“Facebook”a “yox” deyən 24 yaşlı kibertəhlükəsizlik mütəxəssisi - Uğur hekayəsi
Fikrət Kərimli: "Hər gün ən azı 5 fərqli şirkətdən iş təklifi alıram”
İT sahəsinə gəlişi bir az erkən yaşlarına təsadüf edib. İlk vaxtlar
müəllimi də olmayıb, özü öyrənirmiş. Bununla belə, 15 yaşında artıq
veb-dizayner müəllimi işləyir. Hazırda 24 yaşı var. Deyir ki, onun indi tutduğu
vəzifəyə kadrlar 33-35 yaşında gəlməyə başlayırlar, aldığı sertifikatların
imtahanına isə bir çox savadlı adamlar 45-50 yaşlarında belə girməyə risk
etmirlər.
Müsahibimiz kibertəhlükəsizlik üzrə mütəxəssis, hazırda ABŞ-da
"Project Worldwide” şirkətində kiber təhlükəsizlik mühəndisi işləyən Fikrət
Kərimlidir.
Qeyd edək ki, Fikrət Kərimli 1994-cü ildə Sumqayıt şəhərində anadan
olub. Bakalavr təhsilini Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetində neft
mühəndisliyi üzrə alıb. Magistr dərəcəsini isə ABŞ-ın Kaliforniya ştatında
yerləşən San Dieqo Dövlət Universitetində kiber təhlükəsizlik üzrə alıb.
- Fikrət bəy, İT ilə
tanışlığınız necə və nə vaxt olub?
- İlk dəfə 7 yaşımda mənə kompüter almışdılar. Kompüteri bir həftədən
sonra xarab etmişəm və sonra da özüm düzəltmişəm. Belə-belə başlamışam. Sonra
yavaş-yavaş proqramlaşdırma dillərini öyrəndim.
- Öyrədən var idi, yoxsa
özünüz öyrənirdiniz?
- Əvvəllər, ancaq özüm öyrənirdim. Tələbə vaxtı "BOS Shelf"
şirkətində işə başlayana qədər özüm öyrənmə prosesim davam edib. Ondan sonra
artıq mənə bu sahədə bilmədiklərimi öyrədən Ehtiram Ələkbərov və Elgün
Bəxtiyaroğlu kimi müəllimlərim oldu. Ehtiram hazırda da "BOS Shelf"də
baş İT mütəxəssisidir. Elgün isə Kanadada öz şirkətini qurub. Əslində, məni
Amerikada karyera qurmağa bu iki nəfər yönləndirdi. Fikirlərimin
formalaşmağında kömək oldular.
- Valideynlər sizi
kompüterdən uzaqlaşdırmağa çalışmırdılar?
- Əlbəttə ki, uzaqlaşdırmağa çalışırdılar. Kompüter mənim həyatım
olmuşdu. Çox vaxt sərf edirdim, gizlin də məşğul olurdum, aradabir kompüterin
şunurlarını gizlədirdilər ki, mən də bir az kompüterdən ayrılım. Əlbəttə ki,
bu, hər valideynin etməli olduğu bir şeydir. Düşünürdülər ki, texnologiya
sağlamlıq cəhətdən daha ziyanlıdır. Onlar elə fikirləşirdilər. Amma məncə,
düzgün bir şey ediblər. Çünki mən kompüterdən ayrılmırdım.
- Bu sahəyə daha erkən
yaşda gəlmisiniz. Bəs bu sahədə ilkin nailiyyətləriniz nələr oldu?
- 14-15 yaşım olardı, bir yarışda "Azərbaycanın ən yaxşı veb
developeri” seçilmişdim. 15 yaşımda İnformasiya Texnologiyaları Akademiyasında
veb-dizayner müəllimi kimi işlədim. Rəsmi iş deyildi, könüllü kimi çalışırdım.
- İT-də ilk başladığınız
dönəmlərdə pul qazanırdınız?
