İnsanın taleyi
Akademik
İsa Həbibbəylinin 70 yaşı tamam olur. Müəllimim İsa Həbibbəyli haqqında düşünəndə
hərtərəfli kamil bir insanın müasiri və tələbəsi olduğum üçün fəxr edirəm. İstədim,
müəllimim haqqında bir neçə söz deyim. Akademikin çoxcəhətli fəaliyyətini
nəzərdən keçirdim. Böyük ədəbiyyatşünas alim həm də siyasi fəaliyyəti, bədii
yaradıcılığı olan, cəfakeşliyi ilə müasir alimlər nəslinin içərisində xüsusilə
seçilən bir insandır. Müəllimimin elə böyük insani keyfiyyətləri var ki, bu
vaxta qədər onlar haqqında danışılmayıb. O haqda danışmaq istəyirəm. Akademik
Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun II kursunda oxuyurdum. Sovet ədəbiyyatından
Mixail Şoloxovun "İnsanın taleyi” əsəri tədris olunurdu. O zaman İsa Həbibbəyli
gənc bir müəllim kimi mühazirə oxumaqla yanaşı, həm də seminar dərsləri aparırdı.
Qrupda bu əsər haqqında söhbət saldı və soruşdu ki, kim povest haqqında danışa
bilər. Mən əlimi qaldırıb əsəri oxuduğumu və danışmaq istədiyimi bildirdim.
Müəllim məni lövhənin önünə dəvət etdi və tam 45 dəqiqə əsəri danışdım. Povest
mənə o qədər dərindən təsir etmişdi ki, istər-istəməz, danışığımda o effekti
yaratmağa çalışırdım. Deyəsən, ona nail olmuşdum. Danışdığım müddətdə heç kimin
səsi çıxmadı, hamı çox maraqla qulaq
asırdı, müəllimim İsa Həbibbəyli də o cümlədən. Danışığı bitirdim, lakin
sükunət bir qədər də davam etdi. M.Şoloxovun yaratdığı bu misilsiz əsərin bədii
təsir gücü özünü göstərmişdi.
Bugünkü
kimi yadımdadır: İsa müəllim mənə "əla” qiymət yazdı və dedi ki, mən bu dərsdən
çox böyük mənəvi zövq aldım. O zamandan 45 ilə qədər vaxt keçib və mənim
sonradan işlədiyim sahələr elə olub ki, İsa müəllim ilə çox az-az görüşə
bilmişəm. Amma həmişə İsa müəllim haqqında düşünəndə, nədənsə o hadisəni
xatırlayıram və Mixail Şoloxovun "İnsanın taleyi” əsəri xəyalımda bütün
obrazları ilə birlikdə canlanır. Əsərin baş qəhrəmanı Sokolovdur. Bu obraz ilə
yazıçı bir insanın dəyanətini, mərdliyi və mübarizliyini, qayğıkeş bir ailə
başçısını, almanlara əsir düşmüş bir hərbçinin mətanətini, sonra da ailəsini
itirmiş sahibsiz bir uşağa atalıq missiyasını öz istəyi ilə öhdəsinə götürmüş
atanın taleyini gündəmə gətirmişdir. Bu hadisənin nəql edildiyi kimi
olub-olmamağından asılı olmayaraq, sovet dövrü ədəbiyyatının tələbləri məhz bu
cür idi. Sovet adamı obrazı dünyada ən mütərəqqi fikirli, xeyirxah, işgüzar,
ədalətli, mübariz, vətənpərvər olmalı idi. Məhz belə bir obrazı yaratmaq hər
bir yazıçıya nəsib olmasa da, Mixail
Şoloxov bu işin öhdəsindən ləyaqətlə gəlmişdi. Bu, yazıçının böyüklüyü,
sənətkarlığı, ustalığı idi.
Kimsə
düşünə bilər ki, bunun mətləbə nə dəxli var?! Amma var; Bir var kamil insanın
bədii obrazını yaradasan, bir də var insanın tam mükəmməl yetişməsinə zəmin
yaradasan. Kamil insanın obrazını yaratmaq belədir ki, yazıçı müxtəlif
hadisələr ilə obrazı üz-üzə qoyub onu bir qəhrəman kimi oxucuya təqdim edir.
Bu, özü də çətin prosesdir, çünki bədii qəhrəmanın bu və ya digər müsbət
xüsusiyyətləri zamana görə fərqli şəkildə qəbul edilir. Dünən müsbət qəhrəman
kimi təqdim edilən obraz, bu gün nifrətlə anılır və yazıçı özü də dünənki
şöhrətinin, bu gün sağdırsa, xəcalətini çəkir, sağ deyilsə, ya tamamilə
unudulur, ya da xoş olmayan ovqatla xatırlanır.
