İki rəngin uğurlu yetirməsi - Fotolar
Uşaqlıqdan
oxuduğu kitablarla həyatı ideallaşdırıb. Onun üçün həyatda normal deyə bir dərəcə
yoxdur. Ya hər şey yaxşı olmalıdır, ya da pis... Həyatı ağ və qara görür. Başqa
rəngləri qəbul etmir və olduğuna da inanmır. Özünün də dediyi kimi elə bu
inadkar xarakteri, "mən”inə olan hörməti onu bu gün var edib və sənətdə
tanıdıb.
Müsahibimiz
- bir sıra beynəlxalq festivalların qalibi, Azərbaycanın tanınmış kinorejissoru
Şamil Əliyevdir. Ş.Əliyevin keçmişinə səyahət etdik.
Həmsöhbətimiz
1960-cı ildə Bakıda dünyaya gəlib. Atası fəhlə, anası evdar qadın olub.
Valideynləri savadsız olsa da, övladlarının təhsil alması üçün çalışıblar: "Ailəm
həmişə çalışırdı ki, biz təhsil alaq. Düşünürdülər ki, savadsız insan heç vaxt
böyük uğurlara nail ola bilməz. Kasıbçılıq illərində həmyaşıdlarım işləyirdi, mən
isə ancaq oxuyurdum. Atam çox ciddi, məsuliyyətli kişi idi. Təhsilimlə də ciddi
şəkildə maraqlanırdı”.
"Heç atama da güzəştə getmirdim”
Balaca
Şamil dəcəl uşaq olmayıb. Elə uşaqlığı da sakit, həmyaşıdları kimi oyun
oynamaqla keçib. Lakin indiyə qədər yaşatdığı xasiyyəti uşaqlığında da başına bəla
olub: "Düzdür, dəcəl uşaq deyildim. Amma az yaşım olsa da, mütləq öz fikrim
olurdu. Heç kimin sözü ilə hərəkət etmirdim. Həyatımla bağlı qərarlarımı özüm
verirdim. Öz fikrim varsa, heç atama da güzəştə getmirdim. Uşaqlıqdan atamla
mübahisələrimiz çox olurdu. Mən çox kitab oxuyurdum və həyatı ideallaşdırırdım.
O isə həyatdakı təcrübələrinə əsasən mənə yol göstərirdi. Məndə orta hədd
yoxdur. Hər şey ya ağ olmalıdır, ya da qara. Amma atam bilirdi ki, həyatda fərqli
çalarlar da var. Amma yenə də öz fikrimdən dönmürdüm”.
Məşhur
filmlərə həyat verən rejissor ilk dəfə televiziya ilə 6-cı sinifdə oxuyanda
tanış olub. Məhz orada gördüyü teatr səhnəsi onu sənətə gətirib: "Mənim 11-12
yaşım olardı ki, evimizə televizor aldılar. Vaxtımın çox hissəsini mütaliəyə sərf
edirdim. O vaxt televiziyada hansısa bir tamaşadan fraqment göstərilirdi. Təsadüfən
baxdım və 6-cı sinifdən qərara gəldim ki, mən aktyor olmalıyam. Elə bu arzuyla
da dram dərnəyinə getdim. Artıq 9-10-cu sinifdə AzTV-də peşəkar aktyorlarla
birlikdə hekayələr, şeirlər oxuyurdum. Amma atam qəti şəkildə incəsənətə getməyimə
icazə vermirdi. Düşündüm ki, bu dəfə atamın istəyini yerinə yetirim, başqa
fakültəyə sənəd verim və diplomumu atama verib, öz işimin ardınca gedərəm. O
fikirlə başqa universitetlərdə təhsil almaq üçün cəhdlərim oldu, lakin müsabiqədən
keçə bilmirdim”.
"Hüquq fakültəsini atıb
aktyorluğa getməzsən”
O
yaşda universitet xəyallarına çata bilməyən həmsöhbətimiz 17 yaşından zavodda
yonucu koordinator kimi işləməyə başlayır. Qazandığı pulu da anasına verir: "24
yaşıma kimi yonucu koordinator işlədim. Əsgərlikdən gələndən sonra zərgərlik
zavodunda işə düzəldim. Elə işdə işləyirdim ki, Azərbaycanda o sənətin əsas peşəkarları
xaricdən gəlmişdi. Sıralarında tək azərbaycanlı mən idim. O vaxt yenidən
universitetə qəbul olmaq üçün cəhd etdim və məni Moskva Dövlət Universitetinin hüquq
fakültəsinə seçdilər. Təsəvvür edin, fakültəyə bir yer ayrılmışdı. O vaxt ulu
öndər Heydər Əliyev deyirdi ki, belə fakültələrdə fəhlə balaları təhsil
almalıdır. Həmin fakültələrdə fəhlə balalarının təhsil almasını çox ciddi nəzarətdə
saxlayırdı. Atam fəhlə olduğu üçün mən də keçdim. Moskva Dövlət Universitetinə
qəbul olmağıma heç kim inanmırdı. Atam da düşünürdü ki, orada təhsil alacam.
