İkiyə bölünən erməni cəmiyyəti
Və yaxud 30 illik millətçi
ideologiya necə puç oldu?
Yerevanda, baş nazir Nikol Paşinyanın istefası tələbi ilə müxalifətin
etiraz aksiyaları davam edir. Etirazçılar kapitulyasiya sənədinə imza atan
hakimiyyətin getməsini tələb edir, hakimiyyət tərəfdarları isə onun qalmasında
israrlıdır. Ermənistanın qarşısında duran, sözsüz ki, ən ciddi problem
cəmiyyətin ikiyə bölünməsidir. Nikol Paşinyanın matəm mərasimini qeyd etmək
üçün Erablur hərbi panteonuna getməsi cəmiyyətin nə qədər qütbləşdiyini üzə
çıxardı. Müharibədə yaşanan dəhşətli məğlubiyyət erməni insanını elə bir düşkünlüyə
gətirib çıxarıb ki, bundan uzun müddət özünə gələ bilməyəcək. Gözləmək olardı
ki, xəstə təfəkkürlü cəmiyyət bu məğlubiyyətdən nəticə çıxaracaq və anlayacaq
ki, başqasının torpağında xoşbəxt yaşamaq uzunmüddətli ola bilməz. Lakin
keçirilən aksiyalar göstərdi ki, cəmiyyət nəinki bundan dərs çıxarıb, əksinə,
hakimiyyəti məğlubiyyətlə üzləşdiyi üçün ittiham etməyə çalışır. Ən fəlakətli
odur ki, iki il bundan əvvəl "xalqın baş naziri” kimi elan etdikləri Nikol
Paşinyanı indi xəyanətdə, düzgün xarici siyasət qurmamaqda ittiham edir.
İki il
bundan əvvəl küçədən hakimiyyətə gələn Nikola dəstək verənlər indi onu
xəyanətkar adlandırır. Baş nazirin təhlükəsizlik xidməti "xalq baş nazirini”
dəbilqə, gülləkeçirməz şitlərlə qorumalı olur. Bəli, bu, erməni xalqının
faciəsidir. Əhali hesab edir ki, baş nazir verdiyi vədlərin nəinki heç birini
yerinə yetirmədi, əksinə, problemləri daha da dərinləşdirdi. Baş nazir bildirirdi
ki, vendetta olmayacaq, lakin bu davam edir. O, birlik vəd edirdi, əvəzində
cəmiyyəti "ağlara” və "qaralara” böldü, vəd edilən ümumi sevgi və birlik
əvəzinə nifrət hissini aşılamağa başladı, investisiyalar vəd edirdi, lakin
onlar olmadı. Əcnəbi casuslar haqqında danışırdı, lakin heç bir ad çəkmədi.
Erməni şərhçiləri qeyd edir ki, indiki yürüş və mitinqlər təşkilatçılıq
baxımından 2018-ci ildəkilərə bənzəmir. Milyarder Qaqik Çarukyan mitinqlərdə
iştirak etmək üçün avtobuslarla insanları cəlb edir, hakimiyyətyönümlü
biznesmenlər isə öz əməkdaşlarını Respublika meydanına gətirir. Aydın olur ki,
baş verən bütün hallar siyasi və iqtisadi böhranla davam edən hakimiyyət
uğrunda mübarizədən başqa bir şey deyil.
Sözsüz ki, bu gün Ermənistanda baş verənlərin əsas səbəbi odur ki,
millətçi ideologiya uğursuzluğa düçar oldu. Keçən illər ərzində erməni
millətçiləri müharibələrin qızışdırılması istiqamətində əvəzsiz "xidmətlər”
göstərdilər. Rusiyanın "Vestnik Kafkaza” portalı erməni millətçiliyinin
köklərini araşdırmağa çalışıb. Müəllif yazır ki, hər şey 1987-ci ildə,
Yerevanda millətçi əhval-ruhlu ziyalıların "Qarabağ” komitəsində birləşməsi ilə
başladı. Məramları da Dağlıq Qarabağ Muxtar Respublikasını Azərbaycan SSR-in
tərkibindən çıxarmaq və referendumla Ermənistan SSR-yə birləşdirmək idi. Və bu
zaman burada yaşayan azərbaycanlıların mövqeyi plebisçit tərəfdarlarını heç
maraqlandırmırdı. Bütün bunların məramı da dövlət quruluşunu dağıdılması idi.
