Həyatı bir mükafat olaraq qəbul etdi
Həyat hər bir insana verilmiş mükafatdır. Bu
mükafatın müqabilində hər bir kəs özünü, daha doğrusu, həyatını layiqli bir işə
həsr etməli, fəaliyyət göstərməli, bütün ömrü boyu əzab-əziyyətdən, çətinlikdən
qorxmamalıdır. Əzab-əziyyətin, zəhmətin sonunda insanı mükafat gözləyir.
Mükafatı əldə etmək üçün dözmək və yenə də dözmək lazımdır. Ən böyük mükafat
sahibləri öz işlərinin peşəkarı olub, bir peşəkar kimi bütün çətinliklərə
dözüblər.
Bax, Nizami Xudiyev də bu həyatı bir mükafat olaraq
qəbul etdi, həyat mükafatının vəkili oldu.
İnsan həyatı möcüzələrlə dolu gerçək bir romandır.
Həyatın hər bir anı, hər bir dövrü, hər bir mərhələsi böyük bir romanın bölünməz
hissəsi və parçasıdır. İnsan həyatının romanı yazılan romanlardan heç də təsirsiz
və gücsüz deyil. Əksinə, bəlkə də yazılan romanlardan daha təsirli, daha güclüdür. İnsanların öz həyat
romanlarının müəllifləri özləridir. Əsas mətləbdən uzaqlaşmadan öz həyat
romanını yaradan və yaşadan, ömrünün
ixtiyar çağında yaşayan Nizami Manaf oğlu Xudiyevin həyat və yaradıcılıq
yoluna, roman ömrünə bir işıq salmaq istərdik. Nizami Manaf oğlu Xudiyev
1949-cu ilin aprel ayının 1-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunda
dünyaya gəlib. Onun uşaqlıq illəri, özünün də qeyd etdiyi kimi, görkəmli
şairimiz Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın keçirdiyi uşaqlıq illərinə bənzəyir. Məhəmmədhüseyn
Şəhriyarın duyduqlarını, gördüklərini, yaşadıqlarını hər bir uşaq kimi o da
duymuş, görmüş və yaşamışdır. O da uşaqlar kimi ağac budağını at kimi minmiş,
"Dirədöymə”, "Yoldaş, səni kim apardı?” oyunlarını oynamış, nənələrin və
anaların çaldığı laylaya, nağıla qulaq asmış, beləcə, uşaqlıq illərini
yaşamışdır. Onun həyatdakı gələcək uğurlarının təməli, beləcə, uşaqlıqdan başlamışdır.
Öz borcunu başa düşmək, məsuliyyətini dərk etmək hissləri uşaqlıqdan onun mənəvi
dünyasının kredosu olmuşdur. Fiziki və əqli cəhətdən sağlam olmaqla yanaşı,
dünyanın ən gözəl guşələrindən biri olan Şahbuzda anadan olmaq Nizami Xudiyevin
mənəvi aləminin zənginləşməsində heç də az rol oynamamışdır. Onun vətənə olan
sevgi hissləri Şahbuzun Badamlı kəndindən, onun əsrarəngiz təbiətindən
başlayıb. Zaman keçdikcə bu hisslər Azərbaycanın dilbər və qədim tarixə malik guşələrindən
biri olan Naxçıvan adlı məkana, daha sonra Azərbaycana boy verib. Dünyanı sevmək
üçün birinci növbədə öz vətənini, ata-baba yurd yerini, dünyaya göz açdığın məkanı
sevməlisən. Dünyaya göz açdığın məkanın tarixi, mədəniyyəti, özünəməxsusluğu
kainat haqqında fikrin, düşüncənin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Nizami
Xudiyevin Azərbaycana sevgisi və dünyəviliyi Əshabi-Kəhfin, Nuh Nəbi xatirəli
İlandağın, Ağrıdağın, türk-oğuz düşüncəli Gəmiqayanın, Oğlanqalanın,
Qorqudların, Babəklərin, Atabəylərin, Əcəmilərin, Nəimilərin ruhu ilə silahlanıbdır.
Hüseyn Caviddən, Məmməd Səid Ordubadidən, Cəlil Məmmədquluzadədən, Məmməd
Arazdan və digər görkəmli şəxsiyyətlərdən, Ulu öndər Heydər Əliyevdən güc
alıbdır.
