşrutu boyunca keçəcək. Ancaq dəmir yollarının təhlükəsizliyini, xüsusən də uzun müddət təmin etmək olduqca çətin olacaq.
"UzDaily.com”-un məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Dohada Özbəkistan Xarici işlər naziri Əbdüləziz Kamilovla "Taliban”ın siyasi ofisinin rəhbəri Molla Barodar Axund arasında danışıqlar aparılıb və bu görüşlərdə "Taliban” lideri "böyük infrastruktur layihələri Əfqanıstanın iqtisadi inkişafına deyil, həm də ölkədə tam hüquqlu bir siyasi prosesin başlanması üçün lazımi şəraitin yaradılmasına kömək edəcək” deyib. Onun sözlərinə görə, Əfqanıstan gələcəkdə Mərkəzi və Cənubi Asiya arasında "etibar və əməkdaşlıq körpüsü" ola bilər. Bu layihə mis, qalay, qranit, sink, dəmir filizi və digər mineral yataqları boyunca keçəcəyi üçün Əfqanıstan üçün "iqtisadi tramplin" olacaq. İnkişaf başlayacaq, on minlərlə iş yeri yaradılacaq.
Ümid etmək olar ki, 50 ilə yaxındır beynəlxalq güclərin bu ölkəyə yaşatdıqları faciələrə son qoyulacaq və bölgə 50 il bundan əvvəlki inkişaf yoluna dönəcək. Bir faktı qeyd etmək gərəkdir ki, regionun inkişafı və yeni dəmir yolunun inşası Cənubi Qafqaz, xüsusən ölkəmiz üçün də vacibdir. Bu dəmir yolu gələcəkdə Qafqaza kimi uzana bilər.

Azər