Heydər Əliyev və Azərbaycanda milli siyasət
Azərbaycan müxtəlif etnik və dini qrupların ənənəvi dözümlülük və
ahəngdar birgəyaşayışı üzərində qurulmuş və həyata keçirilən milli siyasətin aparıldığı
çoxmillətli və çoxdinli ölkədir. Tarixən Azərbaycanda insanlar arasında milli,
dini və irqi ayrı-seçkiliyə yol verilməmiş, tolerantlıq milli mentalitetimizə
xas olmuşdur. Yüzilliklər boyunca Azərbaycanda məskunlaşan və müxtəlif dinlərə
etiqad edən xalqlar sülh və əmin-amanlıq şəraitində dinc yanaşı yaşamışlar.
Azərbaycanda etnomühit bütün dövrlərdə sabit olub.
Yəni, topluma daxil olan həm türkə, həm də qeyri-türkə yanaşma tərzi eyni olub,
etniklə qeyri-etnik arasında fərq qoyulmayıb. Hər bir milli və etnik azlıq
ayrı-ayrılıqda təhlil olunub, onların inkişaf dinamikası nəzərdən qaçırılmayıb.
Müstəqilliyin ilk illərində ölkədə baş verən siyasi hadisələrdən dolayı, dövlət
strukturları milli azlıqların problemləri ilə faktiki olaraq məşğul ola bilmirdi.
Lakin 1993-cü ildən sonra Azərbaycanın
bütün ictimai və siyasi həyatında olduğu kimi, milli azlıqlara münasibətdə də
vəziyyət tamamilə yaxşılığa doğru inkişaf etməyə başladı.
Tarazlı milli siyasət kursu, milli azlıqların ən kiçik
qayğılarından tutmuş ciddi sosial problemlərinə qədər bütün məsələlərinin həlli
Ümummilli lider Heydər Əliyevin iradəsi və cəsarəti ilə həyata keçirilirdi. Heydər
Əliyevin təşəbbüsü və göstərişi ilə milli azlıqların ədəbiyyat, mədəniyyət, dil, tarix,
adət-ənənələrinin və s. qorunub saxlanmasına, inkişaf etdirilməsinə qanuni
zəmin yaradıldı.
Müstəqilliyimizin ilk illərinin milli siyasətini
xarakterizə edən tarix elmləri doktoru, professor Əli Həsənov "Heydər Əliyev və milli dövlətçilik
təlimi - azərbaycançılıq" məqaləsində yazır ki, 1993-cü ildən Ulu
öndərin siyasi rəhbərliyə gəlişi ilə bütün Azərbaycan vətəndaşlarının -
dilindən, dinindən, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, ölkənin
istiqlaliyyətini dəstəkləyən insanların vahid dövlətçilik ətrafında
birləşdirilməsi üçün ciddi iş aparıldı. Cəmiyyətdə hakim olan istiqlal arzusu,
azərbaycançılığın müstəqil dövlətin bütün əhalisinin ali ideologiyasına
çevrilməsi, ümummilli birliyin təmin olunması zərurəti tezliklə ictimai-siyasi
və mənəvi dairələrin gündəliyinə çıxarıldı: "Heydər Əliyev azərbaycançılıq ideyasına tamamilə yeni bir məzmun
verərək, onu Azərbaycanın milli-etnik xüsusiyyətlərinə, müasir dövrün
tələblərinə və dünyanın müasir şəraitinə uyğunlaşdırdı. Odur ki, Heydər Əliyevi
müasir azərbaycançılıq ideologiyasının - dövrün, zamanın tələblərini,
dövlətçiliyin əsaslarını, milli-etnik şəraiti nəzərə alan milli təlimin banisi
hesab etmək olar. Azərbaycançılıq ideologiyası, məhz Heydər Əliyevin dövründə
mükəmməl bir ideoloji təlim kimi ölkənin dövlət siyasətinə çevrildi”.
