Çində reklama çəkilən ilk azərbaycanlı...- Soydaş
"Bu ölkədə həyat çox dinamikdir. İnsanın bir dəqiqəsinin
belə, dəyəri var. Vaxtından səmərəli istifadə etsən, bəlkə də həyatın boyunca
heç vaxt yaşaya bilməyəcəyin nailiyyətlərə sahib ola bilərsən. Yaşadığım ölkə vədlər
və şanslar verən ölkədir. Şəhərə ayaq basdığın anda "sən bu şəhərdə adi bir
insan deyilsən” kimi fikirlər formalaşır. İnsanı yeniliklər etməyə, planlar
qurmağa, ideyalarını gerçəkləşdirməyə sövq edir”.
Çində yaşayan həmyerlimiz Turac Dədəyev belə
düşünür. Dünyada ərazisinə görə 3-cü, əhalisinin sayına görə isə 1-ci olan ölkəyə
bu dəfə Turacın gözündən baxdıq. Daha açıq desək, Turacla birlikdə Çinə xəyali
(qiyabi) səyahət etdik...
Həmsöhbətimiz Çində magistratura pilləsində təhsil
alır: "Bakalavr təhsilimi bitirdikdən sonra magistraturanın xaricdə olması üçün
bir neçə ölkəyə müraciət etdim. Lakin 2 il müddətində göstərdiyim cəhdlər
uğursuzluqla nəticələndi. Sənədlərimi düzəldib Çin dövlət proqramına müraciət
etdim. Proqrama aid olan mərhələləri uğurla keçdim və tam təqaüdə layiq
görüldüm. Xəbəri aldıqdan sonra ailəmlə bölüşdüm. Çinə getməyimi istəməsələr də,
mənə dəstək oldular. Çinin Hangzhou şəhərində beynəlxalq turizmin idarə olunması
ixtisası üzrə təhsil alıram”.
Turac həm də Çində reklama çəkilən ilk azərbaycanlıdır:
"Çində ilk dəfə tv-reklamında yer aldım.
Texnoloji sayt reklamı idi. Bakıda aktyorluq kursu keçdiyim üçün işimin öhdəsindən
rahatlıqla gəldim”.
- Turac, orada həyat necə keçir?
- Çin böyük olduğundan onun haqqında ümumi fikir
bildirmək mənə çətin gəlir, çünki regionlardan asılı olaraq fərqliliklər nəzərə
çarpır. Mən Zhejiang bölgəsində yaşadığım üçün cənub bölgəsi haqqında
danışacağam. Burada səhər saat 6-dan artıq insanların dinamik hərəkət etdiyini
müşahidə edirsən. Əllərində sellofana bükülmüş "Baoczi” (küçədə satılan yemək)
və bir termus yaşıl çayları ilə hər kəsdə bir yerə çatmaq təlaşı var. Şəhərlər
çox böyük olduğundan və əhali daha çox məskunlaşdığından insanlar iş yerlərinə
gecikməsinlər deyə, evlərini 2-3 saat əvvəl tərk edirlər. Hər kəs daha çox işləmə
və daha çox pul qazanmaq niyyətindədir və demək olar səhərdən axşama kimi
yorulmadan çalışırlar. Bir növ qonşudan geri qalmaq istəmirlər, çünki göstərişi,
bahalı həyatı sevən insanlardır, amma bu kimi xüsusiyyətlər onların
davranışlarına təsir etmir.
Çin Turacın əvvəllər arzuladığı ölkələr arasında
olmasa da, bu ölkəyə o qədər bağlanıb ki, artıq ikinci vətəni hesab edir: "Çin hazırda mənə görə dünyadakı ən qüdrətli və
yetəri qədər iqtisadi gücə sahib olan dövlətdir. Burada axtarıb tapmayacağın məhsul
ola bilməz. Texnoloji nailiyyətlərindən ən qabaqcılı "WeChat” proqramıdır,
hansı ki çinlilər bu proqram vasitəsilə öz həyatlarını, bizneslərini qurublar.
İstənilən yerdə "WeChat” və "Alipay”
sistemləri ilə nağdsız ödəniş mövcuddur. Bu, mənim indiyə kimi gördüyüm ən
rahat ödəniş üsullarından biridir. Nəğd pul gəzdirən insan çox az sayda
tapılar. Bu qədər insan olan böyük ölkənin nəqliyyatının sistemli şəkildə idarə
olunması və təhlükəsizlik məsələlərinə daha ciddi yanaşılması da qibtə etdiyim
məsələlərdəndir”.
- Çini artıq
ikinci vətəniniz hesab edirsiniz. Bəs ilk günlər hansı çətinlikləriniz olurdu?
