Hamınızın Sevdası
Anası onu Bakıya yola
salanda qulağına pıçıldamışdı: "Bax, oxumağa gedirsən ha, elə otur, elə dur ki,
adımıza xələl gəlməsin!”.
Bakıya gəlib Tibb İnstitutuna qəbul olundu, oxudu, tələbəlik illərini ləyaqətlə başa vurdu və geriyə - böyüyüb boya-başa çatdığı ata ocağına – Naxçıvana döndü.
Anası onu ər evinə uğurlayanda əlini kürəyinə çəkmişdi: "Bundan belə ata evinin qapısını unut, demirəm gəlmə, gəl, ancaq yoldaşınla gəl, gələndə də söz-söhbət, umu-küsü gətirmə, heç kəsin qeybətini eləmə, şikayətçi olma! Bu həyatdır, onun hər cür sınağına dözməyi öyrənməlisən!”
O da həkim kimi, ziyalı kimi bütün bilik və bacarığını insanlara şəfa vermək işinə yönəldə bildi.
Ancaq Sevdanın nə vaxtı vardı, nə də hövsələsi... Başı ictimai işlərə, ev-ailə, iş qayğılarına elə qarışmışdı ki, heç sağlamlığı yadına da düşmürdü. Bir də ki, özü yaxşı həkim idi, nevropatoloq idi, canının ağrısını, dərdinin dərmanını ondan yaxşı kim biləcəkdi ki...
Sevda Naxçıvanda işləsə də, uşaqları burada oxuduğundan tez-tez Bakıya gəlirdi. Hər gəlişində də Turan xanıma baş çəkirdi. Onun iş yerində saatlarca söhbət edirdilər, Turan xanım xatirələrini söyləyir, Sevda gözündə yaş, ürəyində ağrı bu nakam və qürurlu xanımın həyat hekayətlərini, yaşantılarını dinləyirdi. Qohum idilər. Turan xanım heç kimə demədiklərini onunla bölüşürdü, ən mübhəm sirlərini, xatirələrini ona əmanət edirdi.
Turan Cavidin vəfatından sonra Sevda xanım "Turan Cavid Ocağı İctimai Birliyi”ni yaratmağa müvəffəq oldu. Cavidlər üçün əlamətdar günlərdə bu ocaqda Hüseyn əfəndinin əsərlərindən nümunələr oxundu, şeirlərinə yazılmış mahnılar səsləndi, Ərtoğrulun musiqisi qanadlandı, Turan xanımın xatirələri çöhrələndi, kitabları çap olundu.
Bu həyatda biz müxtəlif adamlarla görüşür, ünsiyyətdə oluruq onların arasında çox istedadlı, hətta dahi insanlar da var. Ancaq elələri də var ki, onlarla hər görüş sənə ümid, inam verir, səni dünyaya bağlayır, həyat eşqini artırır, insanlar haqqında yaxşı fikirdə olmağa vadar edir, ürəyini işıqla, qəlbini ümidlə doldurur. Sevda xanım da belə bir nurlu, güvənli şəxsiyyət idi. Onunla ilk tanışlığımız 10 il əvvələ təsadüf edir. Elə ilk görüşdəncə aramızda çox sıx, səmimi bir münasibət yarandı. Mən onu gözəl xanım, istedadlı bir həkim, fədakar bir ailə başçısı və ictimai xadim kimi tanıdım və sevdim. Onda nə qədər həyat eşqi var idi. Ağır xəstə olduğunu bilirdik, ancaq o xəstəliyə boyun əymək fikrindən çox uzaq idi. Deyib gülürdü, zarafat edirdi, yeni planlar qururdu, yeni ideyalarla yaşayırdı. Bu ideyalarını həyata keçirmək üçün əzmkarlıqla işə girişirdi. Yaxşı yadımdadır, 2014-cü ildə babam, ədəbiyyatşünas-alim, görkəmli tənqidçi, tərcüməçi, pedaqoq Məmməd Arifin 110 illik yubiley tədbirinin AMEA-da, AYB-də keçirməsi hansı səbəblərdəsə gecikirdi. Bir toplantımızda bu narahatlığımı dilə gətirdim. İlk yubiley tədbirini keçirmək üçün qollarını çırmalayan da Sevda oldu. Hüseyn Cavidin və M.Arifin yaradıcılığında və həyatda ortaq və oxşar cəhətləri, faktları araşdırdı və o yubileyi çox yüksək səviyyədə keçirməyə müvəffəq oldu.
Telli Pənahqızı
Bakıya gəlib Tibb İnstitutuna qəbul olundu, oxudu, tələbəlik illərini ləyaqətlə başa vurdu və geriyə - böyüyüb boya-başa çatdığı ata ocağına – Naxçıvana döndü.
