Gərəkli bitkin əsər
"Kitab insanın ruhunun
qidasıdır”
Jül
Simon
"Hər bir xalqın tarixi həm də milli-mənəvi ənənələrinin tarixidir,
nəsillər arasındakı varisliyin tarixidir. Bu baxımdan, xalqın tarixini
incəliklə ortaya qoymaq üçün ayrı-ayrı nəsillərin keçmişini öyrənmək ən mühüm
amillərdən biridir”.
Bu amillərin təbliği
mətbuatımızın tarixinə dair yeni araşdırmaların, tədqiqatların meydana
çıxmasına zəmin yaratdı. Belə əsərlərdən biri də "Azadinform” İnformasiya
Agentliyinin baş redaktoru Niyaz Niftiyevin yenicə işıq üzü görən "Mətbuatda
multikulturalizm (Azərbaycan və dünya təcrübəsi)” adlı monoqrafiyasıdır. Əsər
haqqında fikirlərimi oxucularımla bölüşməzdən əvvəl öz adımdan və Jurnalistika
fakültəsinin çoxsaylı tələbələri adından müəllifə dərin minnətdarlığımı
bildirmək istərdim. Çünki bu sahədə demək olar ki, elmi əsərlər azlıq təşkil
edir və dərs prosesində tələbələr məşğələlərə hazırlaşarkən çətinlik
çəkirdilər. Xüsusən də 2016-cı ildən. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
cənab İlham Əliyevin 2016-cı ili "Multikulturalizm ili” elan etməsi bu sahənin
vacibliyinə bir daha diqqəti cəlb etdi və bu mövzuda yazan elm adamları, qələm
sahibləri üçün münbit şərait yaratdı.
Əslində bu sahə Niyaz müəllim üçün yeni
deyil. 1997-ci ildən mətbuatda çalışan Niyaz müəllimin elmi-publisistik
məqalələrinin əksəriyyəti Azərbaycanda milli, dini dəyərlərin qorunub
saxlanmasına, yaşadılmasına həsr edilib. 2000-2003-cü illərdə Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun aspirantura
şöbəsində təhsil alan və eyni zamanda Etnososioloji tədqiqatlar şöbəsində kiçik
elmi işçi vəzifəsində çalışan N.Niftiyev, həm də bir tarixçi kimi faktlara,
hadisələrə daha diqqətlə, məsulliyyətlə yanaşaraq, araşdırmalar aparmağa
başlayıb. 2004-cü ildə "dünyada bu sahədə ixtisaslaşmış və tanınmış Böyük Britaniyanın
Mediada Müxtəliflik İnstitutu tərəfindən Xüsusi Sertifikatla təltif olunub. Və
bu mövzuda Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin tövsiyəsi ilə 2015-ci
ildə çap etdirdiyi "Azərbaycanda birgəyaşayış və multikulturalizm” adlı əsəri də
bu sahədəki boşluqları aradan qaldırmaq üçün çox böyük töhfə oldu. Müəllif on
ildən çox apardığı araşdırmaların nəticəsi olaraq ərsəyə gətirdiyi bu əsərində
bir daha sübut etdi ki,"birgəyaşayışın Azərbaycan modeli tolerantlığın milli
mentalitetimizə xas keyfiyyətlərlə zəngindir”. Heç də təsadüfü deyil ki, əsəri
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının
Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru, siyasi elmlər doktoru, prof. Elman
Nəsirov "nəinki elmi, həm də böyük siyasi aktuallıq kəsb edən əsər” kimi yüksək
qiymətləndirərək "vaxtında yazılmış kitab” adlandırır.
Bizi əsrlər boyu bir
millət, bir xalq kimi qoruyan, saxlayan dəyərlərimiz olmuşdur. O, dəyərlərimiz
ki, onların sayəsində Azərbaycan bu gün artıq dünyada tanınmış multikulturalizm
mərkəzlərindən birinə çevrilib.
Bir mətbuat
tədqiqatçısı kimi diqqətimi daha çox müəllifin ikinci "Mətbuatda
multikulturalizm (Azərbaycan və dünya təcrübəsi)” (2017) kitabı çəkdi. Əsər də
Azərbaycan mətbuatı tarixində multikultural nəşrlər araşdırılıb. Müəllif
monoqrafiyasında milli azlıqların mətbuat tarixini araşdırmaqla yanaşı, bu
sahədə mövcud olan beynəlxalq konvensiyalardan nümunələr göstərib, dünya
təcrübəsindən bəzi seçmələr verib.