- Əslində, 15 yaşımda işləməyə başlayanda, pul almırdım, sadəcə,
bildiklərimi tətbiq etmək istəyirdim. Müəllim işləyəndə də, təmənnasız etmişəm.
Amma o vaxtlar veb saytları yığıb satırdım, ordan müəyyən gəlir olurdu. Əsas
maaşlı işim "BOS Shelf"də olub. Ona qədər gördüyüm işləri təmənnasız
edirdim. Əlavə qazanc o ola bilər ki, 15 yaşımda respublika çempionu olanda,
laptop hədiyyə vermişdilər. Bundan başqa, 16 yaşımda "Sabahın alimləri”
yarışında 2-ci yeri tutmuşdum, ordan kiçik bir mükafat qazanmışdım.
- İT sahəsində məktəb vaxtı
bu cür nailiyyətləri olan bir gəncin neft mühəndisliyi üzrə təhsil almasının
səbəbi nə idi?
- Bilirdim ki, bu sualı verəcəksiz (Gülür). Neft sahəsində təhsil
almağım əslində, bir növ ailəmin istəyi idi. Onlar elə arzulayırdılar və bu
səbəbdən də bakalavrı neft mühəndisliyi üzrə bitirdim.
- 4 ilə vaxt itkisi kimi
yanaşırsız?
- Düzü, o dövrün hədər getmiş kimi olduğunu hiss edirəm. Yəni, İT, ya
kompüter elmləri sahəsində bakalavr təhsili alsaydım, məncə, karyeramda mənə
daha çox kömək olardı.
- Neft sahəsində təhsil
almağınızı istəyən valideynlər, sonra o sahədə çalışmayanda, etiraz etmədilər?
- Onlar həmişə fikirlərimə hörmət edirlər. Lakin o vaxtın şərtləri
elə idi ki, hər valideyn istəyirdi ki, övladı yaxşı yerdə işə düzəlsin, gözəl
təhsili olsun. O zaman Azərbaycanın böyük infrastrukturu neft üzərində
qurulurdu deyə, valideynlərim də, bu sahədə mütəxəssis olmağımı istəyirdilər.
Amma heç vaxt "bundan başqa sahədə işləyə bilməzsən” demədilər. Əksinə,
seçdiyim yolda mənə dəstək oldular. Və nişanlım da mənim İT-də daha uğurlu ola
biləcəyimi deyirdi. Bildirirdi ki, bu sahəyə getsən, gələcəyin neftdən daha
yaxşıdır. Bakalavrı bitirəndən sonra, bu sahədə davam etməyimdə onun da
fikirləri önəmli rol oynadı.
- Deyirlər ki, Firkətin
İT-də olmayan sertifikatı yoxdur. Hansı sertifikatlarınız var? Olmayan
sertifikatınız yoxdur?
- (Gülür) İT sahəsində çox sertifikat var. Mənim aldığım
sertifikatların çoxu kiber təhlükəsizliklə bağlıdır. CISSP, OSCP, CCSP, AVASE,
Security +, CNSS4011, CNSS 4012 sertifikatlarını almışam. Bir çoxlarının adı
yadımdan çıxıb, əsasları qeyd etdim. Almadığım sertifikatlara gəlincə, qeyd
etdiklərim kiber təhlükəsizliyin ən yuxarı sertifikatları hesab olunur.
Azərbaycanda onları çox az adam alıb. 2-3 nəfərdə ola bilər.
- Amerikaya işləməyə
getməyiniz necə oldu? İş tapıb getdiniz, yoxsa iş imkanı orda yarandı?
- Mən Amerikaya 2016-cı ildə magistr təhsili almaq üçün gəldim.