Anası onu ər evinə uğurlayanda əlini kürəyinə çəkmişdi: "Bundan belə ata evinin qapısını unut, demirəm gəlmə, gəl, ancaq yoldaşınla gəl, gələndə də söz-söhbət, umu-küsü gətirmə, heç kəsin qeybətini eləmə, şikayətçi olma! Bu həyatdır, onun hər cür sınağına dözməyi öyrənməlisən!”
Ər evinə köçdü,
ev-eşik sahibi oldular, ömür-gün yoldaşı Şahinlə bərabər iki övlad böyütdülər,
sonra oğul evləndirib, qız köçürtdülər,
qaynana-qayınata, nənə-baba oldular.
Anası ilk dəfə onu
işə yollayanda arxasına su atmışdı: "Yolun açıq olsun, qızım, ətrafında həmişə
xeyirxah adamlar olsun! Bilirəm, işin ağırdır, məsuliyyətlidir, ancaq sən çalış
ki, heç kimi naümid qaytarma, heç kəsin haqqını yemə!”O da həkim kimi, ziyalı kimi bütün bilik və bacarığını insanlara şəfa vermək işinə yönəldə bildi.
Anası onu Cavidlər ocağının işığını
yandırmaq üçün, ildə bir neçə dəfə Bakıya, sonralar İstanbula yola salanda
qürur və fəxarətlə demişdi: "Sən ki, bu ailənin
işığını sönməyə qoymursan, Allah da səni qorusun!”/
Sonra da onun yorğun gözlərinə baxıb: "Can
bala, bir az da özünə bax, sağlamlığına fikir ver!” – demişdi.Ancaq Sevdanın nə vaxtı vardı, nə də hövsələsi... Başı ictimai işlərə, ev-ailə, iş qayğılarına elə qarışmışdı ki, heç sağlamlığı yadına da düşmürdü. Bir də ki, özü yaxşı həkim idi, nevropatoloq idi, canının ağrısını, dərdinin dərmanını ondan yaxşı kim biləcəkdi ki...
Beləcə, günlər
ötürdü... Mənim ilk gənclik illərindən –
hələ tələbəlik dövründən tanıdığım, sevdiyim və güvəndiyim dostum, rəfiqəm,
məsləhət yerim Sevda Cəfərova özünü unudub, dərdini içinə gömüb ömrünün son
günlərinədək Hüseyn Cavidin nakam
yadigarlarının – Turan xanımın və
Ərtoğrulun həyatının, yaradıcılıq irsinin təbliğinə çalışırdı. Naxçıvanda,
Bakıda, İstanbulda Cavidlər nəsli ilə bağlı tədbirlə keçirirdi, sərgilər təşkil
edirdi. Və bu tədbirlərin hamısının yükünü çox zaman özü çəkirdi.
– Cavid
əfəndi də, onun övladları da bu ölkənin milli sərvətidir. Bu işdə mənim, sənin
söhbəti yoxdur, kimin nəyə gücü çatırsa, imkanı nəyə yetirsə, onu da eləməlidir
– bu onun həyat amalı idi.Sevda Naxçıvanda işləsə də, uşaqları burada oxuduğundan tez-tez Bakıya gəlirdi. Hər gəlişində də Turan xanıma baş çəkirdi. Onun iş yerində saatlarca söhbət edirdilər, Turan xanım xatirələrini söyləyir, Sevda gözündə yaş, ürəyində ağrı bu nakam və qürurlu xanımın həyat hekayətlərini, yaşantılarını dinləyirdi. Qohum idilər. Turan xanım heç kimə demədiklərini onunla bölüşürdü, ən mübhəm sirlərini, xatirələrini ona əmanət edirdi.
Turan Cavidin vəfatından sonra Sevda xanım "Turan Cavid Ocağı İctimai Birliyi”ni yaratmağa müvəffəq oldu. Cavidlər üçün əlamətdar günlərdə bu ocaqda Hüseyn əfəndinin əsərlərindən nümunələr oxundu, şeirlərinə yazılmış mahnılar səsləndi, Ərtoğrulun musiqisi qanadlandı, Turan xanımın xatirələri çöhrələndi, kitabları çap olundu.
Bir neçə il əvvəl
Sevda xanım dedi ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın ağır günlərində xalqımızın köməyinə gələn Türk Qafqaz
Ordusunun generallarından biri olan Kazım Qarabəkir Paşa ilə Hüseyn Cavid həm
İstanbulda, həm də Naxçıvanda dəfələrlə görüşüblər, yaxın dost, sirdaş olublar.
İstəyirəm, Paşanın qızı Timsal xanımla, onun ailəsilə əlaqə yaradaq, bu iki
nəhəng insanın dostluğu və qardaşlığından bəhs edən tədbirlər keçirək.
