“İlk və son mahnı”nın müəllifi - Fotolar
Təhsil, cəmiyyət, ədəbiyyat, uşaqların tərbiyə məsələsi mövzularında
yazdığım məqalələrdə onun fikirlərinə istinad etdiyim məqamlar tez-tez olurdu. Həm
də təkcə mənim üçün yox, ümumən media aləmi üçün bu kimi mövzularda ən maraqlı,
məlumatlı və açıq müsahiblərdən idi Əjdər Ağayev. Məktəbdə təlim-tərbiyə
prosesi, müəllim-şagird davranışı, valideyn-övlad münasibəti, dərsliklərin
vəziyyəti, şəxsiyyətin formalaşması, milli-mənəvi dəyərlər, həyata baxış, insan
münasibətləri və s. mövzularla bağlı tədqiqatları hamı üçün heç zaman dəyərini
itirməyəcək təcrübə məktəbidir.Azərbaycan Təhsil Şurasının təsisçisi və ilk sədri, Respublika Müəllimlər
Şurasının sədri, Əməkdar müəllim Əjdər Ağayev "Kaspi”ni sevirəm” deyə "Bizim
qonaq” olmaq dəvətini məmnuniyyətlə qəbul etmişdi.Uşaqlığından, gəncliyindən, müəllim kimi çalışdığı illərdən, elm
yolunu seçməsindən, təhsilin hazırkı vəziyyətindən... xeyli söhbət açmışdı.
Ensiklopedik biliyə, zəngin dünyagörüşə malik, tanıyanların "canlı arxiv”
adlandırdığı bu insana qulaq asdıqca təkcə gənclərə deyil, bütün insanlara
örnək olan həyat yoluna bələd olmuşduq.
Məktəbin yolu
uzaq idi
81 il öncə - Neftçala rayonunun
Qırmızıkənd kəndində anadan olub Əjdər Ağayev. Hələ uşaqlıqdan həyatın bütün
çətinliklərini yaşayıb. Atası vəfat edəndə 12 yaşı vardı. Altı uşaqdan ibarət
ailənin yükü anasının çiyinlərinə düşüb. Ancaq fədakar qadın övladlarına layiqli
tərbiyə verib, hamısının ali təhsil almasına çalışıb. Anasının şifahi xalq
ədəbiyyatından söylədiyi nağıllar, bayatılar, atalar sözləri övladlarının
tərbiyəsində böyük rol oynayıb: "Anam da, atam da ömür boyu namaz qılıb. Valideynlərim
dini dəyərlərə yüksək qiymət verdiyinə görə ailəmizdə humanizm, ədalət,
obyektivlik, prinsipiallıq, hörmət var idi”.
Kəndlərində tam orta məktəb olmadığından qonşu
kənddə təhsilini davam etdirib: "Məktəbin yolu uzaq idi. Öz kəndimizdə müəllim
işləyən qardaşımın məsləhəti ilə Salyandakı 2 nömrəli orta məktəbə getməli
oldum. Hər həftənin sonunda kəndən evimizə qayıdırdım. 14 yaşım vardı. Qatarla,
avtobusla və piyada getdiyim yollarda çəkdiyim əziyyətlər məni formalaşdırırdı”
- deyə uşaqlığını xatırlayırdı. Salyanda oxuduğu illərdə rayon Mədəniyyət Evində
hazırlanan tamaşalarda yaxından iştirak edib. Yaxşı səsi də vardı. İstedadı 5-ci
sinifdə müəlliminə şeir həsr etməyə də imkan vermişdi. Orta məktəb illərində
şeirlərini nəinki ədəbi məclislərdə oxuyur, hətta rayon qəzetində də çap
etdirirdi.
Orta məktəbi bitirdikdən sonra sənədlərini
müəllimliyi çox sevdiyi, həm də ədəbiyyatı mükəmməl bildiyi üçün Pedaqoji İnstitutun ədəbiyyat fakültəsinə verir.
"Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimim böyük qardaşım olmuşdu. Bu günə qədər öyrəndiyim
qrammatika onun mənə öyrətdikləridir. İmtahanlarda ümumilikdə 18 bal topladım.
Bu da Dövlət Pedaqoji İnstitutunun filologiya fakültəsinə qəbul üçün ən yüksək
göstərici idi. Üçüncü kursdan isə institutun tarix fakültəsi ilə filologiya
fakültəsi birləşərək eksperimental Tarix-filologiya fakültəsi yarandı”.Tələbəlik
illərində yataqxanada yaşayan Ə.Ağayev maddi çətinliyinin öhdəsindən də öz
bacarığı hesabına gəlir. İkinci kursda oxuyanda respublika mətbuatında yazdığı
məqalələrdən qazandığı qonorar hesabına dolanır. Sonralar Yazıçılar
İttifaqından, radioda oxunan hekayələrinə görə də qonorar alır.