Nizami Xudiyevin ailəsi çox sadə, başqalarından o qədər də fərqlənməyən
bir həyat tərzi keçirib. Atası müəllim,
anası isə ailəsinə, qohum-əqrəbasına möhkəm tellərlə bağlı olan, kirpiyi ilə
qor götürən, əzab-əziyyətə qatlaşan xanım-xatın bir qadın olub. Atası Manaf
Xudiyevin İkinci Dünya müharibəsindən qayıtdıqdan sonra "Sosializm maldarlığı”
qəzetinə redaktor təyin edilməsi, sonra Bakıda Partiya Məktəbini bitirən kimi
Şahbuz rayon partiya komitəsinin ikinci katibi seçilməsi, daha sonra Naxçıvanda
çıxan "Şərq qapısı” qəzetinə redaktor təyin olunması onun böyük nüfuza malik
olmasından və işgüzarlığından irəli gəlirdi.
Nüfuz və işgüzarlıq Mənaf Xudiyevi həmişə etimad sahibi etmişdir. Bu etimadın sayəsində
onun evi, ocağı həmişə qonaq-qaralı olmuşdur. Respublikamızın ən görkəmli alimləri,
şairləri, yazıçıları, dövlət xadimləri tez-tez onun qonağı olmuş, ocağının
başına toplaşmışlar. Nizami Xudiyev qonaq-qaralı bir evdə çox maraqlı söhbətlərin
şahidi olmuş, uşaqlıq xatirələrində dərin iz buraxmış hadisələri indiyə qədər qəlbində
yaşatmışdır. Onun evlərində gördüyü və qarşılaşdığı insanlardan öyrəndikləri
sonradan həyat yoluna işıq salmaqda heç də az rol oynamamışdır. Nizami Xudiyev
Rəsul Rzanı, Cəfər Xəndanı, Süleyman Rəhimovu, Əli Vəliyevi, Mehdi Hüseyni,
Əbdülhəsəni, Osman Sarıvəllini, İslam Səfərlini, Məmmədsəlim Tahirlini, Fərhad
Fərhadovu, Cavad Bağırovu (Mirzə Cavadı) və digərlərini ilk dəfə doğma ata-baba
ocağında görmüş, onların söhbətlərinə qulaq asmış, suallarına cavablar vermiş,
bir-birindən mənalı xatirələri isə indiyə qədər müqəddəs xatirələr kimi hafizəsində
yaşatmışdır. Manaf müəllim oğlunun orta məktəbdə mükəmməl təhsil alması üçün əlindən
gələni əsirgəməmişdir. Təsadüfi deyil ki, çox-çox sonralar, 60 yaşı tamam
olandan sonra Nizami Xudiyev borclu olduğu atası və orta məktəb müəllimləri barədə
demişdir: "Bütün bunlara görə, mən ilk növbədə atama borcluyam, sonra böyük
qayğılarını bizdən əsirgəməmiş orta məktəb müəllimlərimə: Əbülhəsən Cəlilova,
Camal Məmmədova, Məmməd Nəcəfova, Gülü İbrahimovaya, Elman müəllimə, Leyli Gəncəliyə,
Abdulla müəllimə, Rəhim müəllimə, Ceyran müəllimə...”
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı Uilyam Folkner
Nobel nitqində deyirdi: "Mən buna inanıram ki, insan nəinki axıracan dözəcək, o
həm də zəfər çalacaq. İnsan ona görə ölümsüz deyil ki, onun səsi heç zaman tükənməyəcək,
ona görə ölümsüzdür ki, onun öz təbiəti etibarı ilə acımaya, qurban getməyə,
yenilməzliyə qadir qəlbi, ruhu var”.
Doğrudan da
yenilməzliyə qadir qəlb, ruh insanı bütün məqsədlərini çin etməyə doğru aparır.
Nizami Xudiyev 1966-cı ildə Cəlil Məmmədquluzadə
adına Şahbuz qəsəbə orta məktəbini bitirdikdən sonra sənədlərini V.İ.Lenin
adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki ADPU-nun) filologiya
fakültəsinə təqdim edir. O, tələbə adını qazanır. Qrup komsomol təşkilatının katibi seçilir.
1968-ci ildə fakültə komsomol təşkilatının katibi olur. Əla qiymətlərlə oxuduğu
üçün 1969-cu ildə "Nizami” adına təqaüdə layiq görülür. 1970-ci ildə filologiya
fakültəsinin məzunu olur. O, tələbəlik illərində görkəmli alim-müəllimlərdən dərs
alır, onların gərəkli həyat təcrübələrini, məsləhətlərini əxz edir. Əbdüləzəl Dəmirçizadədən, Məmmədhüseyn Təhmasibdən,
Feyzulla Qasımzadədən, Ağamməd Abdullayevdən, Fərhad Fərhadovdan, Cavad
Bağırovdan, Afad Qurbanovdan, İsmayıl Şıxlıdan, Əhəd Hüseynovdan, Azər
Hüseynovdan, Əbdül Əlizadədən, Həsən Mirzəyevdən, Paşa Əfəndiyevdən, Xeyrulla Məmmədovdan
və digərlərindən aldığı mükəmməl bilik, məsləhət, təcrübə həmişə ona dayaq
olur. O, bu görkəmli alimlərin, müəllimlərin ona dərs deməsini bəxtinin gətirməsi,
Allahın ona verdiyi şans kimi qəbul edir. Bu müəllimlərin, alimlərin hər biri
barədə onun hafizəsində tələbəlik illərindən
xoş xatirələr yaşayır.