Biz, "Turan Cavid
İctimai Birliyinin” üzvləri Sevda xanımın necə böyük həvəs və ehtiramla bu
tədbirləri hazırladığının şahidi olurduq və onun tükənməz enerjisi bizə də
sirayət edirdi, hər kəs əlindən gələni eləməyə çalışırdı ki, görülən iş böyük
Cavidlərin adına layiq olsun.Zümrüd Dadaşzadə (musiqişünas):
– Bizi Sevda xanımla təkcə Cavidlər nəslinə
olan tükənməz sevgi və hörmət birləşdirmidi. Sevda xanım çox pozitiv, enerjili,
səmimi, mehriban, açıqsözlü, işgüzar bir insan idi. Onunla işləmək, ünsiyyətdə
olmaq mənə də güc, qüvvət verirdi. Bu xanım gördüyü işin məsuliyyətini hiss
edir, onun bütün detallarını konkretləşdirir, ən xırda nüansı belə diqqətdən
kənarda qoymurdu. Sevda xanım çətin məqamlarda, kritik anlarda belə gülməyi,
ətrafındakıları ruhlandırmağı, inandırmağı bacarırdı. Onun üçün pis adam
anlayışı bəlkə də yox idi. Hər yerdə, hər kəsdə, hər şeydə gözəllik axtarırdı.
Mən də onun xəstəliyindən lap gec xəbər tutdum və indi də inana bilmirəm ki, belə ağır və dəhşətli bəla ilə mübarizə
apara-apara o xanım bu qədər işlərin öhdəsindən necə gəlirdi, dimdik ayaq üstə
dayanmağı bacarırdı, ətrafındakılara pozitiv enerji verirdi, başladığı işi
yarımçıq qoymurdu...Bu həyatda biz müxtəlif adamlarla görüşür, ünsiyyətdə oluruq onların arasında çox istedadlı, hətta dahi insanlar da var. Ancaq elələri də var ki, onlarla hər görüş sənə ümid, inam verir, səni dünyaya bağlayır, həyat eşqini artırır, insanlar haqqında yaxşı fikirdə olmağa vadar edir, ürəyini işıqla, qəlbini ümidlə doldurur. Sevda xanım da belə bir nurlu, güvənli şəxsiyyət idi. Onunla ilk tanışlığımız 10 il əvvələ təsadüf edir. Elə ilk görüşdəncə aramızda çox sıx, səmimi bir münasibət yarandı. Mən onu gözəl xanım, istedadlı bir həkim, fədakar bir ailə başçısı və ictimai xadim kimi tanıdım və sevdim. Onda nə qədər həyat eşqi var idi. Ağır xəstə olduğunu bilirdik, ancaq o xəstəliyə boyun əymək fikrindən çox uzaq idi. Deyib gülürdü, zarafat edirdi, yeni planlar qururdu, yeni ideyalarla yaşayırdı. Bu ideyalarını həyata keçirmək üçün əzmkarlıqla işə girişirdi. Yaxşı yadımdadır, 2014-cü ildə babam, ədəbiyyatşünas-alim, görkəmli tənqidçi, tərcüməçi, pedaqoq Məmməd Arifin 110 illik yubiley tədbirinin AMEA-da, AYB-də keçirməsi hansı səbəblərdəsə gecikirdi. Bir toplantımızda bu narahatlığımı dilə gətirdim. İlk yubiley tədbirini keçirmək üçün qollarını çırmalayan da Sevda oldu. Hüseyn Cavidin və M.Arifin yaradıcılığında və həyatda ortaq və oxşar cəhətləri, faktları araşdırdı və o yubileyi çox yüksək səviyyədə keçirməyə müvəffəq oldu.
– Mən bir daha Sevda xanımı görməyəcəyəm –
fikrini özümə yaxın qoymaq istəmirəm – deyir Məhəbbət Mehdiyeva, Sevdamızın
əqidədaşlarından, Cavidlər ocağının daimi ziyarətçilərindən biri. O təkcə
"Turan Cavid İctimai Birliyi”nin sədri kimi Cavidlər ocağının Qorçusu deyildi,
həm də hər kəsin dərdinə çarə axtarıb tapan loğman, ətrafındakı insanların
hamısının qayğısı ilə yaşayan, hər kəsin köməyinə tələsən gözəl və şərəfli insan, düzü-düz, əyrini-əyri deyən, mənə son dərəcə
mənəvi dəstək olan, ruhlandıran həyatsevər insan idi.
