Filmlərdən siqaretlə bağlı kadrları gizlədəkmi?
İctimai yerlərdə siqaret
çəkməyi qadağan edən qanunun qəbulu ölkə əhalisinin
sağlamlığının qorunması, sağlam həyat tərzinin təbliği, uşaqların və gənclərin
sağlam böyüməsi və inkişafı, zərərli vərdişlərə aludəçiliyin profilaktikası,
tütün məmulatlarının istifadəsinin və tütün tüstüsünün ətraf mühitə ziyanlı
təsirlərinin azaldılması istiqamətində fəaliyyətin hüquqi əsaslarını müəyyən etmə
baxımından çoxdan gözlənilən idi. Ölkə başçısının imzaladığı "Tütün
məmulatlarının istifadəsinin məhdudlaşdırılması haqqında” qanunun müxtəlif
sahələri əhatə edən müddəalarının icra mexanizmi 3 ay müddətində Nazirlər
Kabineti tərəfindən müəyyənləşəcək. Sənədə görə tütündən istifadənin zərəri və
ətraf mühitdəki tütün tüstüsünün ziyanlı təsiri barədə əhalinin
məlumatlandırılması dövlət və bələdiyyə orqanları, habelə ictimai birliklər
tərəfindən kütləvi informasiya vasitələrində müvafiq kampaniyalar keçirilməsi vasitəsi
ilə həyata keçirilməlidir. Əlbəttə, KİV
içərisində əhatə dairəsinə görə daha geniş olan telekanalların üzərinə daha
böyük məsuliyyət düşür. Xüsusən nümayiş olunan filmlərdə yer alan siqaretlə
bağlı kadrların təqdimat məsələsi daha aktualdır. Evlərə çağırılmamış qonaq
kimi daxil olan televiziyaların ekranından yayılan verilişlərin böyüməkdə olan
nəslin tərbiyəsində oynadığı rolu nəzərə alsaq, onda məsələnin nə qədər
əhəmiyyətli olduğunu düşünmək çətin deyil.
Əlbəttə, bundan əvvəl də siqaretin
televiziyada reklamı ilə bağlı müəyyən qadağalar var idi.Reklamın müasir
dünyada həyat tərzini diktə etdiyini, bəzən əxlaqi və etik normaları dəyişdiyini
nəzərə alsaq, bu qadağaların mövcudluğuna haqq qazandırmaya bilmərik. Məsələyə
sağlamlıq nöqteyi-nəzərindən yanaşanda isə bu, ikiqat təhlükəlidir. Əlbəttə, istehsalçıları
yalnız bircə şey - öz malları maraqlandırır, onları reklam edən bütün vasitələr
isə yaxşıdır. Rejissorlar özləri də bilmədən
hansısa kadrlarda siqaret istehsal edən maqnatları reklam edirlər. Qəhrəmanların
siqaret çəkən səhnəsini nümayiş etdirmələri ən mükəmməl reklam formalarıdır.
Artıq müxtəlif ölkələrdə tütün məhsullarının reklamına qadağaya
insanların sağlamlığı baxımından yanaşılsa da, sənədə yanaşmalar fərqlidir.
Məsələn, Türkiyə telekanallarında artıq bu qaydaya əməl olunur. Yəni siqaret
çəkilməsi ilə bağlı kadrlarda siqaretin üstü mozaika ilə örtülür. "Filmdə
pozuntu varsa, o zaman qanunla nəzərdə tutulan məsuliyyət olmalıdır”- deyə
qardaş ölkədə bildirirlər.
Rusiya rejissorları isə
oxşar qanunu birmənalı qarşılamırlar. "Əgər filmdə bu
səhnələr varsa, bu, rejissor və ssenaristin bədii düşüncəsidir”, - deyə hesab
edirlər. Onların fikrincə, dövlət bu cür parametrlərlə kinoya senzura
tətbiq etməyə çalışır: "Səhiyyə Nazirliyi elə kino çəkilməsini istəyir ki, orada
siqaret çəkənlər olmasın. Bu, sosreailizmdir - keçilən və tupikə dirənən yoldur. Bütün dünyada 18+ nişanından istifadə olunur.