Gələndən sonra, elə tələbə vaxtı iş məni tapdı. Özüm də axtarırdım, amma o
qədər ciddi-cəhdlə yox. Əslində, dərslərimə daha çox köklənmişdim, amma iş
imkanı yarandı, paralel olaraq da çalışdım. Buna şans deməzdim, çünki əgər
savadınız və istəyiniz varsa, məncə, harada olmağınızın fərqi yoxdur, sizə
uyğun bir yer həmişə tapılır. Bura gələndə universitetin özündən təqaüd
almışdım. Bütün xərclərimi universitet ödəyirdi.
- Bildiyim qədərilə,
"Facebook” şirkəti sizə iş təklif edib. Bu təklifi niyə etmişdilər?
- 2018-ci ildə ABŞ-da MİTRE yarışına qatılmışdım. Sistemlərin
sındırılması ilə bağlı yarışdır. Bu yarışda çoxlu kiber təhlükəsizlik
mütəxəssisləri iştirak edirlər. Mən yarışa tək qatılmışdım və orda birinci yeri
tutmuşdum. "Facebook”un 4 nəfərdən ibarət komandası isə 6-cı yeri qazanmışdı.
Onların komandasından bir nəfər (həmin şirkətdə baş mütəxəssisdir) şirkətdə baş
İT təhlükəsizlik mütəxəssisi pozisiyası üçün adam axtaranda, məni məsləhət
görüb, deyib ki, istəyirəm komandamda elə adam olsun. Onlarda işi mənə belə
təklif etmişdilər. "Facebook”un kiber təhlükəsizliklə məşğul olan xüsusi bir
komandası var. İş təklifi də bununla bağlı idi. Məni yenidən Kaliforniyaya
dəvət etdilər, amma getmək istəmədim.
- Niyə getmədiniz?
- Ora getməməyimin səbəbi tamamilə şəxsi bir şey idi. Hazırda
işlədiyim şirkətdə gördüyüm işi məndən başqa edən yoxdur. İşlədiyim yerdə
şirkətin bütün açarlarını əlimdə tutan adamam. Yəni, balaca qabdakı böyük
balığam. Amma "Facebook”a getsəydim, orda sadəcə Fikrət olacaqdım, bir iz
qoymayacaqdım. Düzdür, orada da özümü göstərə bilərdim, amma dediyim kimi orada
böyük qabdakı kiçik balıq olacaqdım. Bu səbəbdən getmədim.
- Maraqlıdır, iş təklifləri
çox olur?
- Hər gün ən azı 5 fərqli şirkətdən iş təklifi alıram.
- İT-də ən maraqlı və daha
çox tələb olan sahə kiber təhlükəsizlikdir. Burda irəli getmək, müəyyən yerə
gəlmək üçün necə bir prosesdən keçmək lazımdır?
- Birincisi, kiber təhlükəsizlik hazırda İT-nin ən çox tələb olunan
sahəsidir. İkincisidə ki, kiber təhlükəsizlik mütəxəssisi olmaq heç də asan iş
deyil. Çünki bunun üçün İT-nin bütün sahələri bilmək lazımdır. İT-nin hər bir
qolunu əhatə edən sahədir. Ona görə də İT-nin bütün qolları ilə bağlı məlumatlı
olmaq, o sistemlərin necə işlədiyini bilmək vacibdir. Ona görə də bu, çətin və
çox tələb olunan sahədir. Bu dəqiqə Azərbaycandan tutmuş, Avropa, Avstraliya,
ən çox da Amerikada bu sahə İT-nin ən gərəkli istiqamətlərindəndir. Bunu
əslində dövlət sektoruna da daşıya bilərik. Xəbərlərə fikir verəndə görürsən
ki, artıq ölkələr bir-biriylə güllə ilə müharibə etmir. Müharibələr siber sferada olur. Yəni, bir-birilərinin
dövlət sistemlərini qırırlar, dövlət sistemlərindən informasiya oğurlanır. Bu
informasiyalara görə, müəyyən strategiyalar yürüdülür. Bu gün kiber
təhlükəsizlik dövlət sferasında da ən əsas sahələrdəndir.
