“Geyilməmiş ayaqqabılar”, yaxud torpağında gəzmək istəyən ayaqlar
Kino öz yaranışı ilə kinoseansa bağlıdır. Elə ona görə də
şəhərimizdə, xüsusilə də "Nizami” Kino Mərkəzində keçirilən təmtəraqlı kinoseanslar,
məncə, "kinomuz ölüb” deyənlərə çox
şeydən xəbər verməlidir.
Bəli, qırmızı xalı üzərindən keçən kino çəkənlər, təqdimat zamanı eşidilən
alqışlar, əllərini başları üzərində qoşalayıb təşəkkür edən heyət – bütün
bunlar artıq müasir kinematoqrafımızın atributları olaraq Hollivudda, Bollivudda keçirilən kino
tədbirlərindən heç də geri qalmır. Qeyd edim ki, hətta Amerikanın Kino
Akademiyası da bu günlərdə keçirilən təmtəraqlı tədbirimizdə adını adımıza qoşdu.
Yeni ilin ilk ayında "Nizami” Kino
Mərkəzində "Geyilməmiş ayaqqabılar” filminə ilk baxışdan danışarkən,
yuxarıdakı faktları vurğulamağım əbəs deyildi. Çünki baxış zamanı ağzınacan
dolu kino zalı seans mədəniyyətimizin səviyyəsindən xəbər verdiyi kimi, sonda
filmin titrlərindəki” NEW YORK FILM
ACADEMY” adı da can atdığımız səviyyəyə işarə edirdi. Başqa
rejissorlarımızı deyə bilmərəm, ola bilsin ki, adını çəkdiyim Akademiya onlar üçün səviyyə sayılmasın.
Ancaq "Geyilməmiş ayaqqabılar”ın
rejissoru Rza Rzayevin ötən ildən həmin Akademiyanın dinləyicisi olduğunu, onun
təsisçisi, məşhur Amerika rejissoru Gilbert Şiltondan dərs aldığını bilir və yeni filmin ekranlara
çıxacağı günü gözləyirdim.
Mənə çox
maraqlı gəlirdi, artıq "Dolu” filmindəki Drakon obrazı ilə şərəflənmiş bir
aktyorun sənətdən sənətə sıçrayışı...
Burda Rza Rzayevin ustadı olan, ona
rejissorluq sənətinin əlifbasından dərs demiş Gilbert Şiltonun bir fikrini
xatırlatmaq istərdim: "Rejissura,
insanın həyat yolundan da geniş bir
mahiyyətə bağlıdır. Mənim həyatda əldə etdiyim hər şey (yaradıcılıq uğurları
nəzərdə tutulur) həyat təcrübəmdən gəlir”. Yəni rejissor olan kəs, təkcə,
gördüklərini deyil, canının, qanının süzgəcindən keçirdiklərini ekrana köçürərkən, uğur qazana bilər. Təbii
ki, burda həyat təcrübəsi də əsas şərtlərdən biridir. Bizim nəsil isə müharibə şəraitində yaşadığından çox
ağrı-acı görmüş, bir müdrik demişkən, həyat universitetlərində dərs almışlardı.
Hər gün işə və dərsə tələsərkən qarşısından keçdiyimiz "Şəhidlər xiyabanı” isə
sözün əsl mənasında, qanı qurumayan yaramız
kimi 28 ildir ki, təzədir. Allah bundan da ağır dərd yazıbmı bəşər
övladının taleyinə?! Və bu ağrılar
yaradıcı insanın hiss və duyğularını o dərəcədə
cilalayır ki, bu iti hisslərin gücü ilə insan dərdli qəlbini ovub
dərinlikdəki inciləri qəvvas kimi aşkar etməyə can atır. Mən Qarabağ dərdimizin
Drakonundan belə bir addım gözləyirdim. Drakon sıçrayışı. Onun, yeddibaşlı
əjdaha adlandırdığımız Drakon kimi dərdimizi caynağına keçirməsini istəyirdim.
"Geyilməmiş ayaqqabılar”ın kino dilindən danışarkən, onun bir xüsusiyyətini, özü də əsas xüsusiyyətini
vurğulamalıyam. Monumentallıq, iri planlar, uzun kadrlar, geniş ekran və bir də
müqəddəs mövzu...
Bu xüsusda Rza Rzayev məhz müəllif filmi çəkərək, öz kino dilini yaratmağa nail
olub; kino dili haqda bütün bilgilərini təcrübədən keçirib. Yəni Sakurovun lal kadrları da var burda, Bünüelin
sürrealist reallığı da...
Filmdə elə kadrlar var ki, elə tək o
kadrın çatdırdığı mesajdan bir neçə film çəkmək olar.
Doğrudur, filmdə eyni obrazın (məsələn, yalın ayaqların) təkrar-təkrar ekranda
görünməsi filmin öz ideyası üçün müsbət fon yaratmır, tamaşaçını rejissorun
məqsədindən yayındırır. Məsələn,
"Geyilməmiş ayaqqabılar” adı ilə bağlı ekranda görünən yalın kişi
ayaqları məndə başı papaqsız qalmış kişilər assosiasiyası yaratdı. Çünki yalın
ayaqlı kişi başında papağı olmayan
kişidir (başının papağı yerə girən mənasında)
. Nəzərə alsaq ki, bu baş görünmür, elə də fikirləşməli olursan. Ancaq "Geyilməmiş ayaqqabılar muzeyi” səni həmin yalın ayaqların qarşısında
baş əyməyə səsləyir. Elə orda da ana əvvəlcə ayaqqabısını çıxarır, sonra da
yenidən geyinib yoluna düzəlir. Ümumiyyətlə, film rəmzlər, rəmzi obrazlarla
zəngin bir ekran əsəri olaraq (bəli, sadəcə film deyil, məhz ekran əsəri
nəzərdə tuturam) geniş bir müzakirə mövzusudur. Sonda əlil arabasının ana tərəfindən itələnərkən fırlanan təkəri – çərxi-fələk
obrazı olaraq, filmin ideyasını şüara çevirir.
Əlbəttə, film haqda danışarkən ana obrazı haqda söz demək, bu məqaləmi kino
ensiklopediyası kimi uzatmağıma səbəb ola bilərdi. Ona görə fikirlərimi bir qədər qısaldaraq, böyük
aktrisamız Gülzar Qurbanovaya
"Geyilməmiş ayaqqabılarda”kı ana obrazı ilə dərdimizi dünyaya çatdırmaq üçün böyük ekran arzulayıram. Öz ifası ilə o, bunu
etmək qüdrətindədir.
Sədaqət Kamal