Gömrük-sahibkar münasibətləri
Azərbaycan Gömrük Xidməti 30 yanvar 1992-ci ildə
yaradılıb. Ölkədə gedən mürəkkəb ictimai-siyasi proseslər bu sahədə görülən işlərin
həyata keçirilməsinə imkan vermirdi. Ölkə iqtisadiyyatının digər sahələri kimi,
gömrük xidməti də ciddi tənəzzül dövrünü yaşayırdı. Qısa vaxt ərzində
respublikanın iqtisadi maraqlarının və mənafelərinin qorunması, mühüm
xarici-iqtisadi əlaqələrin qurulması və idxal-ixrac əməliyyatlarına dövlət nəzarət
sisteminin yaradılması yönündə işlərə başlanıldı. Eyni zamanda, sərhədlərin
iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi vacib idi. Çox keçmədi ki, Azərbaycan
yüksək iqtisadi göstəricilərə nail oldu. Ölkədə strateji dövlət təsisatlarının
qurulması hesabına bir çox nailiyyətlər əldə edildi. Dövlət tərəfindən aparılan
mühüm islahatlar, müasir tətbiqlər hesabına gömrük orqanları inkişaf etdi. Bu,
öz növbəsində, beynəlxalq ticarətin təhlükəsiz və sürətli şəkildə həyata
keçirilməsində öz bəhrəsini verdi.
Bundan başqa, düzgün həyata keçirilən fəal xarici
siyasət beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın nüfuzunu artırdı. Bir sıra dövlətlərlə
yüksək səviyyədə əlaqələr quruldu. Ölkənin siyasi imicini dəyişən addımlar onun
xarici-iqtisadi əlaqələrinin genişlənməsi və ölkəyə güclü investisiya axını
üçün zəmin yaratdı. Hazırda respublikamız sürətli inkişaf yolu ilə irəliləyir.
Bütün sahələrdə, həmçinin qeyri-neft sektorunda dinamik inkişaf gedir və
yeni-yeni islahatlar aparılır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə digər
bütün sahələrdə olduğu kimi, gömrük xidmətində də mühüm inkişafa nail olunub.
Bu gün artıq Azərbaycan Gömrük Xidməti bir sıra beynəlxalq və regional təşkilatların
üzvüdür, Ümumdünya Gömrük Təşkilatı ilə fəal əməkdaşlıq edir.Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi müxtəlif illərdə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının
Siyasi Komissiyası və Maliyyə Komitəsinin üzvü seçilib, eləcə də ÜGT sədrinin
Avropa regionu üzrə müavini olub. 2017-ci ildə isə Azərbaycan Gömrük Xidməti
yenidənÜGT-nin Maliyyə Komitəsinə üzv seçilib. Azərbaycanda ÜGT-nin üç
regional strukturu - Tədris Mərkəzi, Potensialın Gücləndirilməsi üzrə Avropa
Ofisi və Kinoloji Mərkəzi yerləşir. Bakı şəhərində ÜGT-nin Konteyner və Karqo
üzrə Təlim Mərkəzi, bundan başqa, Beynəlxalq Gömrük Universitetləri Şəbəkəsinin
(INCU) Regional Ofisi də fəaliyyət göstərir.
İqtisadi
inkişafda gömrüyün rolu
Azərbaycan tarixən müxtəlif mədəniyyət və
sivilizasiyaların kəsişdiyi ərazidə yerləşdiyindən, bir mərkəz olaraq Şimal və
Cənub, Qərb və Şərq arasında daim körpü rolunu oynayıb. Böyük İpək Yolunun Azərbaycan
ərazisindən keçməsinin dünya ticarəti ilə əlaqənin yaradılmasında xüsusi əhəmiyyəti
var. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və artıq istifadəyə verilmiş
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti isə tranzit daşımalarının sürətlənməsi və
ticarətin sadələşdirilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Gömrük işinin formalaşması istiqamətində görülən
işlər, aparılan islahatlar ölkələrarası ticarətin inkişafına güclü təkan verib.
Respublikanın gömrük orqanları daxili bazarın qorunmasında, yerli istehsalın və
ixracın stimullaşdırılmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Ölkədə gömrük xidmətinin
ümumi fəaliyyəti regionda qanuni ticarətin inkişafına əlverişli şərait yaradıb.