Amma mənim məqsədlərim, ideallarım fərqli idi. Attestatımı İncəsənət
İnstitutuna verdim. Atam deyirdi ki, sən o dərəcədə ağılsızlıq edib, hüquq
fakültəsini atıb aktyorluğa getməzsən. Əslində elə də elədim”.
"Fəhlə balasının bu fakültədə təhsil
alması imkansız idi”
O
dövrdə kinorejissorluq fakültəsinə daxil olmaq çox çətin olub. Müsahibimiz
deyir ki, həmin fakültədə təhsil alanların valideynləri SSRİ-də tanınmış sənətkarlar
idi. Fəhlə balasının bu fakültədə təhsil alması, demək olar ki, imkansız idi:
"Universitetə sənəd verəndə, artıq aktyor yox, rejissor olmaq istəyirdim.
Rejissorluğa sənəd vermək istəyəndə mənə izah etdilər ki, şansım çox azdır. Bu
səbəbdən aktyorluğa sənəd verdim ki, ikinci kursda yenidən cəhd edərəm. İmtahan
verəndə, rektor Aslan Aslanov təsadüfən imtahana girdi. Mən Cabir Novruzdan bir
şeir dedim və onunla mübahisəmiz başladı. O qədər özümə arxayın və sənət mübtəlası
idim ki, düşünürdüm ki, mənim savadıma müəllimlər də çata bilməz. Akademikə çox
sərt cavablar verdim. Qayıdıb mənə dedi ki, göygöz, mən akademik Aslan
Aslanovam, sən mənə öyrədirsən?! Dedim ki, Aslan müəllim, sizi tanıyıram, amma
siz imkan verirsiniz ki, öyrədirəm. O gündən sonra bütün imtahanlarıma girib, məni
izləyirdi. Mən də az qalırdım imtahanlarda müəllimləri öyrədim. Yaxşı qiymətlər
alırdım. Bu səbəbdən məni aktyorluğa yox, məhz rejissorluq fakültəsinə göndərdilər.
Aslan Aslanovun təsadüfən imtahanımda iştirak etməsi həyatımı dəyişdi. Əlaçı
idim, "Hüseyn Cavid” təqaüdü alırdım. O biri tələbələr 5-ci kursda tamaşa
qoyurdusa, mən 3-cü kursdan bu işlə məşğul idim. O dövrdə təzyiq altında yaşayırdıq.
Hər kitaba, filmə baxmaq olmurdu. Bir kitabı oxumaq üçün uzun müddət
axtarırdım. Onu tapıb əldə etmək mənim bir ay xoşbəxt olmağıma səbəb olurdu.
Bütün ili təqaüdümü yığıb, kitablar alırdım. Pul yığmaq üçün gecələr də
qarovulçu işləyirdim. Kitablarım çox baha olduğundan pul çatmırdı. Həm də
yığdığım pulla tətildə Moskvaya gedir, məşhur rejissorların tamaşalarına
baxırdım. O mənim üçün böyük məktəb idi. Sanki, gözlərimin önündə dünya
açılırdı... Biliyimə çox arxayın idim. Hətta bəzi müəllimlər də çəkinirdi. Elə kitablar
oxuyurdum ki, müəllimlər belə onları oxumurdu. Mənim əlimdən hər il bir kurs müəllimi
bizim kursu atıb gedirdi”.
Mehdi Məmmədovun məsləhəti
İncəsənət
İnstitutunda imtahan verən vaxt Mehdi Məmmədovla da tanışlığı onun istiqamətini
dəyişib: "O dövrdə aktyorluğa sənəd verəndə böyük sənətkarlar gəlib sənin işinə
baxırdılar. Yadımdadır, iyunun 6-na qədər sənəd qəbulu idi. Sənədlərimi 5-i
verdim, lakin dikbaşlığıma görə geri qaytardılar. Özümü elə aparırdım ki, sanki
illərin aktyoruyam və hər kəsdən çox bilirəm. Səhəri yenə gəldim və sənədlərimi
verdim. SSRİ xalq artisti, məşhur rejissor Mehdi Məmmədov da dekanla oturmuşdu.