Sevda xanım
Türkiyənin Ordu komandanı Naxçıvan erməni qırğınlarından xilas edən Kazım
Qarabəkir Paşa ilə Hüseyn Cavid dostluğundan bəhs edən tədbirlər silsiləsi
keçirməklə Bakı ilə İstanbul, Cavidlər Ocağı ilə Kazım Paşa Ocağı arasında
mənəvi bir körpü yaratmağa nail oldu.
Bakı Musiqi Akademiyasında və Naxçıvanda
Ərtoğrul Cavidin 90 illiyini təşkilində də çox böyük zəhmət çəkdi. Hətta
ömrünün son sayılı günlərini xəstəxana çarpayısında keçirərkən belə Ərtoğrulun
100 illik yubileyini necə keçirəcəyini planlaşdırır, qızların hərəsinə bir
tapşırıq verir, tədbirə çağırılacaq adamların siyahısını dəqiqləşdirirdi. Onun
ən böyük arzusu nakam bəstəkarının haqqında film çəkdirmək idi. Hər söhbətində
deyirdi ki, Ərtoğrul cəbhədən qayıdanda sonra bizim həyətimizdəki armud ağacın
altıda ona yer düzəldiblərmiş, elə oradaca da vəfat edib Ərtoğrul. Neçə ki,
o qocaman ağac yıxılmayıb o filmi
şəkdirmək istəyirəm.Fatma xanım
Verdiyeva:
– Sevda ilə ən xoş
xatirələrimiz, ən gözəl günlərimiz getdi. Onun təşəbbüsü ilə keçirdiyimiz
tədbirlərin çoxu Cavidlər nəsli ilə bağlı idi. Onun yoxluğuna inanmaq çox
çətindir. O qədər həyat dolu idi, o qədər arzuları vardı ki... Ən kritik
anlarında belə yenə işdən söz açırdı, zarafat edirdi, gələcək arzularını dilə
gətirirdi. Bəzən hamımızın unutduğu hadisələri xatırlayırdı, bizim o an dəyər
vermədiyimiz məqamları özünəməxsus yumorla nağıllayırdı, ətrafına işıq saçan
təbəssümü ilə hamını sehrləyirdi. Sevda Cəfərova cəmi
61 il yaşadı. Amma özü demiş, dolu-dolu yaşadı, fərəhlə, ürəklə yaşadı. İnsan
kimi, ana kimi, sədaqətli həyat yoldaşı kimi, övlad kimi, dost, bacı, nənə və
nəhayət ictimaiyyətə fayda verən fəal vətəndaş kimi yaşadı. İllər boyu ulu
Cavidlər ocağının işığını yandırdı, bu
ocağın qorçusu, od-ocaq bəkçisi oldu.
Tanrının ona ayırdığı zaman kəsiyində gücü nəyə yetişdisə həyata keçirməyə
tələsdi.
Amma sən saydığını
say, gör fələk nə sayır deyirlər. Bax, beləcə, fələk Sevdanın da ömür sayını
yarımçıq qoydu. Bakıda Cavidlərin evində, Naxçıvanda, İstanbulda, müxtəlif
tədbirlərdə bərabər keçirdiyimiz günlər
indi şirin bir xatirəyə çevrilib. Bir də səsi, gülüşü qalıb qulaqlarımda.
Sonuncu dəfə zəngləşəndə dedi İclal xanımgildəyəm, İstanbulda, həkimə gəlmişəm.
Xəstənləndiyi barədə heç vaxt danışmadığından düşündüm ki, yəqin yenə hansısa
xəstəsi ilə bağlıdır bu gedişi. Səsi əvvəlki, gülüşü həminki, zarafatı yerində.
Dedim mənə dərman lazımdır. Dedi, ay qız, dərmanı neyləyirsən, dur gəl
İstanbula, gəzək dolaşaq, unudaq ağrılarımızı... Bir neçə gündən sonra zəng
vurdu ki, gəlmişəm, Bakıdayam, dərmanın da anamgilə vermişəm, yolun o tərəfə
düşsə, götürərsən. Sonra dedi ki, Ərtoğrulun 100 illik yubileyinə tədbirlər
planı hazırlayıram, görüşək, məsləhətləşək. Razılaşdıq.. Ancaq...
...Anası onu məktəbə, Bakıya, işə, ər evinə
yola salanda arxasınca su atıb xeyir-dua vermişdi həmişə. Lakin bu dəfə Ana
övladının son səfərindən xəbərsiz onun yolunu, telefon zəngini gözləyir.
Bacıları analarına ilk dəfə yalan söyləyiblər. Sevda müalicə üçün Almaniyaya
gedib, tezliklə dönəcək – deyiblər.
Zeynəb ana, ömrünün ixtiyar çağını yaşayan
ana düz 40 gündür sevimli Sevdasının yolunu, zəngini gözləyir, qızları gələcək
deyiblər axı... Telli Pənahqızı