Gerçəkliyə romantik baxış
Əməkdar rəssam Rafael Abasovun
yaradıcılıq portreti
Çox vaxt rəng və cizgilərlə
yaradılan əsərləri rəssamın daxili aləmindən baş alıb gələn işıq selinə
bənzədirlər. Bu selin gücü onun hikməti və insanlara təsiretmə sehri ilə
ölçülür. Bir həqiqətdir ki, çağdaş Azərbaycan rəngkarlığında davamlı olaraq
fəaliyyət göstərən və özünəməxsus dəst-xətti ilə seçilən Rafael Abasovun
yaradıcılığında belə məziyyətli əsərlər kifayət qədərdir. Lakin həyatdan və
onun gözəlliklərindən heyrətlənməkdən usanmayan rəssam indi də yeni əsərlər
ərsəyə gətirmək istəyində, yaradıcılıq axtarışındadır. Onun sənət yoluna nəzər
salmaqla buna əmin olmaq mümkündür...
Məlumat üçün bildirək ki, doğma Bakıda əvvəlcə Ə.Əzimzadə adına
rəssamlıq məktəbində (1960-1965) Əbdülxalıq Rzaquliyev və Böyükağa
Mirzəzadədən, sonra isə M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət
İnstitutunda (1968-1974) Mikayıl Abdullayev və Tahir Salahovdan sənətin
sirlərini öyrənən Rafael Abasov bir qərinədən çoxdur ki, yaradıcılıqla məşğuldur.
Onun müxtəlif mövzulu əsərlərini artıq klassikləşən "sərt üslub”a – dünyanı
sərt baxış tərzinə bir qədər də duyğulandırıcı lirik-romantik və ruh-ovqat
qatması səciyyələndirir. Bunu həm onun məntiqli məna-məzmun yüklü və
kompozisiya bütövlüyü ilə seçilən süjetli tablolarında, özündə zəngin psixoloji
yaşantıları gerçəkləşdirən portretlərində, maddi-mədəniyyət nümunələrini
qürurdoğurucu qaynağa çevirən natürmortlarında, tamaşaçını ovqat bolluğuna qərq
edən gözoxşayan mənzərələrində müşahidə etmək mümkündür...
Rafael Abasovun müxtəlif tutumlu əsərlərinin tamaşaçı rəğbəti
qazanmasının kökündə ilk növbədə onun bu janrların məlum "estetik xəritəsi”ni
duyulası dərəcədə genişləndirmək bacarığı durur, desək, yanılmarıq. Bu mənada
onun müxtəlif illərdə ərsəyə gətirdiyi "Düşüncələr” ("Azərbaycan xalqının
ümummilli lideri Heydər Əliyevin portreti”(1996), "Qayğılı anlar” (2009),
"Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin portreti” (2003),
"Akademik Məzahir Abbasovun portreti” (1988), "Kəndli oğlan” (1984), "Rusiya
Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin” (2009), "Xalq artisti Fuad Poladovun
portreti” (2006) və s. portret-kompozisiyaların adını çəkmək olar.
Bu portretlərdə, xüsusilə də uzun illər respublikaya rəhbərlik etmiş
Heydər Əliyev cənablarına həsr olunmuş "Düşüncələr” əsərində ənənəvi rəsmi təqdimatdan imtina edən rəssam,
onu ev şəraitində təqdim etməklə, geyimin və pozanın sadəliyi, obrazı əhatələyən
azsaylı detallar və yığcam və nüfuzedici rəng həlli ilə obrazın səmimiliyini
ifadə edə bilmişdir. Odur ki, bütün bu məziyyətlərin son nəticədə portretin
aurasını genişləndirdiyinə və əsərin dolğun məna-məzmun tutumlu süjetli tablo
kimi qəbul olunduğuna şahidlik etmək mümkündür.
Rəssamın ulu öndərlə bağlı digər əsərlərində də bu böyük şəxsiyyətə
mənsub olan zəngin keyfiyyətlərin yaddaqalan bədii tutumda bədiiləşdirilməsinə
rast gəlmək mümkündür. Onun Gədəbəy rayonundakı Heydər Əliyev Mərkəzində
nümayiş olunan son portreti (2017) də belə dəyərli sənət nümunələrindəndir.