Professor Əli Həsənovun fikirlərindən belə nəticə
çıxara bilərik ki, Azərbaycan kimi etnik tərkib baxımından zəngin, çoxmillətli
bir dövlətdə etnik millətçilik ziyanlı fəsadlara yol aça bilər. İki böyük
dövlətin qonşuluğunda yerləşən, bu dövlətlərin təsir altına salmaq istədiyi
toplumu yalnız özündə vətənçiliyi, xalqçılığı ehtiva edən azərbaycançılıq
ideyası ilə birləşdirmək mümkün idi. 1993-cü ildə Azərbaycan dövlətini
parçalanmadan qurtarmış dahi siyasətçi Heydər Əliyevin uğurlarının kökündə məhz
azərbaycançılıq ideyası dayanırdı. O, dağılmış dövləti, zədələnmiş milli
birliyi azərbaycançılıqla bərpa etdi, möhkəmləndirdi. Xalq Heydər Əliyevin
azərbaycançılıq ideyası ətrafında birləşdi və ölkəni parçalamaq istəyən xarici
və daxili qüvvələri zərərsizləşdirdi.
Ağır şərtlər altında, iqtisadi çətinliklər içində
yaşayan Azərbaycanda 1993-cü ildən sonra milli azlıqların spesifik məsələlərinə
dövlət səviyyəsində kompleks və müntəzəm qayğı göstərmək ənənəyə çevrildi.
Həmin ildə 33 milli mədəni mərkəzin fəaliyyət göstərməsinə icazə verildi.
Hüquq-mühafizə orqanlarına göstəriş verilmişdi ki, milli əlamətə görə edilən
hər hansı ayrı-seçkiliyin qarşısı dərhal alınsın. Milli təşkilat və
cəmiyyətlərin normal işi üçün vacib olan inventar, onların yerlə təminatı və
milli dillərdə qəzetlərin nəşrini maliyyələşdirmək üçün Prezident Fondundan
vəsait ayrıldı.
1993-cü ildə
Prezidentin müvafiq Sərəncamı ilə milli azlıqların dil və mədəniyyətlərinin
inkişafı üçün Prezident Fondundan 1,5 milyon manat, 1996-1997-ci illərdə isə mədəni-təşkilati
fəaliyyəti və mətbuat orqanları üçün dövlət büdcəsindən 200 milyon manat vəsait
ayrıldı.
Ulu öndər etnik, dini, dili, cinsi ayrı-seçkilik
salmadan Azərbaycan xalqının hər bir nümayəndəsinin rahat, azad və əmin-amanlıq
şəraitində yaşaması üçün səy və bacarıqlarını əsirgəmir, bu istiqamətdə
iqtisadi-siyasi, sosial-mədəni dövlət siyasətini həyata keçirirdi. O, ölkədə
yaşayan milli azlıqların, eləcə də etnik qrupların mədəni dəyərlərinin, mədəni
irsinin qorunması və inkişafı ilə bağlı Azərbaycan hökuməti tərəfindən
tədbirlərin keçirilməsi ənənəsini qoydu.
Məhz Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə 1995-ci ildə qəbul
olunmuş Azərbaycan Konstitusiyası mənşəyindən, irqindən, dinindən və dilindən
asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarına hörməti təmin etdi. Həmçinin "Azərbaycan Respublikasında dövlət
dili haqqında", "Mədəniyyət
haqqında", "Notariat
haqqında", Seçki Məcəlləsi,
Ailə Məcəlləsi, "KİV haqqında", "İctimai
televiziya və radio yayımı haqqında" və digər qanunlarda milli azlıqların
hüquqları tanındı. Həmin qanunlarda şəxsin etnik mənsubiyyətindən asılı olaraq,
hər hansı bir məhdudiyyət nəzərdə tutulmadı, ölkədə fəaliyyət göstərən müəssisə
və təşkilatlarda çalışan işçilərin, o cümlədən də milli azlıqların
nümayəndələrinin əmək, məşğulluq və sosial hüquqlarının qorunmasına dövlət
nəzarəti gücləndirildi. Azərbaycanda bir millətin, milli və ya dini azlığın
nümayəndəsinə və ya onlardan olan qrupa milli xüsusiyyətlərini və ya dini
mənsubiyyətlərinə görə başqalarından üstün olmaq kimi ideyaları aşılamaq,
təəssübkeşlik göstərmək qanunla məhdudlaşdırıldı.
Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu milli siyasət sivilizasiyaların
və mədəniyyətlərin qovuşduğu Azərbaycanda etnoslararası ənənəvi dostluq
münasibətləri, qarşılıqlı mədəni-mənəvi zənginləşmə, vahid vətənçilik təfəkkürü
ətrafında inteqrasiya zaman-zaman Azərbaycanda unikal etno-mədəni və
etno-siyasi münasibətlər sistemini, etnik-dini müxtəlifliyə və zəngin
milli-mənəvi dəyərlərə malik vahid bir cəmiyyət tipini - mükəmməl dözümlülük
mühitini formalaşdırdı.
Ümummilli lider Heydər Əliyev yüz illər boyu
Azərbaycanda formalaşmış bu milli keyfiyyətin və cəmiyyətimizdəki etnik-mədəni
müxtəlifliyin qorunub saxlanmasına və təşviqinə xüsusi həssaslıqla yanaşır,
Azərbaycanın burada yaşayan bütün xalqların ümumi vətəni olduğunu dönə-dönə
vurğulayırdı. Onun "polietnizm
bizim tarixi nailiyyətimizdir" sözləri müasir Azərbaycan cəmiyyətinin
tolerant ovqatını və dövlətin siyasi iradəsini dəqiq ifadə edir.
Sovet dövründə olduğu kimi, ondan sonra müstəqil
Azərbaycanda da Ümummilli lider Heydər Əliyev multikulturalizm ruhunu və milli
azlıqlara diqqəti müdafiə edirdi. Elə bunun nəticəsi idi ki, ölkənin
ictimai-siyasi həyatındakı demokratik dəyişikliklər Azərbaycanda yaşayan
azsaylı xalqlara olan marağın artmasına şərait yaratdı. İnsan hüquqlarının
müdafiəsi, müxtəlif etnos və etnik qrupların saxlanılması, yalnız sosial-mədəni
deyil, həmçinin siyasi əhəmiyyət daşıdı. Heydər Əliyevin milli siyasəti təkcə
ayrı-ayrı etnos və xalqlara deyil, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, ölkə
vətəndaşlarının hamısının həyatın bütün sahələrində bərabərhüquqlu inkişafına
xidmət edirdi.
Ümummilli liderin uğurlu milli siyasəti nəticəsində Azərbaycanda
hətta ən azsaylı millətlərin nümayəndələri belə icmalarda birləşməyə, öz
mədəniyyət, dil və adət-ənənələrini inkişaf etdirməyə başladılar, heç bir dini
və milli ayrı-seçkiliyə məruz qalmadılar.
Ulu öndər Heydər Əliyev milli azlıqların nümayəndələri
ilə keçirdiyi görüşlərin birində deyirdi: "Biz
Azərbaycan deyəndə, onun sərvətini, onun gözəl təbiətini nəzərdə tuturuq. Lakin
bütün bunlarla yanaşı, respublikanın ən başlıca sərvəti əsrlərdən bəri bu
torpaqda yaşayan, öz taleyini, həyatını bu torpağa bağlayan, müxtəlif
millətlərdən olan, dinlərə etiqad edən adamlardır. Ölkə nə qədər çox xalqı
birləşdirsə, bir o qədər də zəngin olar".
Ümummilli lider milli azlıqlarla keçirdiyi başqa bir
görüşündə isə onları belə xarakterizə edirdi: "Mən görüşlərimi milli azlıqların nümayəndələri ilə görüş
adlandırmaq istəməzdim. Bu, Azərbaycanın, Azərbaycan xalqının nümayəndələri ilə
görüşdür".