- Çindən əvvəl bir neçə ölkədə yaşamışam, amma ilk
gələndə keçirdiyim mədəniyyət şokunu heç yerdə keçirməmişdim. Bəlkə də Çin
dünyada fərqli mədəniyyətə sahib olan ölkələr arasında birincidir. Hər şey fərqlidir;
şəhərlər, insanlar, yeməklər, ətirlər, baxışlar, geyimlər, yanaşmalar, musiqilər,
adət-ənənələr... Hangzhouda aeroportdan çıxdığım anda duyduğum şəhərin xüsusi ətri
və havası mənə ilk başdan "Allah!, bu nədir?” dedirtdi. O qədər əcaib bir ətri
və nəm havası vardı ki, qapıdan çıxdığım anda tər-su içində idim. Şəhərin
dağıdıcı ətrindən qorumaq üçün nəfəs almamağa çalışırdım. Təsəvvür edin ki,
dünyada mövcud olan bütün ədviyyatları, yemək qalıqlarını bir vedrəyə töküb
qaynatmısız o qaynamış suyu da öz başınızdan aşağı tökmüsünüz... Ən böyük çətinliyim
bu qoxuya və şəhərin nəm havasına alışmağım olub. Bundan əlavə, mən yemək yeməklə
xoşbəxt olan insanam. Yemək baxımından çox seçiciyəm. Azərbaycanda yalnız dadlı
olan yeməyi yeyərdim. Artıq "yeyərdim” deyə bir ifadə qalmayıb, burada Azərbaycanın
ən dadsız yeməyi üçün də ürəyim gedir. Yeməkləri çox acıdır, burada yemək yeyəndə
dostlarım acı effekti ilə gözümdən gələn yaşa və hıçqırmağıma baxıb gülürlər.
Düşünürəm ki, yeməkləri bir azərbaycanlının ağız dadına uyğun deyil. Amma Çinin
bəzi yeməklərini həvəslə yeyə bilirəm. Xüsusilə də supları, dəniz məhsulları, tərəvəz
və ördək əti çox dadlıdır.
- Bəs azərbaycanlı və çinli gənclərin həyat tərzi
çox fərqlidirmi?
- Burada "bekar gənc” görə bilməzsiniz. Hər kəs məşğuldur.
Çinlilər günlərinin 8 saatını rejimlə yatar ( 23:00-06:00) , qalan 16 saatın
demək olar ki, 10 saatını telefonları ilə keçirirlər. Telefon həyatlarının
ayrılmaz bir parçasına çevrilib. Yemək yeyəndə, sevgililəri ilə görüşəndə, yol
gedən də belə, telefondan gözlərini çəkmirlər. Bu məndə onlara qarşı bir az
qıcıq yaradır, çünki harasa tələsəndə yolda qabağımda telefonlu maneələr
dayanır. Çinlilər çox oxuyurlar. Əyləncələri arasında karaoki, online oyunlar,
kart oyunları daha çox yer tutur. Basketbolu və badmintonu çox sevirlər və həftə
sonları bütün meydançalar dolu olur. Bizim gənclər daha çox trenajora və
futbola meyillidir.
- Çində
gördüyünüz hansı xüsusiyyətlərin ölkəmizdə olmasını istərdiniz?
- Hangzhou şəhəri velosiped sayına görə dünyada
birincidir. Yolları çox genişdir, hərəkət istiqamətində motosiklet və velosiped
üçün ayrıca zolaqlar mövcuddur. Velosipedlərin istifadəsi isə çox ucuzdur, bir
çox hallarda isə pulsuzdur. İdman meydançaları çoxdur və istifadəsi pulsuzdur.
Küçədə rəqs və idman edən insanları görmək həqiqətən ürək açır. Yolda çox nadir
hallarda aqressiv və mübahisə edən adam görərsən. Hər kəs gülümsəyir, bir-birlərinə
xoş rəftar edir, mübahisəli məqamlarda da yola verirlər. Sadaladıqlarımı öz ölkəmdə
də görməyi çox istərdim. Mən çinliləri "zərərsiz insanlar” adlandırıram. Heç
bir kəslə işləri yoxdur, yolda sataşmazlar, qızlara söz atmazlar, gecə saat 3-4-də
də hər bir insan çox rahatlıqla şəhər mərkəzində və ətraf küçələrdə təhlükəsiz
hərəkət edə bilər.
- Bəs sizi təəccübləndirən nə olub?
- Çinlilərin adət-ənənələri, qayda-qanunları və mədəniyyəti
məni təəccübləndirir. Çox az sayda adam əsnəyəndə, öskürəndə öz ağzını tutur.
Telefonla çox yüksək səslə danışırlar. Bəzən göz qabağında olan yerləri tualet
kimi istifadə edirlər. Digər təəccübləndirən məqamlardan biri onların geyim tərzləridir.
Çinlilərin ən azından özlərinə xas olan müasir geyim tərzləri var. 80 faiz gənc
(xüsusilə qızlar) "Hello Kity” azarkeşidir və bu personaj bütün paltarlarında,
telefon qablarında, hətta avtomobillərində belə əks olunub. Ümumiyyətlə cizgi
film qəhrəmanlarına oxşamaq arzusu bir çox gənclərin tərzində özünü göstərir. Hətta
bəzi oteldə bal ayı otaqları belə "Hello Kity” tematikası əsasında dizayn
olunub. Çinlilər xarici vətəndaşları xüsusilə sevirlər.