Bu, elə bir yaş dövrüdür ki, insan həmin filmlərə baxmağı özü qərar verir”-
deyə kinorejissor və ssenarist Mixail Mestetskiysiqaret çəkmə kadrlarının filmlərdə qadağan olunmasına qarşı çıxıb: "Tutaq ki,
müharibə haqqında film çəkilir. Stalin siqaret çəkməməlidir? Axı o həqiqətən siqaret
çəkib. Çörcillin əlində siqaret olmamalıdır? Biz bunlarsız kadrları necə
göstərəcəyik? Bunlar inandırıcı kadrlar olmayacaq. Və yaxud cəbhə haqqında çəkilən filmlərdə səngərdə
alman tanklarını gözləyən hər iki əsgərdən biri tütün çəkir. Onda bizdə sağlam
həyat tərzi keçirən "səngər həqiqəti” alınacaq. "Baharın on yeddi anı”nda
Ştirlisin damağında siqaret olan səhnələr var. O kadrları necə kəsmək olar? Səhiyyə
Nazirliyi filmlərdə reallığı əks etdirməyə çalışır, kino isə həyat haqqında
həqiqəti göstərmək üçündür. Elə isə reklamdan qaçmaq
- siqaretin hansı firmaya məxsus olduğunu gizlətmək lazımdır”.
Üç ay
müddətində...
Azərbaycanda
isə həm teleradio yayımı, həm də reklam haqqında qanunvericiliyə görə,
televiziya və radio ilə tütün məmulatlarının reklamı ümumiyyətlə qadağandır.
Ancaq bu qadağalar filmlərdə siqaret çəkilməsi ilə bağlı səhnələrə şamil
edilmir. Belə ki, müxtəlif köhnə filmlərdə, yeni çəkilən ekran əsərlərində və
teleseriallarda oxşar kadrlar yer alır. Məsələnin
həllini necə tapacağı isə maraqlıdır.
Milli
Məclisin Səhiyyə komitəsinin sədr müaviniMusa Quliyev qəzetimizə açıqlamasında qanunda nəzərdə tutulan məsələlərin həlli və icra mexanizminin tapılmasının
üç ay müddətində Nazirlər Kabinetinə tövsiyə edildiyini bildirdi.
"Sərəncamda qeyd olunan müddəaların üç ay müddətində icra mexanizmi
hazırlanmalıdır. Bu müddətdə Nazirlər Kabineti hansı işlərin görüləcəyini qeyd
etməlidir. Bu işləri isə qanun qəbul olunan gün və ya sabahı həyata keçirmək
mümkün deyil. Bunun üçün vaxt və texniki imkanlar lazımdır”. Millət vəkili
hesab edir ki, bu müddətdə telekanal rəhbərləri də məsələ üzərində
düşünməlidirlər: "Yayımçılar gərək Nazirlər Kabinetinin həmin müddəalardan
irəli gələn tələbləri gözləməsinlər. Onlar özləri tədricən bu istiqamətdə
texniki təminatlarını həyata keçirməli, filmlərdə siqaret görüntülərinin
üzərini bağlamaq üçün Türkiyə təcrübəsini mənimsəməlidirlər».
Bundan sonra qanun çərçivəsində...
Milli
Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) monitorinqləriyayımçıların bu tələblərə riayət etdiyini göstərsə də, televiziyalarda
yayımlanan filmlərdə, seriallarda və s. tütün məmulatları və spirtli içkilərin
istifadə olunduğu səhnələr yer alır. Yayımçılara çəkilən yeni efir
materiallarında, seriallarda, həmçinin filmlərdə də bu məqamlara diqqət
yetirilməsi ilə bağlı tövsiyələr verilsə də, hələ tam nəticəsindən danışmaq
olmaz. MTRŞ-nin əsaslandırmasına görə yayımçılar
əsasən, bu tövsiyələrə əməl etməyə çalışırlar. Lakin həm sovet dövründə, həm də
xaricdə istehsal olunan filmlərdə bu cür hallara rast gəlinir ki, bunun da
günahkarı kanallar deyil və yayımçıya belə səhnələrə görə ciddi irad tutmaq
olmur. Bununla belə, yayımçılar istəsələr, mozaikadan istifadə etməklə həmin
səhnələri bağlaya bilərlər.