Mehdi müəllim təmsil deməyimi istədi, mən də rüşvətxor müəllimlərdən bəhs edən
təmsili dedim. Mehdi müəllim güldü. Daha sonra onun yaradıcılığını tənqid etməyə
başladım. "İblis” tamaşasının uğursuz olduğunu üzünə dedim. Nəticədə dekan mənə
acıqlandı. Mehdi müəllim dedi ki, icazə ver, abituriyent fikrini desin. Fikirlərimdən
sonra, Mehdi müəllim mənə izah etdi ki, sən sənədlərini aktyorluğa yox,
rejissorluğa ver.
"Tələbə vaxtı çayxanaya
getmirdim”
Müsahibimizin
atası oğlundan hüquqdan imtina edib aktyorluğa sənəd verməsini gözləməsə də,
daha sonra onun seçimini qəbul etməli olub: "Atam artıq incəsənətdəki imtahan nəticələrimi
də maraqla gözləməyə başlamışdı və mənimlə fəxr edirdi. Bütün qonşular mənim
imtahandan gəlməyimi səbirsizliklə gözləyirdilər. O dövrdə fəhlə balasının
universitetə qəbul olmağı qürurverici idi, buna görə qonşular məni
ideallaşdırırdılar. Əlaçı təqaüdü alırdım, 4-cü kursa qədər İncəsənət Universitetinin
çayxanasına girməmişdim. Vaxt yox idi. Gündə bir pyes oxumalı idim. Dünya ədəbiyyatını
bilməliydim. Düşünürdüm ki, institutu bitirəndə kimlərləsə üzbəüz gələcəyəm.
Onlardan savadlı olmalıyam”.
İstər
məktəb, istərsə də universitet illərində müsahibimiz hamının ağlında tərs insan
obrazı yaradıb. Onun tərsliyinə, inadkarlığına görə daim valideynlərinə şikayət
ediblər: "Mən elə atama oxşayıram. Anam həmişə mənə başa salırdı ki, bir az
yumşaq ol, insanlarla yola getməyi öyrən.
Amma o tərslik, ciddilik mənə atamdan keçib. Sərt olmağımın səbəbi özümə
çəkdiyim sədlər idi. Həyatda elə insanlar var ki, gərək öz səmimiyyətini qoruya
biləsən. Mən iki qız atasıyam. Qızlar çox qəribədir. Onlarla səmimi olmasan, səni
başa düşməzlər. Kənardan məni çox sərt adam kimi tanıyırlar. Hətta "Despot
tiran” adını verirlər. Çəkiliş meydançalarında çox ciddi olduğumun fərqindəyəm,
amma bu mənim məsuliyyətimdən irəli gəlir. Qızlarıma qarşı isə çox səmimi və
demokrat olmuşam”.
"Həyat yoldaşımla təsadüfən
rastlaşdım və bildim ki, mənim qadınım olmalıdır”
Sərt,
özünü sevən insanlar çox vaxt ruh əkizini tapmaqda çətinlik çəkirlər. Rejissor
da bu səbəbdən gec ailə qurub. İlk sevdiyi qadın indi həyat yoldaşı,
övladlarının anasıdır: "Mən gec ailə qurdum. Elə ilk sevgim də həyat
yoldaşımdır. Yoldaşım mənim tam əksimdir. Memardır və çox savadlı qadındır. Sənətimdən
asılı olaraq insanları rentgen kimi nəzərdən keçirirəm. Elə olmasam, aktyor seçə
bilmərəm. Həyat yoldaşımla təsadüfən rastlaşdım və bildim ki, bu mənim qadınım
olmalıdır”.
Yuxarıda
da qeyd etdiyimiz kimi, ətrafda çox ciddi insan kimi tanınan rejissor qızlarına
münasibətdə bütün sədləri qırıb: "Qızlarımla münasibətdə ciddilikdən əlamət
yoxdur. Onlara qarşı çox kövrək və demokratam. Qızımın biri Almaniyada anestezioloq
həkimdir. O gedəndə çox kədərlənmişdim, amma təhsilinə də mane ola bilməzdim.
Qızlarımın böyüməsi çox pis vaxta təsadüf elədi. Hər dəfə içimdə elə bir hiss
var ki, maddi baxımdan onlara istədiyim həyatı verməmişəm. Kiçik qızıma dedim
ki, uşaq vaxtı maddi imkanım yaxşı olmadığına görə sizə istədiyinizi tam verə
bilmədim, xaricə getmədik. Elə vəziyyət idi ki, böyük qızın paltarını kiçik qız
geyinirdi. Qızım mənə dedi ki, mənim uşaqlıq illərim ən yaxşı illərimdir, sən
nahaq yerə elə fikirləşirsən. Sənin qayğın mənim ən böyük var-dövlətim idi. Bu
sözlər məni o qədər qürurlandırdı ki... sözlə ifadə edə bilmərəm”.