Eyni müsbət sözləri rəssamın obrazlarının dolğunluğuna və əhatəliyinə
nail olduğu iki tanınmış dövlət xadimi - İlham Əliyev və Vladimir Putinin,
eləcə də İkinci Dünya müharibəsindəki qəhrəmanlığını sonralar elm sahəsində
davam etdirən akademik Məzahir Abbasovun və aktyor Fuad Poladovun portretləri
haqqında söyləmək olar. Rəssamın kompozisiyaya, onun bədii tutumunun
genişləndirilməsinə xidmət edən detallar daxil etməsi, heç şübhəsiz, həmin şəxsiyyətlərin
obrazlarının dolğunluğunun əldə olunmasında yardımçı olmuşdur.
"Kəndli oğlan” əsərini bir çox bədii-estetik dəyərlərinə görə, ötən
əsrin sonuncu qərinəsində Azərbaycan portret janrında yaradılan ən uğurlu
nümunələrdən biri hesab etmək olar. Bir-birinə söykənmiş kənd evlərinin fonunda
qayğısız baxışlarını tamaşaçıya zilləmiş qırmızı köynəkli oğlanın obrazı ilk
növbədə cizgilərinin səmimiliyinə görə yadda qalır. Bu, çox gərəkli insani
məziyyətə rəssam bütünlükdə bədii şərhin uğurlu məcmusu ilə nail olmaqla,
buraya duruşun, baxışın, geyimin, məkanın və ovqat daşıyıcısı olan rəngin
təsirini də əlavə etməklə, bütünlükdə, bəlkə də çoxlarına adi görünən əsərin
süjetli tablo tutumu almasını şərtləndirmişdir. Bu əsərə görə R.Abasovun
Şri-Lankada keçirilən beynəlxalq sərgidə diploma layiq görülməsi də, onun
sənətkarlığına verilən yüksək qiymətin göstəricisidir...
Bütünlükdə demək olar ki, "sərt üslub”un estetikasından faydalanmaqda
davam edən Rafael Abasov portret janrında yaratdığı sənət nümunələrinin
timsalında realizmin özünüifadə imkanlarının nəhayətsizliyini sərgiləyə bilib.
Bunu rəssamın həm tutumuna görə süjetli tablo kimi qəbul olunan, həm də bu
janrın klassik nümunəsini xatırladan digər portretləri də təsdiqləyir.
Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz portretlərdə xarakter müxtəlifliyi həm
də həmin obrazların həyata münasibətlərini xarakterizə edən dəyərlərlə əlaqəli
verildiyindən, onlar həm də tamaşaçı tərəfindən "suallar məcmusu”na bənzəyən
bədii-psixoloji qaynaq kimi qəbul olunurlar. Ümumiyyətlə, rəssamın əsərlərində
insan xarakterinə nüfuzetmə bacarığı kifayət qədər duyulandır. Bunu onun
müxtəlif fiqurlu əsərlərində müşahidə etmək mümkündür. Onun bilavasitə fərdi
təəssüratı əsasında çəkdiyi "Qazmaçılar” (1968), "Neftçi" (1978),”Avtoportret”
(1981), "Nehrəm ağsaqqalları” (2006) və "Oğlum Rəşad” (2009) əsərləri bu qəbildəndir.
Rafael Abasovun "Nehrəm ağsaqqalları” (2006) tablosunu köhnə
kişilərin psixoloji yaşantılar toplusunun ifadəsi hesab etmək olar. Kənd
mənzərəsi fonunda üçü doqqazın yanındakı kürsülükdə, ikisi isə yerdə bardaş
quraraq oturmuş ağsaqqalların həm tamaşaçıya zillənmiş, həm də ondan qaçırılan
baxışlarında kifayət qədər hiss-duyğu yaşanır. Dünya görmüş bu qocaların nehrəmli
günlərinin, təzadlı tarixi hadisələrin burulğanından keçdiyini onların diqqətlə
işlənmiş fərqli geyimindən, müxtəlif biçimli papaqlarından, içi qarpızlı
naxışlı xurcundan, etibarlı söykənəcək olan əsalarından duymaq mümkündür...