Referendum ideyasını o zaman erməni millətçiliyinin ideoloqlarından olan Zori
Balayan irəli sürürdü. Utanmadan, sıxılmadan ermənilərin digər xalqlar üzərində
üstünlüyünü elan edir, Böyük Qafqazın erməniləşdirilməsi və türklərdən qisas
alınmasını təbliğ edirdi. Müasir Ermənistan "balayanovşina” Qaregin Njdenin
çexakronizm ideyasının bərpası ilə güclənməyə başladı. Və burada düşmən, tək
türkdilli xalqlar deyil, faşist ideyasını qəbul etməyən ermənilər də elan
edilirdi. Balayan və onun tərəfdarlarının referenduma dəstək üçün topladıqları
imzaları o vaxtkı Sov. İKP rəhbərliyinə təqdim etdilər. O zaman bu mənfur
ideyalar Mixail Qorbaçov və onun iqtisadi məsələlər üzrə köməkçisi Abel
Aqanbekyan tərəfindən dəstək tapdı. Məhz Aqanbekyanın köməyi ilə 1988-ci ilin
fevralında Zori Balayan və daha bir erməni ideoloqu Silva Kaputikyan SSRİ-nin
baş katibi ilə görüşməyə müvəffəq oldular. Buna qədər isə "yerlərdə”
hadisələrin gedişi sürətlə inkişaf edirdi.
1987-ci ilin noyabrında
ekstremistlər azərbaycanlıların kompakt halda yaşadıqları Ermənistan SSR Qafan
rayonundan azərbaycanlıları qovmağa başlamışdılar. Hakimiyyət orqanları iddia
edirdilər ki, etnik azərbaycanlılara qarşı zorakılıq tətbiq etməyiblər – "onlar
nədənsə çıxıb getdilər”. Halbuki, az sonra Qafan partiya komitəsinin katibi
Armais Babayan bildirmişdi ki, 2 min azərbaycanlı rayonu tərk edib gedib. Lakin
azərbaycanlıların kütləvi şəkildə buranı tərk etmələri barədə xəbəri "şayiə” və
"təxribat” adlandırıb. Və bu şayiələri kimin yaydığı və təxribatların kimin
təşkil etdiyini söyləmək artıqdır. Ermənistandan gələn qaçqınları əsas
etibarilə Sumqayıtda yerləşdirirdilər. Şəhərə hər gün Ermənistan və Dağlıq
Qarabağdan azərbaycanlıların qovulması barədə xəbərlər gəlirdi. Bütün bunlar da
sonda 1988-ci ilin Sumqayıt hadisələrinin törənməsinə gətirib çıxardı. Və
sonradan təsdiq olundu ki, bu hadisələr əvvəldən ermənilər tərəfindən
ssenariləşdirilib. Sumqayıtda 32 nəfər öldü ki, onlardan altısı azərbaycanlı
idi. İstintaq materiallarında daimi olaraq "şəxsiyyətləri müəyyən olunmayan
şəxslər”dən söhbət gedirdi. Sumqayıt hadisələri erməni separatçılarına ağlasığmaz
dərəcədə dividentlər gətirdi və onlar illər uzunu bundan Azərbaycana qarşı
informasiya müharibəsində istifadə etdilər. Növbəti faciəvi tarix 1990-cı ilin
20 yanvarında oldu. O zaman SSRİ rəhbərliyinin əmri ilə Bakıya qoşun yeridildi.
Bir gün ərzində 131-171 nəfər arası həlak oldu, 750 nəfər yaralandı. Onlar ən
müxtəlif xalqların nümayəndələri - ruslar, yəhudilər, azərbaycanlılar idi.
"Vestnik Kafkaza” yazır ki, sonralar erməni mənşəli şahmatçı Harri Kasparov
etiraf etmişdi ki, Bakıdakı hadisələrin səbəbkarı SSRİ DTK-sı idi. Məqsəd də
xalqlar arasında təfriqə yaratmaq idi: "Sumqayıt və Bakıda baş verən hadisələr
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə nizamlanmasını mümkünsüz etdi.