Respublikada biznes mühitinin, sahibkarlıq fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasında,
beynəlxalq ticarətin asanlaşdırılması və sürətləndirilməsində, eləcə də ölkə
iqtisadiyyatının formalaşmasında gömrük işinin mühüm rolu danılmazdır. Bu da iş
adamlarının çevik və səmərəli fəaliyyəti üçün mühüm imkanlar yaradıb. Azərbaycan
gömrüyü yüksək Avropa standartlarına uyğun maddi-texniki bazaya, ən müasir
infrastruktura və informasiya kommunikasiya texnologiyalarına malik olaraq,
özünün beynəlxalq əlaqələrini daim genişləndirir. Azərbaycan Gömrük Xidməti mükəmməl
hüquqi bazaya, inkişaf etmiş infrastruktura malik olmaqla, ölkənin quru, hava və
dəniz yollarında onun iqtisadi mənafeyini və təhlükəsizliyini qoruyur.
"Bir
pəncərə" prinsipi
Azərbaycan Prezidentinin "Azərbaycan
Respublikası dövlət sərhədinin buraxılış məntəqələrindən keçirilən malların və
nəqliyyat vasitələrinin yoxlanılmasında "bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi
haqqında" fərmanına əsasən, 2009-cu il yanvarın 1-dən dövlət sərhədinin
buraxılış məntəqələrində "bir pəncərə" prinsipi tətbiq edilərək həyata
keçirilir. Bu isə öz növbəsində sərhəd-keçid prosedurlarının daha da sadələşdirilməsi,
nəqliyyat və mal axını üçün əlverişli şəraitin yaradılması, vaxt itkisinin
minimuma endirilməsi kimi nailiyyətlərlə müşayiət olunur. Fərmana uyğun olaraq,
Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin buraxılış məntəqələrindən keçirilən
malların və nəqliyyat vasitələrinin yoxlanılmasında "bir pəncərə"
prinsipi üzrə vahid dövlət orqanının səlahiyyətləri Dövlət Gömrük Komitəsinə həvalə
edilib. "Bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi nəticəsində nəzarət növlərinin
əlaqələndirmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə və qurumlararası əməkdaşlığın gücləndirilməsinə,
həmçinin sərhəd idarəçiliyi mexanizminin təkmilləşdirilməsinə nail olunub.
Bundan başqa, sahibkarlıq subyektləri tərəfindən tələblərə daha ciddi riayət
edilir, sərhəd nəzarəti prosedurlarında şəffaflıq artırılır, həmçinin ölkənin
iqtisadi potensialının gücləndirilməsinə xidmət göstərən müasir metodların tətbiqi
təmin edilir. Bu metodlar həmçinin yükdaşımalarda imkanların artırılmasına və nəqliyyat
sektorunun inkişafına, tranzit potensialının gücləndirilməsinə xidmət edir.
"Bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi rəsmiləşdirmə müddətinin
azaldılması nəticəsində yüklərinin göndəriş və idxalına icazələrin alınması
prosedurunun sürətlənməsinə şərait yaradır. Bu tətbiq ticarət əlaqələrinin
genişlənməsinə və mal dövriyyəsi üçün daha əlverişli şəraitin yaradılmasına da
imkan verir.
Elektron
xidmət
Respublika Prezidentinin 25 fevral 2011-ci il
tarixli sərəncamına əsasən, "Gömrük əməliyyatları və ya gömrük proseduru
ilə bağlı ödəniləcək gömrük ödənişlərinin həyata keçirilməsi" elektron
gömrük xidməti istismara verilib.Bu xidmət növü malların gömrük sərhədindən
keçirilməsi zamanı hüquqi və fiziki şəxslərin gömrük əməliyyatları ilə bağlı ödənişləri,
o cümlədən cərimələrin ödənişini onlayn şəkildə həyata keçirmələrindən ötrüdür.