Dünya və Azərbaycan rəssamlığında geniş yayılan natürmorta Rafael
Abasovun biganə qalmamağının kökündə "dəstədən geridə qalmamaq”dan daha çox,
arıq beş əsrə yaxın beynəlxalq incəsənət leksikonunda özünə daimi yer alan bu
janrın estetikasına özünəməxsus çalarlar əlavə etmək durur, desək, həqiqəti
söyləmiş olarıq. Qədim mis və saxsı qablara, şamdanlara, güllərə, meyvələrə və
parçalara xas olan təbii canlılığa nail olan rəssam, əslində onların qərar
tutduğu məkanda insan nəfəsinin, hərarətinin mövcudluğuna tamaşaçını inandıra
bilir. Onun "Lahıc qabları ilə natürmort” (2006), "Keramik qablar” (1999), "Mis
qablar” (2000), "Natürmort” (2000) və s. əsərləri məhz rəssamın zamanlar
arasında mənəvi əlaqənin yaradılmasına xidmət edən lövhələridirlər.
Azərbaycan bağlarının nemətlərinin, rayihəli çöllərinin gül-çiçəyinin
rəssam tablolarında bədiiləşmiş görüntülərində də onun doğma torpağa sonsuz
məhəbbəti duyulmaqdadır. "Armudlar” (1997), "Mis qab və armudlar” (2005), "Yaz
gülləri” (2005), "Güllər” (2010), "Ag güllərlə natürmort” (2006), "Mis dolça
ilə natürmort” (2004), və s. əsərlərində müəllifin yuxarıda vurğuladığımız
məziyyətləri nümayiş etdirməsinə şahidlik etmək mümkündür...
Vaxt axarında onun məşhur "sərt üslub”dan qaynaqlanaraq
lirik-romantik biçim alan özünəməxsus dəst-xətti özünü mənzərə janrında çəkdiyi
əsərlərdə daha qabarıq göstərib. Rəssamın müşahidələrinə real-analitik
yanaşması, təzadlı ovqat yarada biləcək bədii ümumiləşdirmələr aparması, ona,
ruhları duyğulandıran mənzərələr yaratmağa imkan vermişdir. Belə tablolarda
fərdi rəssam meyarı ilə təqdim olunan həyat həqiqətləri kifayət qədər lakonik
dillə təqdim olunsa da, tamaşaçını duyğulandıracaq forma-biçimdədir.
Etiraf edək ki, rəssamın Azərbaycanın müxtəlif guşələrinə yaradıcılıq
səfərlərindən sonra yaranan mənzərələri, duyulası dərəcədə özünəməxsus
məziyyətlərə malikdir. Bu lövhələrdə günün, fəsillərin dəyişkənliyi, dağların
möhtəşəmliyi, bağların füsünkarlığı, dənizin şıltaqlığı elə sənətkarlıqla ifadə
olunub ki, onların qarşısında istər-istəməz ovqat bolluğuna düşürsən. "Payız”
(1996), "Meşə mənzərəsi” (2000), "Dəniz sahili” (2001), "Abşeronda” (2003),
"Günorta” (2004), "İsmayıllı mənzərəsi” (1996) əsərləri zəngin bədii dəyərləri
özündə yaşadan tablolardır.
Yaratdığı lövhələrin Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində, Azərbaycan
Dövlət Rəsm Qalereyasında, eləcə də Sumqayıt, Şirvan, Masallı, Neftçala, Lerik
rəsm qalereyalarında, yerli və xarici ölkələrdəki şəxsi kolleksiyalarda yer
alması, heç şübhəsiz, onun çoxdan ənənəvi sayılan mənzərə janrının
bədii-estetik tutumuna yeni və özünəməxsus məziyyətlər bəxş etməsinin
göstəricisidir.
Ziyadxan Əliyev,
Əməkdar incəsənət xadimi, professor