Vasif Hüseynovun
redaktorluğu ilə ərsəyə gələn kitabın "Ön söz”ündə Əməkdar jurnalist Fazil
Abbasov (Güney) yazır ki, "müəllif, eyni zamanda, məsələlərə fərqli baxış
bucağından yanaşaraq, bu günədək bizə çox az məlum olan Azərbaycanda yaşayan
xalqların nəşrləri, internet resursları və digər KİV vasitələri haqqında geniş
və əhatəli məlumatlar verir. Biz ləzgilərin, talışların, kürdlərin, rusların,
yəhudilərin, avarların, gürcülərin və digər başqa xalq və toplumların neçə-neçə
mətbu nəşrləri barədə informasiya əldə edirik. Açıq etiraf edim ki, həm
keçmişi, həm də bu günün özündə ehtiva edən bu səpkili araşdırma ilə ilk dəfədir
qarşılaşıram”.
Etiraf edim ki, Fazil müəllimin bu fikirlərinə mən də şərikəm. Bir mətbuat
tədqiqatçısı kimi bu əsərdə bir çox qaranlıq mətləbləri özüm üçün
aydınlaşdırdım. Lakin bu heç də o demək deyil ki, Azərbaycan mətbuatı tarixində
multikulturalizm –milli azlıqların nəşrləri tədqiqata cəlb edilməyib. Əsla! Bu
nəşrlər bəzi kiçik istisnalarla daha çox XIX-XX əsr mətbuatımızın tərkib
hissəsi kimi tədqiqata cəlb edilib və Nazim Axundov, Sona Vəliyeva, Solmaz
Rüstəmova (Tohidi), Nəsiman Yaqublu, Şirməmməd Hüseynov, Abuzər Xələfov, İlham
Mazanlı, Kövsər Tarverdiyeva, Zivər Mustafayeva və başqa alimlərimiz bu haqda
maraqlı, dəyərli fikir və mülahizələrini bildiriblər. N.Niftiyev də həmin
əsərlərdən, qiymətli mənbələrdən bəhrələnərək sanballı bir əsər ortalığa qoyub.
Odur ki, bu əsər sadəcə, jurnalist araşdırması deyil, elmi aspektli, əcnəbi
dillərə tərcüməyə layiqli və gərəkli bitkin əsərdir”.
Zəngin arxiv
sənədləri və mənbələrlə əhatə edilən əsərin əsas qayəsi "multikultural media
tarixini coğrafi mövqedən hərtərəfli araşdırmaq, hər bir mətbu nəşrin
özəllikləri ilə oxucularını bilgiləndirməkdir”. Bu haqda ətraflı məlumat verən
müəllif həm də çağdaş Azərbaycan mətbuatında multikultural ənənələri diqqətlə
öyrənib və bu sahəni tənzimləyən beynəlxalq sənədlərdən nümunələr verib, dünya
təcrübəsindən bəzi seçmələr təqdim edib. "Azərbaycan mətbuatı tarixində
mültikulturalizm”, "Çağdaş Azərbaycan mətbuatında multikulturalizm” başlığı ilə
verilən bölmələr də Tiflis ədəbi mühitindən çağdaş dövrümüzədək olan milli
azlıqların, etnik qrupların mətbuat orqanları haqqında yetərincə geniş və
maraqlı informasiya verilib.
Müəllif əsərinin
sonunda çox maraqlı bir təklif də irəli sürür ki, "ölkənin multikultural
siyasəti ilə məşğul olan qurumlar davamlı olaraq KİV-in monitorinqini aparmalı,
aylar və illər üzrə ölkədəki multikultural mühitdə medianın marağını
müəyyənləşdirməlidirlər”.
N.Niftiyevin əsərində diqqətimi cəlb edən bir faktda o oldu ki,
müəllif əsərinin "Nəticə” hissəsini beş rus, ingilis, türk, alman, fransız
dillərinə tərcümə edərək verib.
Bu danılmaz bir
faktdır ki, elmi əsər oxucunu tez yorur. Amma Niyaz Niftiyevin hər iki əsəri
istər "Mətbuatda multikulturalizim”, istər "Azərbaycanda birgəyaşayış və
multikulturalizm”lə tanış olarkən bu yorğunluğu hiss etmədim. Bəlkə də ona görə
ki, hər iki əsərdə böyük sevgi ilə dilimizin, dinimizin, tariximizin,
adət-ənənəmizin qorunması, yaşanması təbliğ edilir.
Dahilərdən biri
deyib ki, "yaxşı işin mükafatı onun nəticəsidir”. Niyaz müəllimin də ən böyük
mükafatı multikulturalizim sahəsinə həsr etdiyi bu dəyərli və qiymətli
əsərləridir.
...Amerika dilşünası
Çarlz Marden yazırdı: "Səni riqqətə gətirməyən və biliyinə heç nə əlavə etməyən
kitabı oxuma”. N.Niftəliyevin kitabları bilgimizə milli adət-ənənələrimizlə
bağlı bilmədiyimiz çox bilgiləri verdi. O, bilgilər ki, bizi milli
dəyərlərimizlə bağlı çox şeylərlə hali etdi. Odur ki, qələmin iti, mükafatların
bol olsun, yazar yoldaşım!
Qərənfil Dünyamin qızı
Əməkdar jurnalist