Görkəmli alim, fədakar təşkilatçı
Tanınmış geoloq-alim, elm təşkilatçısı və ictimai xadim, Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik Akif Ağa Mehdi oğlu Əlizadənin
anadan olmasının 85 illiyi tamam olur.
Akif Əlizadə 1934-cü il fevralın
25-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində
anadan olub. 1956-cı ildə o, Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (hazırda ADNSU)
geoloji-kəşfiyyat fakültəsini bitirib, 1961-ci ildə geologiya-mineralogiya üzrə
elmlər namizədi, 1969-cu ildə isə geologiya-mineralogiya üzrə elmlər doktoru
elmi dərəcəsini alıb. Geologiya elmi sahəsində geniş tədqiqatlar aparan, onu
yeni elmi və nəzəri biliklərlə zənginləşdirən Akif Əlizadə 1980-ci ildə
AMEA-nın müxbir üzvü, 1989-cu ildə isə həqiqi üzvü seçilib.
Əmək fəaliyyətinə "Suraxanıneft”
mədənində quyuların tədqiqi üzrə texnik vəzifəsindən başlayan alim 1957-ci
ildə AEA-nın Geologiya (hazırda Geologiya və Geofizika) İnstitutuna baş
laborant vəzifəsinə qəbul olunub. Ardıcıl olaraq kiçik, böyük elmi işçi,
laboratoriya rəhbəri vəzifələrində işlədikdən sonra Akif Əlizadə 1970-1976-cı
illərdə Geologiya İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, 1976-cı ildən
indiyə kimi Geologiya və Geofizika İnstitutunun direktoru vəzifəsində çalışır.
O, 1990-2007-ci illərdə AMEA-nın Yer Elmləri Bölməsinin akademik-katibi,
2007-2013-cü illərdə AMEA-nın vitse-prezidenti olub, 2013-cü ildə isə AMEA-nın
prezidenti seçilib.
Akademik Akif Əlizadənin
elmi maraq dairəsi təbaşirin paleontologiya və stratiqrafiyası məsələlərini
əhatə edir. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə Azərbaycanın təbaşir
çöküntülərinin stratiqrafik sxemləri işlənilərək hazırlanıb, geoloji
proseslər, çökmə və vulkanogen-çökmə formasiyaları, təbaşir dövründə faunanın
inkişafı və s. məsələlərə dair müasir baxışları əks etdirən zəngin
paleontoloji-strariqrafik materiallar araşdırılıb və ümumiləşdirilib.
Akif Əlizadə Qafqazın
təbaşir hövzələrində biogeokimyəvi rayonlaşdırılması metodlarının işlənilməsi
və təkamül amili kimi paleohövzələrdə geokimyəvi şəraitin öyrənilməsi sahəsində
fundamental tədqiqatlar aparıb.
Akademik Akif Əlizadə
görkəmli alim-geoloq və elmin böyük təşkilatçılarından biridir. Onun elmi
təşkilatçılıq fəaliyyətini iki dövrə ayırmaq olar. Birinci dövr alimin
Geologiya və Geofizika İnstitutuna və AEA Yer Elmləri Bölməsinə rəhbərliyi ilə,
ikincisi isə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Prezidentliyi ilə bağlıdır.
Akademik Akif Əlizadənin
Geologiya və Geofizika İnstitutuna rəhbərliyi dövründə müəssisənin
kollektivi geologiya elminin inkişafına, Azərbaycan ərazisinin geoloji
quruluşunun öyrənilməsinə, neftli-qazlı əyalətlərin elmi əsaslandırılmasına və
kəşfinə, neft-qaz ehtiyatının regional qiymətləndirilməsinə, respublikamızın
mineral-xammal bazasının yaradılmasına, Yer qatlarında baş verən fiziki və
təhlükəli geoloji proseslərin öyrənilməsinə mühüm töhfələr verib. Çətin vaxtlarda – 1990-cı illərdə elmi müəssisələrin
dövlət tərəfindən köməksiz buraxılması nəticəsində düşdüyü acınacaqlı
vəziyyət hamıya məlumdur. Bu dövrdə A.Əlizadənin uzaqgörənliyi sayəsində
AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu öz elmi potensialını qorumağı bacarıb.
