Hüquq tənzimləmədə əhəmiyyətli rol oynayacaq qanun layihəsi
Milli
Məclisin aprelin 3-də keçirilən iclasında "Azərbaycan Respublikasının dövlət
daktiloskopik və genom qeydiyyatı haqqında” qanun layihəsi müzakirə olunub.
Qanunun qəbulu ilə genetik məlumat əsasında insan şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək
mümkün olacaq. Müzakirələrdən sonra
qanun layihəsi ilk oxunuşda səsverməyə çıxarılaraq qəbul edilib.
Qanunun iyulun 1-dən tətbiq olunması nəzərdə
tutulur. Bundan sonra isə hazırda qüvvədə olan "Azərbaycan Respublikasında
dövlət daktiloskopik qeydiyyatı haqqında” qanun qüvvədən düşəcək.
Layihəyə
əsasən Azərbaycanda vətəndaşın daktiloskopik (əl-barmaq izləri) və genom
məlumatlarının alınması, uçotu, saxlanılması, təsnifatı və verilməsi, o
cümlədən insan şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsi, insanın əl barmaqlarındakı
kapilyar naxışların quruluşunun xüsusiyyətləri və onun şəxsiyyəti haqqında
məlumatlar, DNK ilə bağlı məlumatlar, bunlardan hansı hallarda istifadə
edilməsinin hüquqi mexanizmləri təsbit olunur.
Layihədə həmçinin qeyd olunur ki, naməlum meyitlər
də məcburi dövlət daktiloskopik qeydiyyatından keçirilməlidirlər.
Qanun layihəsinə əsasən, dövlət daktiloskopik qeydiyyatı müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən aparılır. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
tərəfindən alınmış daktiloskopik məlumatın (insanın şəxsiyyətini müəyyən etməyə
imkan verən onun əl barmaqlarındakı papilyar naxışların quruluşunun xüsusiyyətləri
haqqında məlumat) maddi daşıyıcılarının nüsxəsi ölkə üzrə vahid məlumat
bankında saxlanılması üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanına göndərilir.
Bu
barədə məlumat verən deputat Əli
Hüseynli bildirib ki, qanun layihəsi 4
fəsil, 21 maddədən ibarətdir: "Qanun daktiloskopik və genetik məlumat
əsasında insan şəxsiyyətinin eyniləşdirilməsinə xidmət edir. Qanun layihəsi
itkin düşmüş şəxslərin axtarışı, naməlum meyitə əsasən insan şəxsiyyətinin
müəyyənləşdirilməsi, şəxsiyyətinin başqa üsullarla müəyyən edilməsi mümkün
olmayan, habelə səhhətinə və ya yaşına görə özü haqqında məlumat vermək
qabiliyyətində olmayan şəxslərin şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsi, cinayət və
inzibati xətaların qarşısının alınması, aşkar edilməsi və araşdırılması
məqsədilə istifadə ediləcək”.
Deputat
deyib ki, məhkəmələr, prokurorluq orqanları, ibtidai istintaq, əməliyyat
axtarış əməkdaşları, miqrasiya orqanları daktiloskopik məlumatlardan istifadə
edə biləcək. Qanun ətrafında müzakirələrdə iştirak edən deputatlar qeyd ediblər
ki, qanun layihəsi cinayətkarların aşkar edilməsinə yüksək səviyyədə dəstək
verəcək. Qanun layihəsinin hüququ baxımdan hansı inkişafa şərait yaradacağını
və cinayətlərin açılmasında nə kimi rolu olacağını öyrənməyə çalışdıq.
Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu
komitəsinin üzvü Tahir Kərimli bildirir ki, genom haqqında belə bir
qanun olmasa da, daktiloskopik qeydiyyat haqqında qanun var idi: "Bəzi
dövlətlərdə bu qanunlar ayrıdır. Amma Azərbaycan spesifikasına uyğun olaraq,
onlar vahid qanunda birləşdirildi. Hesab edirəm ki, bu, çox yaxşı addımdır. Bu qanun
ona görə zəruridir ki, aidiyyəti orqanlar hamısı özlərinin daxili əsasnamələri
ilə işləyirdilər. Bu qanun dili çox sadədir, həmçinin kifayət qədər də
əhatəlidir. İclasda mən özüm də çıxış etdim, həmçinin daxili İşlər Nazirliyinin
və laboratoriyanın da nümayəndələri bu qanun haqqında fikirlərini bölüşdülər.
Məncə, çox yüksək səviyyədə hazırlanmış bir qanundur. Artıq bütün orqanlar vahid qanun əsasında işləməli
olacaqlar. Arxivin qaydaya salınması, könüllü daktiloskopik və genom
qeydiyyatından keçməni tənzimləyəcək çox ciddi qanundur. Həmçinin itkin düşmüş şəxslərin tapılmasında,
cinayət və terror hallarının baş verdiyi zaman əhəmiyyətli rol oynayacaq. O
cümlədən, uşağın valideyninin müəyyən edilməsi halları zamanı da məhkəmədə
istifadə ediləcək. Düşünürəm ki, qəbul edilən bu qanun layihəsi hüquq
tənzimlənmədə sözün yaxşı mənasında yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır. Həm də
beynəlxalq cinayətkarlığa qarşı mübarizədə də kifayət qədər təsirli olacaq bir
qanundur.
Vəkillər Kollegiyasının üzvü, hüquqşünas Ceyhun Cəfərlibildirdi ki, bir sıra qanunlar var ki, onların qarşısında
duran vəzifəyə tam çatması üçün dövlət texniki məsələləri tənzimləyən normativ
hüquqi aktlar da qəbul edir: "Şəxsiyyətin daktiloskopik məlumatlarının hüququ
aktlarla müəyyən edilməsi olduqca əhəmiyyətlidir. Bundan cinayət işlərinin
açılmasında, yəni cinayət törədilən alətlərin üzərində aşkar edilən əl izləri
ilə şübhəli bilən şəxsin əl izlərinin eyniləşdirilməsində istifadə olunur.
Digər bir tərəfdən də, istənilən qanun layihəsi mühüm sosial münasibətləri
tənzimləyir. Bunlara daim təkrarlanan, insan hüquq və mənafeləri, dövlət
mənafeləri baxımında olduqca vacib olan münasibətlər daxildir. Tənzimləməyən bu
kimi münasibətlər cəmiyyətdə mühüm zərərlərə gətirib çıxarda bilər”.
Hüquqşünas deyir ki, bu qanun layihəsi mühüm mənafelərin qorunması
baxımında əhəmiyyətlidir: "Məncə, daktiloskopik qeydiyyat texnika və texnologiyanın inkişaf etdiyi belə
bir dövrdə olduqca vacib olan məsələlərdən biridir. Çünki hazırda insanlar
müxtəlif plastik əməliyyatla zahiri görkəmini dəyişərək, ayrı şəxsə dönür. Və
beləliklə, qanunla qadağan olunmuş əməllərə yol verib, məsuliyyətdən yayına
bilərlər. Lakin daktiloskopik qeydiyyat vasitəsilə bu kimi halların qarşısını
almaq mümkündür. Amma bu qeydiyyatdan daha çox əməliyyat-axtarış tədbirləri
zamanı istifadə edilir. Onu da qeyd edim ki, sosial həyatın digər sahələrində,
həmçinin seçki kampaniyasında, digər dövlət və ictimai tədbirlərdə də bu
üsuldan istifadə etmək olar”.
Yazı Azərbaycan Prezidenti Yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyələşdirdiyi "Azərbaycan Respublikasında dövlət daktiloskopik və genom qeydiyyatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun layihəsinin ictimai müzakirələrinin keçirilməsi” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Günel Azadə