İnstitutun tarix-filologiya
fakültəsini bitirdikdən sonra müəllim kimi əmək fəaliyyətinə başlayır. Kəndlərinə
dönən Ə.Ağayev qonşu kənddə müəllimlik edir. Yayın qızmar istisində, qışın şaxtasında
yarım yolu qonşu kəndə piyada gedib-gəlir: "Səhərlər 7-də evdən çıxır, 9-a
qalmış məktəbə çatırdım. Qışda yolda canavarlara rast gəlir, qarın üstündə
dovşanın, tülkünün izini görürdüm”.
Onun üçün müəllimlik ən yüksək
dəyər idi. "Müəllim olmaq ən böyük vətəndaş olmaq deməkdir. Buna hazır olmaq
lazımdır. Bəziləri «Mən müəllim olmaq istəmirdim, müəllimlik ixtisasını yazdım,
bura da düşdüm» - deyəndə təcrübəsindən çıxış edirdi: "Əgər tələbə müəllim
olmaq istəmirsə, universitetdə oxuduğu illər onun üçün ağır əzabdır. Həmçinin
istəmədən hazırlaşan adam icraçıya çevrilir. Müəllim mənimsəyərək biliklərə
yiyələnməli və mənimsədiklərini də tətbiq etməyi bacarmalıdır. Müəllimin işi
təkcə proqramdakı dərsi keçmək deyil. Onsuz da bəsit halda hamının sinif
haqqında təsəvvürləri var. Müəllimlərimizin səviyyəsi hazırda o dərəcədə yüksək
deyil. Düzdür, anadan müəllim doğulanlarımız da var. Mən hələ sovet dövründə
"kim ki, məktəbi «3» qiymətlə bitirir, onun müəllim ixtisası üzrə işləməsinə
imkan vermək olmaz” deyə yazmışdım. Müəllimin insan yetişdirməkdəki qüsurları
cəmiyyətdə bəlaya çevrilir. İndi müəllimlər var ki, bədii, tarixi əsər
oxumurlar, qəzet-jurnallardan xəbərləri yoxdur. Məktəb kollektivinin özü də
bir-birinin işini ümumiləşdirməlidir. Yaxşını üzə çıxaranda o birinə də nümunə
olacaq”.
Ə.Ağayev onu müəllim kimi
yetişdirən mühiti minnətdarlıqla xatırlayırdı: "Oxuduğum məktəblərin
kollektivlərinə minnətdar olduğum qədər ilk ildə işlədiyim orta məktəbin
direktoruna və kollektivinə də təşəkkür
edirəm ki, onlar məni pedaqoq etdi”.
Görkəmli pedaqoqun "Sabahın insanı” haqqında mükəmməl fikirləri vardı. Onun üçün mənəvi
məsələlər dəyişməz idi: "Təhsilimizi yeni
dövrün tələblərinə uyğun qurmalıyıq. İstər texniki-texnoloji, istərsə də bazar
münasibətləri ona uyğun olmalıdır. Nə dəyişir dəyişsin, mənəvi tərbiyə
məsələləri dəyişməməlidir. Bu gün bizim mənəviyyata aid misallarımızın hamısı
kapitalizm dövründə yarananlardır. Bu gün də mənəviyyat sanki sükançıdır. Ancaq
biz bu gün bu sükanı əldə saxlaya bilmirik. Müəllimlər tədris prosesində
şagirdlərə şəxsiyyət kimi baxmalıdır. Mənim qarşımdakı şagird sabahın
insanıdır”.
Elmin fədakarı
Uzaq, daşlı-kəsəkli kənd yolları
qəlbində arzular aşıb-daşan gənci elmin geniş üfüqləri ilə qovuşdurur. Müəllim
kimi çalışması onun elmi fəaliyyətini davam etdirmək istəyinə mane olmur,
əksinə tədqiqatlarına yol açır, onu elm yolunun fədakar yolçusuna çevirir. Elmi-Tədqiqat
Pedaqoji Elmlər İnstitutunun aspiranturasına daxil olur. "Fərhad Ağazadənin
pedaqoji görüşləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdikdən
sonra elmi işçi, baş elmi işçi, bölmə müdiri, şöbə rəisi, direktorun elmi işlər
üzrə müavini vəzifələrində çalışır.