Akademik beynəlxalq əlaqələrin qurulmasına xüsusi diqqət yetirərək, bir çox
neft şirkətləri ilə müqavilələrin imzalanmasına və müxtəlif beynəlxalq qrant
fondlarında iştiraka nail olub. Beləliklə, institut aktiv şəkildə müxtəlif
proqram və layihələrin həyata keçirilməsinə qoşulub. Bu isə institutun cihaz və
avadanlıq parkının yüksək dəqiqlikli analitik cihaz və ölçü alətləri ilə, Yerin
fiziki sahələrini öyrənmək üçün yeni avtomatlaşdırılmış stansiyalarla təmin
edilməsinə imkan yaradıb.
Azərbaycan
1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra beynəlxalq elmi əlaqələrin
əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi və yeni texnologiyalardan istifadə olunma
imkanın yaranması ilə fundamental tədqiqatlarda yeni dövr başlayıb və institut
dünya geoloji elminə sürətli inteqrasiya edib. Bu proses 1994-cü ildə imzalanan
"Əsrin Müqaviləsi” ilə daha da intensivləşib. Dünyanın nəhəng neft şirkətləri
ilə müştərək tədqiqatların aparılması, bu şirkətlərin elmi mərkəzlərinə
səfərlər, beynəlxalq əməkdaşlığın xarakterini və inkişaf tempini köklü sürətdə
dəyişib. "British Petroleum-Statoil”, "Exxon”, "Shell”, "Amoko”, "Mobil”.
"Yunokal”, "Texaco”, "Philips”, "Total”, "Elf”, "Aqip” kimi nəhəng beynəlxalq
neft şirkətləri ilə uzunmüddətli birgə işləri beynəlxalq elmi məkana sıçrayış
adlandırmaq olar. Bu müddət ərzində geologiya, paleontologiya və stratiqrafiya,
neft və qazın geokimyası, geofizika və geodeziya üzrə 50-dən çox elmi layihə
yerinə yetirilib. Müştərək ekspedisiya işləri xarici elmi mərkəzlərdə və
universitetlərdə aparılan sonrakı analitik və interpretasiya tədqiqatları bir
tərəfdən qərb ölkələrində aparılan elmi tədqiqatlarda tətbiq edilən yeni
metodlara, kompüter proqramlarına və standartlara tez adaptasiya olunmağa,
digər tərəfdən isə milli elmi kadrların hazırlanmasını sürətləndirməyə imkan
verib.
Geologiya və
Geofizika İnstitutunun gələcək inkişafı ən yeni fundamental və texnoloji
nailiyyətlərin tətbiqinə əsaslanır. İnstitutun eksperimental bazası yeni
geofiziki avadanlıq, rəqəmli telemetrik seysmik stansiyalar, presezion
qravimetrlər, yüksək dəqiqliyi ilə seçilən GPS və digər geodezik cihazlarla
yenilənib. Tanınmış BSİ-in spectorate (Böyük Britaniya) analitik firması ilə
bağlanmış müqavilə əsasında İnstitutda qazların, neftlərin və onların emal
məhsullarının analizi ilə məşğul olan müasir geokimyəvi laboratoriya fəaliyyət
göstərir.
Bundan əlavə,
Geologiya və Geofizika İnstitutunda Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti
müəssisələrinin birlikdə iştirakı ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Proqramı
hesabına maliyyələşdirilən "Cənubi Xəzər çökəkliyinin Azərbaycan hissəsinin
karbohidrogen potensialının və geodinamikasının öyrənilməsinə dair 2007-2014-cü
illər üçün Tədbirlər Proqramı” çərçivəsində tədqiqatlar aparılıb və mühüm nəticələr
əldə edilib.
Azərbaycan
Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutunda
müvafiq təşkilatların (AMEA, Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar
Nazirliyi, Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Azərbaycan
Respublikası Səhiyyə Nazirliyi) iştirakı ilə Azərbaycanda əhalinin radon
təhlükəsizliyi probleminin milli strategiyası hazırlanıb və yerinə yetirilib.
Geologiya və
Geofizika İnstitutunda aparılan elmi tədqiqatlar əsasında sahə institutları ilə
birlikdə respublika ərazisində bir neçə iri neft və qaz, faydalı filiz və
qeyri-filiz yataqları kəşf edilib.
A.Əlizadənin rəhbərlik
etdiyi Geologiya və Geofizika İnstitutu bir çox fundamental və tətbiqi
xarakterli tədqiqatları həyata keçirən iri beynəlxalq elmi mərkəzə çevrilib.