Heydər Əliyev uğurlu milli siyasətini dövlət idarəçiliyində
- kadr təyinatında da tətbiq edirdi. Ölkədə yaşayan milli azlıqların
nümayəndələri rəhbər vəzifələrə təyin olunur, yüksək fəxri adlara, Prezident
mükafatlarına və təqaüdlərə layiq görülürdülər. Hökumət, parlament, mərkəzi
icra strukturları, o cümlədən milli azlıqların sıx yaşadığı bölgələrin rəsmi
dövlət strukturlarında və yerli özünüidarə orqanlarında onların nümayəndələri
geniş təmsil olunurdular. Sevindirici haldır ki, əsası Ulu öndərin dövründə
qoyulan bu ənənə bu gün də çox uğurla davam etdirilir.
2000-ci ilin iyun ayında Azərbaycan hələ Avropa
Şurasına üzv olmamışdan çox-çox əvvəl "Milli
azlıqların müdafiəsi haqqında" Çərçivə Konvensiyasına qoşulmuşdur. 2001-ci
il noyabrın 1-də isə Heydər Əliyev Avropa Şurasının "Milli azlıqların müdafiəsi haqqında" Çərçivə Konvensiyasına
uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının qəbul etdiyi öhdəliklərin yerinə
yetirilməsi ilə bağlı ilkin hesabatın hazırlanması və təqdim edilməsi barədə
Sərəncam imzaladı. Sərəncamdan dərhal sonra milli azlıqlara mənsub olan şəxslərin
hüquqlarının qorunması üzrə mövcud vəziyyət barədə ilkin hesabat hazırlanaraq
Avropa Şurasına təqdim olundu. Hesabatda bildirilirdi ki, Azərbaycan müxtəlif
etnik və dini qrupların ənənəvi dözümlülük və harmonik birgəyaşayışı üzərində
qurulmuş və həyata keçirilən milli siyasətin aparıldığı çoxmillətli və çoxdinli
ölkədir.
Bu gün Ümummilli lideri Heydər Əliyevin
tarazlaşdırılmış milli siyasətini uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev
mədəniyyət sahəsində beynəlxalq təşəbbüslərə dəstək verərək ölkəmizi daha da
irəli aparır, dünyanın mədəniyyət mərkəzinə çevirir. Bunun da həm coğrafi, həm
tarixi, həm də mədəni əsasları var: ölkədə milli və dini dözümlülüyün,
tolerantlığın yüksək səviyyədə olması faktdır və bu, Azərbaycan xalqının güc
mənbəyidir.
Hələ 2012-ci il noyabrın 27-də BMT-nin Cenevrədəki Baş
Qərargahında - Millətlər Sarayında İnsan Hüquqları Şurasının Azlıq məsələləri
üzrə Forumunun 5-ci sessiyasında çıxış edən Prezidentin köməkçisi Əli Həsənov
ölkədə həyata keçirilən dövlət siyasəti barədə ətraflı məlumat verərək etnik-mədəni
müxtəlifliyin qorunması, millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin sivil
normalar əsasında tənzimlənməsi, tolerantlığın daha da möhkəmləndirilməsi
sahəsində Azərbaycan təcrübəsindən bəhs etmişdir. Professor Əli Həsənov
postsovet məkanında ilk dəfə olaraq məhz Azərbaycanda milli azlıqlar və etnik
qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, eyni zamanda, dilinin və
mədəniyyətinin inkişafına dövlət yardımı haqqında Prezident Fərmanının
imzalandığını bildirmişdir.
Göründüyü kimi, Azərbaycan - bu ölkəni özünün doğma
evi hesab edən xalqların təhlükəsiz yaşamaları və adət-ənənələrini qorumaları
üçün dövlət səviyyəsində bütün imkanlarını səfərbər etmişdir. Bu gün dünya üçün
multikultural dəyərlər nə qədər yeni olsa da, Azərbaycan bu dəyərlər sistemi -
yəni, bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların sosial-mədəni hüquqlarını tanıyan
humanist dünyagörüşü və ona uyğun siyasəti ilə uzun illərdir bəşəriyyətə nümunə
göstərməkdədir.
Niyaz Niftiyev
"Azadinform”
İnformasiya Agentliyinin baş redaktoru