MTRŞ-nın sədr
müavini Qafar Cəbiyev bizimlə söhbətində bu vaxta kimi siqaret
çəkilməsinin mənəvi məsələ olduğunu bildirdi. Yəni oğulun atanın yanında,
kiçiyin böyük yanında siqaret çəkməsi etik baxımdan düzgün hesab edilmirdi. Həmçinin
ictimai yerlərdə siqaretin çəkilməsi müsbət hal kimi qarşılanmırdı. Ancaq
bununla bağlı hər hansı qadağa yox idi: "Artıq Azərbaycan parlamenti belə bir
qanun qəbul etdi və ictimai yerlərdə siqaret çəkilişi qanunla qadağandır. Bununla
bağlı MTRŞ-nın üzərinə də müəyyən vəzifələr düşür. Düzdür, əvvəllər də teleradioda
siqaretin reklamı ilə bağlı məhdudiyyətlər var idi. Amma qanuna görə, tütün
məmulatları ilə bağlı müəyyən verilişlər hazırlanmalıdır. Hətta, teleradio
yayımçıları ay ərzində 90 dəqiqə həcmində tütün məmulatının zərəri ilə bağlı
müəyyən verilişlər hazırlamalıdırlar ki, bu verilişlərin 45 dəqiqəsi prime time
vaxtında efirdə yayılmalıdır. Hətta qanunda yazılıb ki, hər ay bu yöndə yayılan
materiallar barədə MTRŞ-ya məlumat verilsin. Daha doğrusu, efirdə gedən
materiallar quruma təqdim olunsun”. Hamının qanunu icra etməyə borclu olduğunu
deyən Q.Cəbiyev bildirir ki, müvafiq dövlət orqanı olaraq MTRŞ-nin da
telekanalların bu sahədə qanunla üzərləriinə düşən vəzifələrini icra etməsinə
nəzarət etməli olduğunu bildirir: "Bu vaxta qədər ölkədə çəkilən seriallarda,
filmlərdə siqaretlə bağlı səhnələr olmamasına nəzarət etmişik. Həmişə bu məsələni
diqqətdə saxlamağa çalışmışıq. Bundan sonra isə bu məsələlərə qanun
çərçivəsində yanaşılacaq».
İncəsənətin öz
yeri var
Yazıçı,
ssenarist Natiq Rəsulzadənin sözlərinə görə, Rusiya və Qərb
filmlərində «Siqaret çəkməyi təbliğat kimi qəbul etməyin!» fikirləri də qeyd
olunsa da, həmin fikirlərin təsirinin olub-olmadığını demək çətindir: "Həyatda
insanların müəyyən qismi siqaret çəkirsə, bu, incəsənətdə də olmalıdır.
Məsələn, bu, ədəbiyyatda da belədir. Həyatın əksinə olaraq incəsənət növlərində
bu, qeyd olunmalıdır. Bir çox filmlərdə, xüsusən Qərb filmlərində insan
öldürür, qətl törədirlər. Bu o demək deyil ki, gənclər əllərinə tapança alıb
insanları öldürməlidirlər. Düzdür, ictimai yerlərdə siqaret çəkmək qadağası ilə
mən də razıyam. Ancaq filmlərdə bu məsələnin göstərilməsinin bir forması
tapılmalıdır. Çünki kino təbliğat kimi daha güclüdür. İncəsənətin öz yeri var”.
Yazıçı gənclərə hər hansı bir filmdə qəhrəmanın siqaret çəkməsinə uymamağı
tövsiyə edir: "Çünki siqaret çəkən ilk növbədə öz sağlamlığına zərər vurur. İlk
növbədə bunu düşünmək lazımdır. İncəsənət isə həyatı əks etdirməlidir».
Rejissor Ramin
Hacıyev isə "filmdə siqaret çəkilən kadrlar varsa və
siqaretin üstü örtülmürsə, həmin filmlərin üzərində +16 yazılmalıdır” deyə
bildirir: "Yeni çəkilən filmlərdə isə qanundan irəli gələn tələblərə ciddi
yanaşılmalıdır. Xüsusən əgər bu, tərbiyəyə təsir edirsə, bu barədə
düşünülməlidir”.
Əlbəttə, efirdə tütün məmulatlarının nümayiş
olunmasına qadağanın hansı formada həyata keçiriləcəyini üç aydan sonra
biləcəyik. Reklam xarakterli, sağlamlığa zidd, gənc nəslin tərbiyəsinə ziyan və
s. kimi fikirlərin hansının əsas götürüləcəyini də deyilən vaxt müəyyən edəcək.
Dildə sağlam həyat və böyüyən nəslin sağlam ruhda
tərbiyəsinin lazımlılığının madiyyatdan önəmli olduğu vurğulansa da, heç
şübhəsiz bu yöndə qanunun icra mexanizmi daha əhəmiyyətli olacaq.
Gözləyək...
Təranə Məhərrəmova