Burada neft geologiyası, palçıq vulkanizmi, paleontologiya və stratiqrafiya,
litologiya, geofizika, geotektonika və müasir geodinamika və seysmologiya, neft
və qaz yataqlarının işlənilməsi sahəsində elmi məktəblər yaradılıb. Akademik geologiya
və geofizika sahəsində kadr hazırlığına böyük diqqət yetirir və bunu özünün ən
əsas vəzifələrindən biri hesab edir. Onun bu gün dünya elminə bu sahədə
töhfələr verən nəslin yetişməsində göstərdiyi xidmətlər danılmazdır. Akademikin
geologiya və geofizika sahəsində kadr hazırlığı və elmlə təhsilin inteqrasiyası
məqsədi ilə göstərdiyi təşəbbüs nəticəsində Bakı Dövlət Universitetində və
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetində baza kafedraları fəaliyyət
göstərməyə başlayıb. Yer Elmləri Bölməsinə rəhbərliyi dövründə Coğrafiya və
Dərin Neft və Qaz Yataqları Problemləri İnstitutlarının fəaliyyətləri də yüksək
səviyyədə davam edib. Bu dövrdə Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin
keyfiyyətcə yenidən qurulmasını və Avropa məkanında ən dəqiq seysmik şəbəkəyə
çevrilməsini xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır.
Keçən əsrin 90-cı illərinin
əvvəlində "keçmiş sovetin lazımsız qalığı olan Akademiyanı bağlamaq”
çağırışlarının tez-tez səsləndiyi bir vaxtda Akif Əlizadə bu elm məbədini
müdafiə etmək üçün ayağa qalxanların sırasında dayanıb. O, dünya elminin
inkişaf tendensiyasına əsaslanaraq, başqalarını da inandırmağa çalışıb:
"Akademiyanı bağlamaq yox, onu tədricən təkamül yolu ilə – fundamental elmi
tədqiqatlar (FET) sistemini təşkil
etmək, bazar iqtisadiyyatı şəraitinə uyğunlaşdırmaqla dəyişdirmək lazımdır”. Bu
fikir onun təşəbbüsü və fəal iştirakı ilə işlənib hazırlanan Azərbaycan
Respublikasında FET-nin təşkilinin ilk milli konsepsiyası layihəsində
aydın şəkildə ifadəsini tapıb ("Elm”
qəzeti, № 11, 1992). Burada konsepsiyanın əsas aspektləri, o cümlədən elmi
tədqiqatların maliyyələşdirilməsinin forma və mexanizmləri, elmi işçilərin
sosial müdafiə sistemi, elmi nailiyyətlərin tətbiqi və beynəlxalq elmi
əməkdaşlıq müzakirə olunub.
Akademik Akif Əlizadənin
AMEA-nın prezidenti seçilməsi ilə bu elmi müəssisə kadr islahatları, struktur
dəyişikliklər və gənc elmi potensialın yenidən dəyərləndirilməsini özündə
ehtiva edən islahatlarla müşahidə olunan yeni yüksəliş mərhələsinə qədəm qoyub.
Onun yüksək idarəçilik və təşkilatçılıq qabiliyyəti sayəsində elmi mühitin
yaradılmasında effektiv nailiyyətlər əldə olunub, gənclərin elmə maraqlarının
artırılması, elmin cəmiyyətə təbliğ olunması istiqamətində effektiv yollar
müəyyənləşdirilib, müstəqil Azərbaycanın iqtisadi inkişafının ruhuna cavab
verən elm hərəkatının əsası qoyulub.
Bu istiqamətdə atılmış ilk
addımlardan biri 19 dekabr 2014-cü ildə ölkəmizin tarixində ilk dəfə olaraq
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında Rabitə və Yüksək Texnologiyalar və Təhsil nazirliklərinin təşkilatçılığı ilə keçirilən Azərbaycan alimlərinin
I Qurultayı olub. Bu qurultay müxtəlif sektorlarda çalışan alim və
tədqiqatçılar, o cümlədən xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlı alimlər
arasında qarşılıqlı münasibətləri inkişaf etdirmək və ümummilli əhəmiyyətə
malik elmi problemlərin müzakirəsində ictimai konsensus əldə etmək baxımından
böyük əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycan Respublikasının
Prezidentinın AMEA Yüksək Texnologiyalar Parkının yaradılması haqqında 8 noyabr
2016-cı il tarixli sərəncamı da bu dövr üçün əlamətdar hadisədir.
Akademik Akif Əlizadənin
təşəbbüsü ilə AMEA-da magistraturanın yaradılması respublikada elmin prioritet
istiqamətlərində gənc alimlərin yetişdirilməsinə yönələn mühüm addımlardan
biridir. Akademiyada gənclərin dünya elminə inteqrasiyası sahəsində və onların
sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində bir sıra mühüm işlər
görülüb. Son illər AMEA-nın 100-ə yaxın gənc alimi dünyanın nüfuzlu elmi
mərkəzlərinə ezam olunub.