Bəli,
bu cür mürəkkəb bir zamanda bədii obraz dursun bir yana, insana zamin durmaq,
onun kamil bir şəxsiyyət kimi cəmiyyətə təqdim etmək daha məsuliyyətli, daha
ciddi, daha ağır işdir. Məhz akademik İsa Həbibbəyli çiyinlərini 50 ildir ki, belə bir ağır və məsuliyyətli işin altına
verib. İlk əmək fəaliyyətinə müəllim kimi başlayan İsa Həbibbəyli, yüzlərlə
mütəxəssis yetişdiribdi. Akademik Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət
Universitetində həm müəllim, həm rektor kimi işləyəndə İsa Həbibbəylinin nəinki
tələbələrin, eyni zamanda müəllimlərin də kamilləşməsində xüsusi rolu olub.
Akademik
İsa Həbibbəylinin Naxçıvandan Bakıya gəlişi ilə humanitar sahədə bir canlanma
başladı. Bu gün Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu sözün həqiqi mənasında
çağdaş ədəbi mühitin baş meydanına çevrilib. Burada müzakirə olunan məsələlər,
kitab təqdimatları, söz adamları ilə görüşlər çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının
istiqamətlərinin müəyyənləşməsində böyük rol oynayır. Təbii ki, ədəbiyyat
institutunda, ümumən akademiyanın humanitar sahəsində baş verən canlanma daha
çox bu sahəyə nəzarət edən vitse-prezident İsa Həbibbəylinin adı ilə bağlıdır.
Burada Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının bir fikri yadıma düşür. İsa müəllimin
Bakıda işə başladığı ilk illər idi. Tədbirlərin birində Sabir Rüstəmxanlı İsa
müəllim haqqında belə dedi: "İsa Həbibbəylinin Bakıda işə gəlməsi ilə Naxçıvan
çox itirdi, amma əvəzində Azərbaycan qazandı”.
Xalq
şairinin bu sözləri tez bir zamanda özünü göstərdi. Amma Naxçıvanın da
itirəcəyi bir şeyi olmadı, çünki Azərbaycanla birlikdə onun ayrılmaz parçası
olan Muxtar Respublika da qazandı və bu gün də bu diyar akademikin diqqətindən
kənarda deyil. Bu gün ədəbi mühitdə başlanan canlanma yüksələn xətt ilə davam
edir. Bu haqda daha ətraflı danışmaq olar. Lakin mənim düşüncəmdə olan,
əminliklə gəldiyim qənaət bundan ibarətdir ki, İsa Həbibbəyli Mixail Şoloxovdan
fərqli olaraq, canlı insanın kamilləşməsində əvəzsiz işlər görür.
"Kamil
insan” problemi hər zaman mövcud olubdu. Hətta İmadəddin Nəsiminin yaşadığı
zamanda hürufilərin əsas məqsədləri kamil insan haqqında düşüncələrini həyata
keçirmək idi. Kamil insan yetişdirmək üçün kamil müəllim lazımdır. Bu gün elm,
ədəbiyyat, incəsənət, musiqi sahəsində xeyli mütəxəssislər vardır ki, öz
ustadları ilə fəxr edirlər, onları bir-bir sayıb xatırlamaq da olar. Lakin buna
da ehtiyac duymuram. Sadəcə akademik İsa Həbibbəylinin bir ustad kimi
fəaliyyətini qeyd eləmək istəyirəm. Xüsusilə mənim həyatımda, elmi
yaradıcılığımda müəllimim İsa Həbibbəylinin əvəzsiz rolu vardır. Belə ki,
fəlsəfə doktoru adı alandan sonra tezliklə elmlər doktorluğu haqqında heç
düşünmürdüm. Bir gün institutumuzun direktoru, akademik Muxtar İmanov məni
yanına çağırıb soruşdu:
-
Doktorluq mövzusu seçdinmi?
-
Nə doktorluq?
-
İsa müəllim deyir ki, Nizamiyə
doktorluq mövzusu verin.
-
Xəbərim yoxdur.
Muxtar
müəllim sözümə inandı, inanmadı bilmirəm. Amma mənim bu əhvalatdan, ümumiyyətlə,
xəbərim yox idi. Bu, İsa Həbibbəylinin şəxsən öz təşəbbüsü idi. Mən bir neçə
mövzu fikirləşib, götür-qoy eləyib, sonra müəllimimin görüşünə getdim. Mövzuları
akademikə təqdim etdim, oxuyub kənara qoydu. "Yaz”- dedi; "Müstəqillik dövrü
Azərbaycan şeiri və folklor”. Sənin mövzun budur.
Onu
da qeyd edim ki, mənim həyatımda bir neçə dəfə belə hadisələr baş vermişdi.
