“Əvvəlcə finləri tanıdıq, sonra özümüzü tanıtdıq”
Nə
xoş bizə ki, dünyanın harasına gedirsə-getsin, qəlbində vətən, dövlət, dil
sevgisi gəzdirən vətəndaşlarımız var. Hər dəfə onlarla görüşdükdə, vətəndən kənarda
gördükləri işlərlə tanış olduqda, bir daha qürurlanıram. Bu gün sizə bəhs edəcəyim
müsahibim Avropa Azərbaycan Konqresinin (AAK) İcraiyyə Heyətinin üzvü, Azərbaycan-Finlandiya
Assosiasiyasının vitse-prezidenti Arzu Oqtaydır.Arzu
xanım 1991-cu ildə Bakı Dövlət Universitetini bitirib. 2002-ci ildən
Finlandiyada yaşayır. Orada diaspor fəaliyyəti ilə bərabər, pedaqoji fəaliyyətini də
davam etdirir.Arzu
xanımla söhbətdə, ilk olaraq dünyada ən çox diqqət çəkən və hətta bir nömrəli
hesab edilən Finlandiya təhsili ilə
bağlı danışdıq.
O, pedaqoq olaraq bizi Finlandiya təhsili ilə yaxından tanış etdi və oradakı təhsil
metodunun nə üçün bu qədər effektli olmasından bəhs etdi.
- Uzaq bir məmləkət, dilini bilmədiyiniz
bir cəmiyyət... Necə oldu ki, getdiniz, uyğunlaşmaq çətin olmadımı?
-
2002-ci ildə qızım Finlandiyada liseyə qəbul olundu və biz ailəlikcə ora köçəsi
olduq. Finlandiyaya uyğunlaşmağa, dilini öyrənməyə çalışdıq. Müəllimliyimi
davam etdirmək üçün fin dilini öyrənməyə başladım. Əlbəttə ki, adi bir səfərə
gedəndə belə, getdiyin yerə uyğunlaşmaq çətin olur. Mütləqdir ki, uyğunlaşasan.
Əsas məsələ insanları tanımaq, onların içində olmaq, sıx münasibət qurmaqdan
ibarətdir. Belə olduqda heç bir şey çətin olmur. Biz özümüzü tanıtmaq üçün ilk
növbədə finləri tanıdıq, ondan sonra özümüzü tanıtdıq. Bəlkə mənə asan gəlir, bəlkə
də mən yolumu düz tutdum. Dil kursuna getdim və kursun hər bir səviyyəsini bitirdikdə, bizi praktikalara
göndərirdilər ki, dilimiz açılsın. Müəllimə kimi mən də məktəbə üz tutdum. Fin
təhsil sistemindən çox şey öyrəndim. Gördüm ki, fin orta məktəblərində azsaylı
xalqların nümayəndələrinin öz ana dilləri tədris olunur. Düşündüm ki, nə üçün
Azərbaycan dili tədris olunmasın? Bu, bir müəllimə olaraq məni çox
maraqlandırdı. Artıq bu prosesi araşdırmağa başladım. Xarici dillərin tədris
olunduğu siyahıya nəzər yetirdim, orada azərbaycanlılardan başqa digər
xalqların adını gördüm. Mənə bildirdilər ki, ölkədə yaşayan hər bir xalqın
nümayəndəsi öz dilini unutmasın deyə, məktəblərdə həmin dil tədris olunur.
Qanuna görə, bir məktəbdə 5-6 azərbaycanlı və yaxud da eyni ölkədən başqa millətin
şagirdi varsa, onlara mütləq öz ana dili dərsi keçirilməlidir. Hər bir sinif müəlliminə
tapşırılır ki, sinfində başqa xalqların nümayəndələrindən neçə nəfər varsa,
qeyd edib rəhbərliyə bildirsin. Birinci sinifdən doqquzuncu sinfə qədər hər
sinifdə bir nəfər də olsa azərbaycanlı varsa, nazirlik o dil üzrə mütəxəssis
olan bir müəllim çağırır. 2004-2005-ci tədris illərində mən buna nail oldum.