Birinci Qarabağ müharibəsinin ən faciəli səhifəsi Xocalıdakı hadisələr oldu.
Erməni millətçiləri 366-cı motoatıcı alayının dəstəyi ilə şəhəri dörd tərəfdən
mühasirəyə alıb güclü top atışından sonra məhv etdilər, nəticədə yanmış
Xocalını ələ keçirdilər. Ölümdən qaçan sakinlər dağlara qaçmağa məcbur oldular.
Bu, əsl bir soyqırımı idi: bir çox insan diri-diri yandırıldı, bəzilərinin
başları kəsildi, kiminsə gözləri çıxarıldı, qulaqları kəsildi, hamilə
qadınların bədənində zorakılıq əlamətləri var idi. Lakin Xocalıda Azərbaycan
xalqına qarşı soyqırımı həyata keçirənlər nəinki cəzalandırılmadılar, əksinə,
sonralar yüksək vəzifələrdə çalışdılar”.
Qeyd edilir ki, Ermənistan hakimiyyət orqanlarının vicdanında
dağıdılan şəhərlər, kəndlər, azərbaycanlılara nifrət və onlardan düşmən obrazı
yaratmaq kimi mənfur bir siyasət var. "Ən əsası on minlərlə öldürülən
azərbaycanlı və erməni var. Təkcə İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan
Silahlı Qüvvələrinin 2802 və Ermənistanın 3248 hərbçisi ölüb. Bundan əlavə,
Birinci Qarabağ müharibəsi ilə təxminən otuz illik atəşkəs pozuntularının nə
qədər həyatını itirdiyini hesablamaq çətindir. Birinci Qarabağ müharibəsinin
faciəsi və keçən 30 illik işğal siyasəti faktiki olaraq Ermənistanın İkinci Qarabağ
müharibəsində məğlubiyyətini qaçılmaz etdi. Erməni millətçiliyinin
ideoloqlarının janr böhranı başladı, erməni mifi darmadağın edildi”, - deyə
nəşr yazır.
Bu gün Ermənistanda sual verirlər - cəmiyyətin qütbləşməsindən necə
qaçıla bilər? Çünki, belə getsə, bu qütbləşmə milli miqyasda fəlakətə gətirib
çıxara bilər. Böhranlı vəziyyətdən necə çıxmaq olar? Paşinyan istefaya
gedəcəkmi? Gedəcəksə, onu kim əvəzləmək istəyəcək? Hələ ki, heç kim məsuliyyəti
öz üzərinə götürmək istəmir. Hələ ki, Ermənistanda millətçi mifologiyadan başı
dumanlanmayan, kökdən dəyişə biləcək az adam var. Ölkədə hələ də, təbliğat
institutları fəaliyyət göstərir və yalan xəritəsini yaymaqla məşğuldurlar. Hələ
də, türkofobiya xəstəliyinə tutulanlar
və Qaregin Njde ideologiyasına üstünlük verənlər çoxluqdadır. Onun "təliminə” görə, gənc ermənilər "erməni məsələsini” həll etmək üçün özlərində
sərhədsiz vətənpərvər hissləri yaşatmalıdırlar. "Lakin "erməni məsələsi”-
biznesdir, intellektual və mədəni təbəqədir, bir çox insanların iqtisadi rifahı
məhz ondan asılıdır. Bu səbəbdəndir ki, ondan bərk-bərk yapışıblar”. Bu
fikirlərin müəllifi ABŞ-ın Lixays universitetinin professoru, erməni siyasi analitiki
Armen Qriqoryandır. Artıq tam aydınlığı ilə demək olar ki, "Qarabağ”
komitəsinin 30 illik siyasətinin əsas yekunu "njdeizm” ideologiyasının və
aqressiv siyasətin iflası ilə nəticələndi. Və yeni erməni liderlərinin yalnız
bir yolu var - regionun böyük iqtisadi layihələrinə inteqrasiya.
Azər NURİYEV