- Yuxarıda
qeyd etdiniz ki, yemək dadlı olmasa yemirsiniz. Bəs məşhur Çin mətbəxi ilə
aranız necədir?
- Yemək
çeşidi çoxdur. Əksəriyyəti souzlarla təqdim olunur və donuz əti çox yeyilir.
Duz demək olar ki, istifadə olunmur yeməklərdə, amma hər yeməyə duzun 10 qatını
əvəz edən acı ədviyyatlar qatırlar. Küçə mətbəxi geniş yayılıb, düyü və
noodles-dan (spaghetti) istifadə edirlər. Çörək tapmanız çox çətindir, tapsanız
belə, şirin və kövrək olur. Hər küçədə restoran və kafelər mövcuddur, ala-çiy də
olsa, nə görürlər yeyirlər və yeməkdən də həzz alırlar. İt əti, pişik əti, müxtəlif
həşəratlar, sürünənlər, sürünmüyənlər, uçanlar, qaçanlar demək olar hər şey
yeyilir , amma çoxluq təşkil etmir. Müqayisə etdikdə, Azərbaycan mətbəxi mənə
görə 1-ci yerdədir və heç bir ölkənin mətbəxilə müqayisə oluna bilməz.
- Hansı fərqli xüsusiyytləri ilə
rastlaşmısınız?
- Çinlilər xüsusi günlərdə bir-birlərinə "red
envelope” (qırmızı zərf) göndərirlər. Onun içində müəyyən məbləğdə pul olur.
Böyük-kiçiyə hörmətlə yanaşı, hər hansısa bir yerdə vəzifə statusuna uyğun
olaraq qruplaşdırılırlar. Bu, özünü ən çox restoranda və evdə dairəvi masa
arxasında oturanda büruzə verir. Məsələn, vəzifəcə daha yüksək olan adam giriş
qapısı ilə üzbəüz oturmalıdır və saat əqrəbi istiqamətində gedərək ondan daha
aşağı statusa malik olan insanlar əyləşməlidir. Servis ilk yüksək vəzifəlidən
başlanılır və içkilər toqquşdurulanda heç kimsənin bakalı onunkundan yuxarıda
saxlanlımamalıdır.
- Çinliləri
bir-birinə çox bənzərdirlər? Bununla bağlı problem yaşayırsınızmı?
- Mən də çinliləri çox vaxt bir-birlərinə bənzədirəm.
Yolda gedəndə bəzən mənə salam verirlər, amma yadıma sala bilmirəm ki, kimdir.
Maraqlısı odur ki, çinlilər də biz xarici vətəndaşları bir-birimizə bənzədirlər.
- Orada
olduğunuz müddətdə daha çox nəyin həsrətini çəkirsiniz?
- Ən çox anam üçün darıxıram, harada oluramsa olum,
hər kəsi tam olmasa da, müəyyən qədər əvəz edən insanlar olur. Amma, anam hər
zaman qəlbimdə və beynimdə tək olaraq qalır. Hər çətin məqamda "kaş anam
yanımda olardı” deyirəm. Ondan aldığım gücü, mənəvi dəstəyi heç kim mənə verə
bilmir.
- Sonda Çində
başınıza gələn hansısa maraqlı hadisəni bizimlə bölüşün…
- Ümumilikdə, burda yaşadığım hər gün başıma
maraqlı hadisələr gəlir. Yolda getdiyim zaman artıq çox adi hal olub ki, məni
saxlayıb şəkil çəkdirmək istəsinlər, saqqalımı (saqqal çox az adamda var, oda
seyrək), burnumu göstərərək əla deməsinlər. Ən azından, bizə 3-cü dərəcəli
insanlar kimi yanaşmırlar və hər an kömək etməyə hazırdırlar. Unutmadığım hadisəyə
gəldikdə isə, Çindən Vyetnama gedən qatar haqqında mütləq yazmalıyam, çünki o
qatar mənim ömrümdən 1 il apardı. Bir sözlə, "38 saat ərzində insan necə
qocalarmış” dramını sizə danışıram. Çinin digər şəhərində yaşayan azərbaycanlı
dostumla planlaşdırırdıq ki, qışı Filippin adalarında keçirək. Amma, çox təəssüflər
olsun ki, Filippin səfirliyində problemlə qarşılaşdıq və sənədlərimizi viza
üçün təqdim edə bilmədik. Tələsik Vyetnama biletlər axtardıq və Çinin Nanjing şəhərindən
tam cənuba Vietnam sərhədinə gedən ucuz qatar bileti tapdıq. Bu bileti aldıq və
düşünməzdik ki, bu qatar bildiyimiz daş dövründən qalma və natəmiz olacaq. Bəlkə
də o qatarla səyahət edən ilk xarici vətəndaşlar idik biz, ona görə bütün qatar
maraqla bizi izləyirdi. Demək olar ki, 38 saat yerimdən tərpənmədim.
Aygün ƏZİZ