Nizami Xudiyev professor Əbdüləzəl Dəmirçizadədən
"Tarixi qrammatika”, "Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi” fənlərinin, Feyzulla
Qasımzadədən "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” Zeynal Tağızadədən "Müasir Azərbaycan
dili” fənninin, Məmmədhüseyn Təhmasibdən folklorun, İsmayıl Şıxlıdan xarici ölkələr
ədəbiyyatının sirlərini öyrənmişdir. O, bu görkəmli alim-müəllimlərdən rəftar,
davranış, fədakarlıq, prinsipiallıq və digər çoxlu müsbət keyfiyyətlər əxz
etmişdir.
Nizami Xudiyev tələbəlik illəri barədə yazır: "Tələbəlik
illəri həqiqətən ömrümüzün ən əziz və unudulmaz bir parçasıdır. Bu zaman kəsiyində
nə baş verirdisə, hamısı mənim üçün doğmadır. O illəri xatırladıqca, istər-istəməz
onları bir daha yaşamağı arzulayırsan. Amma heyf ki, o illəri bir daha geri
qaytarmaq olmur. Bu, ilahi təbiətin yazdığı qanundur, onu pozmaq insanın qüvvəsi
xaricindədir”. Ancaq yerində saymaq olmur, həyat öz axarında davam edir. Nizami
Xudiyevin də axarlı həyatı tələbəlik illərindən sonra elmə, elmi-pedaqoji fəaliyyətə
yön alır.
Nizami Xudiyev filologiya fakültəsini fərqlənmə
diplomu ilə bitirir. İnstitut Elmi Şurasının qərarı ilə "Azərbaycan dilçiliyi”
kafedrasında müəllim vəzifəsində saxlanılır. Hələ tələbəlik dövründən professor
Əbdüləzəl Dəmirçizadənin etimadını qazanmış Nizami Xudiyev onun məsləhəti ilə
"Qədim türk yazılı abidələri”, "Müasir Azərbaycan dili”, "Dialektologiya”, "Dilçiliyə giriş”,
"Üslubiyyat”, "Azərbaycan ədəbi dil tarixi” fənlərindən dərs deyir. Ancaq
qarşıda onu hərbi xidmət gözləyir. O, 1972-1973-cü illərdə Tbilisi və Xankəndində
hərbi xidmətdə olur. 1977-ci ildə ailə qurur, 1978-ci ildə "Abdulla Şaiqin nəsr
dili” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə edir. O, elmi-pedaqoji
fəaliyyətinin imkanlarından daha səmərəli istifadə edir. "Azərbaycan ədəbi dili
lüğət tərkibinin inkişaf qanunauyğunluqları (Sovet dövrü)” mövzusunda doktorluq
dissertasiyası Koordinasiya Şurasında təsdiq olunur. 1979-cu ildə yekdilliklə
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki ADPU-nun) Həmkarlar İttifaqı
Komitəsinin sədri seçilir. Bu seçkili vəzifədə 1991-ci ilə kimi fəaliyyət göstərir.
1990-cı ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir və bir müddətdən sonra
professor vəzifəsinə layiq görülür. Doktorluq dissertasiyasının müdafiəsindən
sonra onun məsuliyyəti birə-beş artır. O, dilçiliyin az işlənmiş sahələrini,
problemlərini tədqiq edir. Müntəzəm olaraq bir-birinin ardınca "Azərbaycan ədəbi
dili lüğət tərkibinin inkişafı”, "Azərbaycan ədəbi dilinin zənginləşmə
yolları”, "Yazıçı dili və üslubu”, "Azərbaycan ədəbi dilinin sovet dövrü”, "Tərcümə
ədəbiyyatı və ədəbi dilimiz”, "Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü”, "XIII-XVI əsrlər
Azərbaycan ədəbi dili”, "XV-XVI əsrlər Azərbaycan ədəbi dili”, "Azərbaycan
milli ədəbi dilinin yaranması və inkişafı”, "XX əsr Azərbaycan ədəbi dili” və
s. kitablarını çap etdirir. Moskva, Nalçik, Bişkek, Ufa, Aşqabad, Daşkənd,
Alma-Ata, Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Konya və başqa şəhərlərdə keçirilən
qurultay və simpoziumlarda iştirak edir, məruzələrlə çıxış edir. Nizami Xudiyev
1991-1994-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin (indiki
ADPU-nun ) birinci prorektoru, 1994-1996-cı illərdə isə həmin universitetin
rektoru vəzifəsində işləyir.