- Hiss olunur ki, çətin
işdir. Bəs bu işin maraqlı tərəfi nədir?
- İşin maraqlı tərəfi odur ki, heç vaxt bitməyən yola bənzəyir. Hər
saniyə yeni bir sistemin sındırılma texnikası çıxır. Öyrənmək aşaması heç vaxt
bitmir, daim yeni bir şeylər öyrənməlisiniz. Daim yeni texnologiyalar çıxır və
işdən heç vaxt bezmirsiniz.
- Kiber təhlükəsizlik
mütəxəssisləri ilə bağlı danışanda, zarafatla deyirlər ki, istənilən kodu
sındıra bilir. İstənilən kodu sındıra bilirsiz?
- (Gülür) Bu, bir az abstrakt məsələdir. Açıqsız sistem yoxdur. Tam
təhlükəsiz sistem də yoxdur. Ancaq söndürülmüş və hər yerdən izolyasiya olunmuş
kompüter təhlükəsiz sayılır. Kiber təhlükəsizliyin ilk qanunu budur ki, heç
vaxt riski 100 faiz aradan qaldırmaq olmur, müəyyən qədər aşağı düşürə
bilərsiniz. Daim kodun sındırılma ehtimalı olur. Mən kod deyəndə, başqa mənada
deyirəm, bəlkə də siz qəzetdə yazanda, kimsə "Instagram”, "Facebook” kimi kod
olduğunu fikirləşə bilər. Amma deyim ki, onlar kiber təhlükəsizliyin çox cılız
bir sahəsidir (Gülür). Çünki mənim də ətrafımda bir-iki nəfər var, deyir ki,
"Instagram”, "Facebook” kodu sındıra bilirsən? Bunlar çox cılız şeylərdir. Amma
tam təhlükəsiz sistem hələ yer üzündə aktiv şəkildə yoxdur. Yeganə təhlükəsiz
sistem enerjidən ayrılmış və söndürülmüş kompüterdir. Qalan bütün sistemlər
sındırıla bilər. Bu motivasiya və vaxtla əlaqəli şeydir, amma sonunda
sındırılacaq.
- Kiber təhlükəsizlikdə
hazırda sizin tutduğunuz mövqeyə, aldığınız sertifikatlara sahib olanlar hansı
yaşlardadırlar?
- Mənim tutduğum vəzifəyə kadrlar 33-35 yaşında gəlməyə başlayırlar.
Sertifikat cəhətdən yanaşsaq, mənim ətrafımda tanıdığım savadlı adamlar var ki,
45-50 yaşları var, amma o sertifikatların imtahanına girməyə belə risk
etmirlər.
- Siz 24 yaşda bunu əldə
etmisiniz. Bu nəyin nəticəsində olub?
- Həm sistemlilik, həm öyrənmək istəyi, həm də gərgin iş.
- Gün ərzində öyrənməyə
əsasən nə vaxt zaman ayırırsınız?
- Demək olar ki, bircə yatanda öyrənmirəm. Hətta yemək yeyəndə belə
nəyisə açıb oxuyuram, yeni bir şeylər öyrənməyə çalışıram.
- Sizə görə uğurun sirri
nədir?
- Məncə, ilk olaraq gördüyünüz işi sevməlisiniz. Ətrafınızda düzgün,
sizə dəstək olan insanların olmağı da önəmlidir. Bir də gərək, öyrənməkdən heç
vaxt əl çəkməyəsən. Daim öyrənmə həvəsi olmalıdır. Məsələn, əgər səhər durub
işə həvəslə gedirsinizsə, əsas olan budur. Yox əgər işə iş xatirinə, "ayın
axırında maaş alacam” kimi düşünüb gedirsinizsə, bu o deməkdir ki, işinizə
həvəsiniz yoxdur, motivasiya mənbəyiniz isə yalnız puldur.
Aygün Asimqızı