Müvəqqəti saxlanc anbarlarında isə malların yerləşdirilməsi və hərəkəti üzrə
"VAİS-Anbar" altsistemi yaradılaraq istismara verilib. Eyni zamanda,
VAİS-də SMS sisteminin tətbiq edilməsi yeniliklərdən biridir. Belə ki, mallar
dövlət gömrük sərhədini keçərkən, təyinat gömrük orqanına çatarkən və rəsmiləşdirilmə
başladıqdan sonra rəsmiləşdirilmənin bütün mərhələlərində mal sahiblərinə
sistem tərəfindən avtomatik olaraq malın həmin andakı statusu barədə SMS göndərilir.
Artıq ötən ilin mayın 29-dan Dövlət Gömrük Komitəsində elektron gömrük xidməti
- "SMS-məlumatlandırma" sistemi də istifadəyə verilib. Həmin sistemə əsasən,
sahibkarlara idxal zamanı yük gömrük ərazisindən çıxdıqda və təyinat nöqtəsinə
çatdıqda SMS vasitəsilə bildiriş göndərilir.
"Yaşıl
dəhliz"
İdxal və ixrac əməliyyatlarının asanlaşdırılması
üçün tətbiq edilən mühüm addımlardan biri də "Yaşıl dəhliz"dir. Bu
sürətli keçidsistemi sərhəd buraxılış məntəqələrindən keçirilən malların
və nəqliyyat vasitələrinin daşınmasına xidmət edir.
"Yaşıl dəhliz" və digər bu kimi buraxılış
sistemlərinin tətbiqinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 21 may 2016-cı il
tarixli fərmanına əsasən başlanılıb. "Yaşıl dəhliz" buraxılış
sisteminin imkanlarından yararlanan iş adamları mal və nəqliyyat vasitələrinin
gömrük ərazisinə gətirilmədən öncə, öz ofislərindən və ya internetə çıxışı olan
hər hansı məkandan qısa idxal bəyannamələrini elektron qaydada təqdim edirlər.
Beləliklə, bu işə sərf olunan əlavə vaxt itkisinin, xərclərin qarşısı alınır.
Eyni zamanda, məmur-vətəndaş təmasının aradan qaldırılması təmin edilir, ticarətin
asan və sürətli şəkildə həyata keçirilməsinə imkan yaradılır. Üstəlik, bu və
digər layihələr gömrük orqanları ilə biznes nümayəndələri arasında qarşılıqlı
inam və etibarın təmin olunmasına şərait yaradır.
Bir sıra ölkələrlə (Gürcüstan, Ukrayna, İran və
Türkiyə) dövlət sərhədindən keçən mal və nəqliyyat vasitələri ilə bağlı
elektron qaydada məlumat mübadiləsinin tətbiqi artıq həyata keçirilir. Bu isə
dövlət sərhədindən keçən mal və nəqliyyat vasitələrinə nəzarətin daha sürətli və
daha effektiv həyata keçirilməsinə şərait yaradır.
Gömrük-biznes
münasibətləri
Sahibkarlığa dəstək, həmçinin ticarətin
asanlaşdırılması - xalqın rifahına, iqtisadiyyatın inkişafına, ixrac
potensialının artmasına yönələn addımdır. Bu isə ölkənin iqtisadi cəhətdən beynəlxalq
rəqabət qabiliyyətinin güclənməsinə təkan verir. Ölkədə güclü və etibarlı
gömrük-biznes əməkdaşlığının olması bütün bunlar üçün əhəmiyyətlidir. Hazırda
daxili istehsalın, ölkənin ixrac və tranzit potensialının artırılması,
qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi yönündə islahatlar uğurla davam
etdirilməkdədir. Məhz belə islahatlar gömrük-biznes münasibətlərini nizamlayan
amillərdir. Şəffaflığın tam təmin olunması, korrupsiya hallarının qarşısının
alınması istiqamətində həyata keçirilən bir sıra yeniliklər münbit ticarət
mühitinin yaradılmasına xidmət edir. Gömrük orqanları daim informasiya
texnologiyalarından və elmin digər müasir nailiyyətlərindən yararlanaraq, ticarətin
asanlaşdırılmasında, biznes sahəsindəki uğurların əldə edilməsində sahibkarlara
təmənnasız olaraq yardım edirlər.
Zeynəb
Əliqızı
Yazı "Gömrük orqanlarında aparılan islahatlar:
müasir tələblər və çağırışlar" mövzusunda yazı müsabiqəsinə təqdim olunur