1993-cü ildə Ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə
gəlişi bir zərurət və tələbat kimi tarixi reallığa çevrildi. Ulu öndərin
silahdaşı olmaq Nizami Xudiyevin də qisməti, bəxt yazısı oldu. O, 1996-cı ildə
Heydər Əliyevin fərmanı ilə məsul bir dövlət vəzifəsinə – Dövlət Teleradio
Verilişləri Şirkətinin sədri vəzifəsinə təyin olundu. Düz on il ölkəmizin bir
nömrəli ideoloji mərkəzinə rəhbərlik etdi. Onun rəhbərliyi dövründə "Turan”,
"Azərbaycan dili”, "Vətəndaş”, "Türk elləri”, "Yallı”, "Qala”, "Karvan”,
"Buta”, "Qobustan”, "Səhər” proqramları ən populyar proqramlar olmaqla, geniş
ictimaiyyətin maraq dairəsinə çevrildi.
Nizami Xudiyev 60-dan çox monoqrafiyanın, dərslik və
dərs vəsaitinin, 400-dən çox elmi məqalənin, 50-dən çox sənədli televiziya
filmlərinin ssenari müəllifidir. Onun elmi-pedaqoji fəaliyyəti ən yüksək
mükafatlarla qiymətləndirilib.
İnsan övladı həqiqəti görməyi bacarmalıdır. Nəzərə
almalıdır ki, həyatda zərgər dəqiqliyi ilə ölçüb-biçənlər, siyasətdə də irəli
gedə bilirlər.
Nizami Xudiyev görkəmli mütəfəkkir alim Nəsirəddin
Tusinin bu fikrini həyat və fəaliyyətində uca tutub: "İnsanı dörd şey hörmətli
edər: doğruçuluq, ədəblilik, elmlilik və xoşxasiyyətlilik”. O bu dörd elementi
vəhdət halında həyat və fəaliyyətinin, eləcə də prinsiplərinin kredosuna
çeviribdir. Millət vəkili-xalq elçisi adının məsuliyyətini və bunun bütün rütbələrdən,
vəzifələrdən, təltiflərdən ən yüksəkdə dayanan bir ad olduğunu yaxşı bilib.
1995-ci ildən 2010-cu ilədək, üç çağırış millət vəkili kimi fəaliyyət göstərib.
O, deputatlıq fəaliyyəti dövründə üzərinə düşən çətin, ancaq son dərəcə şərəfli
vəzifənin öhdəsindən layiqincə gəlməyə çalışıb.
Nizami Xudiyev bu gün vaxtilə professor Bəkir
Çobanzadənin, professor Əbdüləzəl Dəmirçizadənin, professor Afad Qurbanovun rəhbərlik
etdikləri Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan dilçiliyi
kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışır. Tələbələrinin elmi biliklərə yiyələnməsində
böyük şövqlə işləyir, mühazirə və seminarlarını aparır, doktorant və
dissertantlarını yetişdirir. Özünün də etiraf etdiyi kimi, Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji Universiteti onun üçün ziyarət etdiyi Məkkə, Mədinə və Kərbəladan
sonra ikinci qibləgahıdır. Bu qibləgahda o, müəllimlərindən, xalqımızın görkəmli
alimlərindən çox şeylər öyrənmiş, öz elmini, təcrübəsini təkmilləşdirmiş və
inkişaf etdirmiş, müxtəlif vəzifələrdə çalışmışdır. Nizami Xudiyev üçün Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji Universiteti həm də ona görə əzizdir ki, onun atası, əmisi,
dayısı, bacısı bu universitetin məzunu olmuşlar. Ona, yüz yaşın ərəfəsində olan
bu qocaman elm və təhsil ocağında 52 il oxumaq və işləmək səadəti verilibdir.
Nizami Xudiyevin ictimai-siyasi mövqeyi və fəallığı
da əbədidir, dönməzdir. O, ölkəmizin əsas və aparıcı partiyası olan Yeni Azərbaycan
Partiyası Siyasi Şurasının və İdarə Heyətinin üzvüdür. Mətbuat və İctimaiyyətlə
Əlaqələr Komissiyasının sədridir. Respublikamızın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak edir.
Bir sözlə, həyat davam edir. İnanırıq ki, 70 yaşlı Nizami Xudiyevin gözəl və mənalı
günləri hələ qarşıdadır. Hər şey Tanrının əlindədir. Tanrı köməyiniz, 70
yaşınız mübarək olsun.
Buludxan
Xəlilov,
filologiya
üzrə elmlər doktoru, professor