Ə.Ağayev zəhməti, gərgin
araşdırmaları, yuxusuz gecələri hesabına adını Azərbaycan pedaqogika elminin tarixinə
yazdırmağa müvəffəq olur. Görkəmli pedaqoq həmçinin publisist, şair, nasir kimi
də tanınırdı. Bir sıra
hekayələri ibtidai siniflər üçün yazılmış Azərbaycan dili dərsliklərində yer
alıb. "Sülh gəmisinin kapitanı”, "Bala dadı, bal dadı”, "Ceyran nənəm”,
"Gəlirəm, gözlə məni”, "Fərhadın rəsmləri”, "Allahın haqq bəndəsiyəm”, "Pişik
balasının səhvi” və s. bədii kitabları təkcə uşaqlar tərəfindən deyil, böyüklər
tərəfindən də sevilə-sevilə oxunur.Sözlərinə
bəstəkarların yazdığı 200-dən çox mahnı, uşaqlar üçün yazdığı şeirlər var. "Qalx ayağa, Azərbaycan”, "Üç rəngli
bayrağımz”, "Ana yurdum Azərbayan”, "Ana”, "Babamın ağ saçları”, "Mənim üç
babam var”, "Dövlətdə dəvə, övladda nəvə”, "Ceyran nənəm”, " Ülviyyənin nağılı”
və s. şeirləri dillər əzbərinə çevrilib. Çox
sayda monoqrafiyanın, dərsliklərin, metodik vəsaitlərin müəllifi olan tanınmış alimin əsərləri
müxtəlif dillərə tərcümə olunaraq çap olunub. "Məktəblilərdə vətəndaşlıq borcunun tərbiyə
edilməsi”, "Vətəndaş olmağa borclusan”, "Həyatın astanasında” kimi kitabları və
bir çox silsilə məqalələri nəinki bu günümüzün, həm də gələcəyin aktual
problemləri olanvətəndaşlıq tərbiyəsi, şəxsiyyətin formalaşması,
peşə seçimi kimi əhəmiyyətli mövzulara həsr olunub. Görkəmli qələm sahibi"Azərbaycan
məktəbi” jurnalının və ona metodik əlavələrin baş redaktoru kimi təhsilin
inkişafına və təbliğinə xidmət edib. Bədii
əsərlərini mətbuatda Ə.Ə.Ağayev, A.Əjdər, Əjdər Ağazadə, Ə.Atəşin, Əjdər Ağayev
imzaları ilə çap etdirib.
Ömrün
son mahnısı
Görkəmli alimin əsas amalı
xeyirxah fikir, xeyirxah söz və xeyirxah əməl idi: "Mən həmişə deyirəm ki,
insanları ali məktəblərə qəbul edilməsi ilə deyil, vətəndaşlıq dəyəri ilə
ölçün. Əgər mən hər şeyin yaxşı olduğunu desəm, bu, vətənpərvərlik deyil. Mən
həmişə deyirəm: təhsil adadır, cəmiyyət isə dərya. Onların havası bir-birinə
uyğun olmalıdır. Bu gün müsbət insan keyfiyyətləri formalaşdırmağın kökündə
xeyirxah fikir, xeyirxah söz və xeyirxah əməl dayanır” - deyə ağsaqqal
öyüd-nəsihəti ilə deyirdi.
Əjdər Ağayev pedaqoji işə,
pedaqogikanın sirlərinə, fəlsəfi təfəkkürün inkişafına, insan münasibətlərinin
formalaşmasına, tədrisin keyfiyyətinin yaxşılaşmasına, ədəbiyyat məsələlərinə
və s. fundamental tədqiqatlara həsr etdiyi ömrünü çıraq kimi yaşadı. Xalqını,
vətənini sevməyin, bütün ömrü boyu belə bir məhəbbətlə yaşamağın əsil
xoşbəxtlik olduğunu deyən alim "Öz amalını, öz istəyini özündən sonra
gələnlərin ürəyinə, beyninə həkk edə bilmək də böyük səadətdir” - deyə parlaq
bir ömrü başa vurdu: "Mənim elmi işlərim insan konsepsiyası, şəxsiyyətin
formalaşmasıdır. Digər kiçik tədqiqatlarım da şagirdlərin vətəndaşlıq borcu,
tərbiyəsi mövzusudur. Biliklər lazımdır, ancaq bizim vətənə daha çox vətəndaşın
mövqeyini başa düşən insan lazımdır”.
Əjdər
Ağayevin ilk hekayəsi "Azərbaycan pioneri” qəzetində çap etdirdiyi "İlk və son
mahnı” olmuşdu. 81 yaşlı pedaqoqun vəfatı xəbəri isə bu işıqlı ömrün son
mahnısı kimi səsləndi...
Allah rəhmət eləsin!
Təranə Məhərrəmova