Bundan əvvəl də - 1996-cı ilin oktyabr ayında məni Naxçıvan MR Ali Məclisinin
sədri cənab Vasif Talıbov yanına çağırmışdı. Elə həmin gün də mənə təqdimat
verilmişdi. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri məni Ordubad
rayon icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsinə tövsiyə edib Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab Heydər Əliyevin qəbuluna göndərmişdi. Tam səmimiyyətimlə
deyirəm ki, belə bir iş olacağından xəbərsiz idim. Hətta, evə qayıdıb,
paltarlarımı dəyişib gəlməyimə də icazə vermədilər. Buna da o zaman çoxları
inanmadı, hətta mənim özümə də yuxu kimi gəlir. Amma bu, belə idi. Bu, Heydər
Əliyevin xətti, ulu öndərin kadr seçimindəki siyasəti idi. Müəllimim İsa
Həbibbəyli də Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin ən sadiq silahdaşlarından
biri olaraq ənənəni davam etdirir. Bu gün onlarla alimin əməyinin, xəbəri
olmadan, İsa müəllim tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilməsi hadisəsi baş
verir. Nə isə... Keçək mətləbə.
Bəli,
mən mövzu üzərində işləməyə başladım. Mövzunu bitirəndən sonra dissertasiyanı
elmi məsləhətçim kimi İsa Həbibbəyliyə oxumağa verdim. İsa müəllim dedi: "İşim
çoxdu, ona görə darıxma, amma 3 ay müddətinə oxuyub rəyimi bildirəcəyəm”.
Elə
də oldu. 3 ayın tamamında, Novruz bayramı ərəfəsində İsa müəllim dissertasiyamı
mənə qaytardı. Baxdım, dissertasiyada bir vergül buraxılmışdısa, İsa müəllim
onu da düzəltmişdi. Səhifələrdə qeydlər eləmişdi. Yekun olaraq yazmışdı: "Qeydlərimə
diqqətlə bax! Xeyirli-uğurlu olsun! Novruz bayramınız mübarək. İmza: İsa
Həbibbəyli”. 09.03.2017.
Həmin
dissertasiyanı yadigar olaraq saxlayıram. İsa Həbibbəylinin xətti-hərəkətində
bir böyük ideya durur -Azərbaycançılıq.
Bu ideya
ətrafında İsa Həbibbəylinin o qədər böyük düşüncələri var ki, sutkanın 24
saatını işləməklə belə, bunların hamısının icrasına nail olmaq mümkün deyil.
Amma daha vacib olanlar, daha çox əhəmiyyətlilər, vətənimiz, xalqımız üçün daha
çox gərəkli olanlar İsa müəllimin gündəliyinin önünə çıxarılır. İsa Həbibbəyli
bir vətəndaş olaraq, bir türkçü olaraq azərbaycançılıq ideyası ətrafında
birləşən düşüncələrin "kamil insan” formuluna böyük diqqət ayırır. Bu, özünü
həm ətrafında işləyən alimlərin yetişdirilməsində, həm ədəbi mühitdə görünən,
bilinən ziyalıların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsində, həm gənc nəslin
vətəndaş mövqeyinin tərbiyəsində, həm də nəvələrinin gələcəyə bütöv əqidəli,
saf, təmiz, sağlam düşüncəli olaraq qədəm qoymasında göstərir. Mən dəfələrlə
şahidi olmuşam ki, İsa Həbibbəyli bazar günləri nəvələri ilə Fəxri xiyabanda
Ulu Öndər Heydər Əliyevin, görkəmli elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, incəsənət
xadimlərinin abidələrini, canını vətən yolunda fəda etmiş ərənlərimizin şəhidlər
xiyabanındakı məzarlarını yad edir. Mən dəfələrlə şahidi olmuşam ki, İsa
Həbibbəyli nəvələri ilə birgə milli ruhlu teatr tamaşalarına gəlib. Mən
dəfələrlə şahidi olmuşam ki, İsa Həbibbəyli qatıldığı ədəbi-bədii tədbirlərə
nəvələrini də gətirib. İnsanın taleyi
doğulduğu torpaqla, yurdla bağlı olur. Kim ki, doğulduğu yurdu, torpağı sevir,
el-obanı sevir, vətənini sevir! Kim ki, vətənini sevir, xalqını, millətini
sevir! Kim ki, xalqını, millətini sevir, bu vətənin övladlarını, vətəndaşını
sevir! Akademik İsa Həbibbəyli Azərbaycanı sevir!
Akademik İsa Həbibbəylinin 70 yaşı tamam olur. Müəllimim İsa
Həbibbəyli haqqında düşünəndə onun hərtərəfli bir insan olduğunu özüm üçün bir
daha qət elədim. İstədim müəllimim haqqında bir neçə söz deyim. Akademikin çox cəhətli fəaliyyətini nəzərdən
keçirdim. Böyük ədəbiyyatşünas alim həm də siyasi fəaliyyəti, bədii
yaradıcılığı olan, cəfakeşliyi ilə müasir alimlər nəslinin içərisində xüsusilə
seçilən bir insandır.
Nizami
MURADOĞLU,
Filologiya elmləri doktoru