AMEA-nın, Təhsil və Gənclər
və İdman nazirliklərinin birgə təşkilatçılığı ilə Azərbaycanın gənc alimlərinin
birinci qurultayının keçirilməsi mühüm tədbirlərdən biri olub. Prezident İlham
Əliyevin 2017-ci il 15 sentyabr tarixli "Azərbaycan gəncliyi 2017-2021-ci
illərdə” Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən təşkil
olunan qurultayda gənc alim və mütəxəssislərin problemləri və gələcək
perspektiv inkişaf istiqamətləri ilə bağlı geniş müzakirələr aparılıb və
bəyannamə qəbul olunub. Qurultay iştirakçıları müasir dövrün tələbləri
səviyyəsində yüksəkixtisaslı gənc kadrların yetişdirilməsinə nail olmaq üçün
elm və təhsilin inteqrasiyası üzrə səmərəli tədbirlərin həyata keçirilməsində
bundan sonra da səyləri birləşdirməyə çağırıb. AMEA-nınGənc Alim
və Mütəxəssislər Şurasının gənc tədqiqatçıların apardıqları
elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin nəşri və geniş elmi ictimaiyyətə
çatdırılması ilə əlaqədar "Gənc Tədqiqatçı” adlı elmi jurnalının Azərbaycan və ingilis dillərində nəşrə
başlaması da Akif müəllimin prezidentliyi dövründə baş tutub. Onun fəaliyyətində
himayədarlıq və qayğıkeşlik mühüm yer tutur. Akif Əlizadə öz təmkinli
davranışı, ilk baxışda inandırıcı görünməyən ideyalara diqqətli münasibəti ilə
gənc alimləri özünə cəlb etməyi bacarır. Bu səbəbdən onu "gənc alimlərin dostu”
hesab edirlər.
AMEA-nın bütün
institutlarının fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərinın, birmənalı şəkildə,
dövlət prioritetləri ilə birbaşa uzlaşdırılması istiqamətində akademik Akif
Əlizadənin başladığı islahatlar bu gün öz nəticəsinin göstərməkdədir.
Akif Əlizadənin Akadeiyaya
rəhbərliyi dövründə Azərbaycan elminin dünya elminə inteqrasiyası sürətlənib,
alimlərin nüfuzlu impakt faktorlu jurnallarda çap etdirdikləri məqalələrin sayı
artıb və AMEA-nın bir çox elmi nəşrləri SCOPUS referat bazasına daxil edilib.
Akademik Akif Əlizadə
həmçinin, tanınmış ictimai xadimdir. Ölkənin siyasi həyatında da yaxından iştirak
edən alim Yeni Azərbaycan Partiyasının 7 iyun 2013-cü il tarixində keçirilən V
qurultayında YAP-ın sədr müavini seçilib. Akademik Akif Əlizadə Respublika
Ağsaqqallar Şurası Məclisinin üzvü, Azərbaycan Milli Ensiklopediyası redaksiya
heyəti sədrinin müavini və "Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar
atlası"nın redaksiya heyəti sədrinin müavinidir.
Akademik Akif Əlizadənin
çoxillik məhsuldar elmi, elmi təşkilati, ictimai və pedoqoji fəaliyyəti
Azərbaycan dövləti tərəfindən yüksək
qiymətləndirilib. O, "Fədakar əməyə görə” yubiley medalı; "Şərəf nişanı”,
"Şöhrət”, "Şərəf”, "İstiqlal” ordenləri ilə təltif olunub..
Akif Əlizadə ölkənin
ictimai həyatında bu gün də aktiv iştirak edir. Akademik AMEA-nın 2030-cu ilə
qədər inkişaf proqramını hazırlanması işinə rəhbərliyi ilə Azərbaycan elminə
yeni böyük töhfə verib.
Doğma vətəninə və Azərbaycan elminin inkişafına öz bilik və
bacarığını daha çox sərf etmək arzusu Akif Əlizadənin çoxşaxəli fəaliyyətinin
bu gün də əsas məqsədidir.
Görkəmli elm xadimi və
böyük elm təşkilatçısı, AMEA-nın Prezidenti, akademik Akif Əlizadəni yubileyi münasibətilə təbrik edir,
ona möhkəm cansağlığı, həyat və fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.
Fəxrəddin
Qədirov
AMEA Yer
Elmləri Bölməsinin akademik-katibi,
akademik