Dili
hər zaman başına bəla olub. Amma heç vaxt dediklərinə və əməllərinə görə peşman
olmayıb. Təəssüfləndiyi tək xasiyyəti pul qazanmaq meylinin olmamasıdır: "Heç
vaxt var-dövlət arxasınca qaçmağı bacarmadım. Pul qazanmağın yollarını bilmirəm.
Sonuncu olaraq 2012-ci ildə "Çölçü” filmini çəkdim. Ondan sonra heç nə çəkmirəm.
Dəfələrlə müraciət olub. 2014-cü ildə "Xalı” adlı tammetrajlı filmin
ssenarisini yazmışam. Məqsədim isə pul qazanmaq yox, ortaya iş qoymaq olub.
Buna təəssüflənirəm, çünki ailə sahibiyəm. Pul qazanmağa nə həvəsim, nə də
bacarığım var. Pula marağım olmayıb. Fəhlə ailəsində böyüdük. Amma gözütox
idik”.
"Daim düşünməliyik ki, biz kimik,
hardan gəlib, hara gedirik?”
Müsahibimiz
M.A.Əliyev adına İncəsənət İnstitutunu bitirdikdən sonra İsveçrənin "AVANTI” və
"IFASK” layihəsi üzrə beynəlxalq kino kurslarında təhsil alıb. 4 məşhur
kinematoqrafdan, "Oskar” mükafatı laureatlarından dərs alıb: "Bu, iki illik təhsil
proqramı idi. 1992-ci ildə "Azərbaycanfilm” kinostudiyasında "Təsadüfi görüş”
adlı qısametrajlı film çəkmişəm. Bu film bir neçə nüfuzlu beynəlxalq
kinofestivalda mükafat qazanıb. ABŞ-ın Hyuston beynəlxalq kino festivalında Azərbaycanı
təmsil edirdi. Bu ölkədə göstərilən ilk Azərbaycan filmi olub ki, ölkəmizə
mükafat gətirmişdi. Heydər Əliyev Fondunun sifarişi və Azərbaycanın Birinci
vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə iki sənədli film çəkdim.
Onlardan biri "Azərbaycan xalçası”, digəri isə "İz qala” flimləri idi. "Azərbaycan
xalçası” "Bakı İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı” tədbirlərində nümayiş etdirilib.
Ümumiyyətlə, filmlərim, bütövlükdə 70-dən çox beynəlxalq festivalda iştirak
edib, 30-a qədər mükafat qazanıb. Ən uğurlu beynəlxalq taleyi olan filmim isə
2012-cü ildə çəkdiyim "Çölçü” filmi oldu. 5 qitədə 37 beynəlxalq festivalda bu
film 13 mükafat alıb. "Çölçü” dünyanın 4 məşhur kino korifeyinin adına təsis
edilmiş mükafatların nominatıdır. Onlar Antonioni, Tarkovski, Jan Lük Qodar və
İqmar Berqmandır. Mənim üçün maraqlı olan bir də odur ki, "Çölçü” filmi ABŞ-ın,
Avropanın bəzi ölkələrinin, İngiltərənin və Hindistanın kino məktəblərinin tədris
proqramına salınıb”.
Müsahibimiz
sonda Azərbaycan gəncliyində görmək istədiyi nüansları da vurğuladı. Deyir ki,
hər sahədə istedadlı və savadlı gənclərimiz çoxdur. Ən böyük istəyi isə gəncliyin
milli kimliyini dərk etməsidir: "Həqiqətən bizdə istedadlar yetişir. Gəncliyin milli
kimliyimizi dərk etməsini istəyirəm. Biz kimik? Hardan gəlib, hara gedirik? O dəyərlər
sistemini dərk etməlisən və biokütləyə çevrilməməlisən. Dəyərlərdən uzaq
yaşamağın mənası yoxdur. Vacib deyil sən kimsən, sənin mədəni varlığın maddi
varlığından üstün olmalıdır. İstərdim ki, gənclik daim belə olsun. Hansı ölkədə
yaşasan da, azərbaycanlı olduğunu unutma. Heç yerdə səni öz millətin kimi sevməyəcəklər.
Ən yaxşı halda istifadə edəcəklər. Qınından çıxıb qınını bəyənməmək çox pis
haldır”.
Aygün
ƏZİZ