Diplomum təsdiq olundu. Fin müəlliməsinin yanında köməkçi müəllim işləyə-işləyə
təcrübə topladım.Bir
gün Təhsil Nazirliyindən məktub göndərildi ki, bir məktəbdə 5-6 azərbaycanlı
şagird var və siz onlara dərs deməlisiniz. Beləliklə,
artıq Finlandiyada azərbaycanlılara dərs deməyə başladım. Uşaqlara keçdiyim dərsə
rüblük qiymətlər yazılırdı və bu onların attestatlarına kömək edirdi.
Finlandiyada azərbaycanlılar həddindən artıq az olduğundan, bəzən növbəti nəsil
gənclərin gəlməsini gözləyirdim. Mənim bir müəllimə kimi ixtiyarım yoxdur Təhsil
Nazirliyinə deyim ki, filan yerdə azərbaycanlı var. Təhsil Nazirliyi şagirdləri
özü qeydə alır və bizə müraciət edir.
- Azərbaycan dilini öyrənmək istəyən
finlər olubmu?
-
Bəli, yaşlı nəsil finlər mənə tez-tez müraciətlər edirlər. Finlər özləri bələdiyyələrə
müraciət edirlər ki, biz Azərbaycan dilini öyrənmək istəyirik. Bələdiyyə də dil
üzrə kurs açır. Elə qrupum olub ki, bizneslə məşğul olan finlər bu dili mənimsəmək
istəyib. Onlara 5 ay dərs keçmişəm. Hətta səyahət məqsədilə gələnlərə də dərs
keçmişəm. Mənim təəssüf etdiyim bir məsələ var. Bəzi azərbaycanlılar ana dili
kimi rus dilini seçirlər. Mən bunu anlamıram. Əgər şagird ana dilini Azərbaycan
dili yazırsa, onların seçim etmək ixtiyarı yoxdur. Əgər sənədlərində İslam dini
yazılıbsa, digər dinlərlə bərabər onlara İslam dini də keçilir.
- Fin təhsili dünyada ən inkişaf
etmiş və uğurlu təhsil sistemi kimi göstərilir. Onlar
buna necə nail olublar?
-
Onlar 40 ildir ki, eyni praktikadan istifadə edirlər. Sadəliyi üstün tutaraq hər
şeyi asan həyata keçirirlər.
- Bu sadəlik nədən ibarətdir?
-
Fin təhsil proqramı ilə maraqlananda, bir təhsil işçisi kimi, öz təhsil
proqramımızla onu müqayisə etdim. Gördüm ki, çox cüzi fərq var. Ancaq eyni bir
proqramdır. Fərqlilik ondan ibarətdir ki, biri Azərbaycan, biri fin dilində
yazılıb. Baxıram ki, eyni proqramı Finlandiyada çox sadə, bəsit yollarla
uşaqlara çatdırırlar və şagirdlər bunu sevə-sevə öyrənirlər. Həmin proqram isə
Azərbaycanda çox çətin, qəliz və ağır formada keçirilir. Fərq budur. Müəllim
peşəsinə yiyələnənlər yüngül tədris metodikası ilə dərs keçsələr, mənə elə gəlir ki, həmin
nailiyyətə sahib olmaq mümkündür. Finlandiyada repetitor anlayışı yoxdur. Əgər
mənim sinfimdə 20 şagird varsa və
onlardan biri dərsi qavramırsa, valideynə deyil, direktora müraciət edirəm.
- Direktora nə üçün?
-
Valideyn nə edə bilər? O, uşağını müəllimə həvalə edib. Müəllim direktora
müraciət edir ki, bu uşağın filan dərsdən qavraması çətindir. Belə uşaqlara əlavə
xüsusi ixtisaslaşmış müəllimlər tutulur. Onlar uşağı hazırlayır, öz sinfinin
şagirdlərinin proqramına uyğunlaşdırırlar. Beləliklə, hər bir şagird eyni səviyyədə
tədris proqramını qavrayır. Uşaq məktəbə gələndə ona bildirilir ki, siz müvəqqəti
olaraq ananızın, atanızın övladısınız. Əgər məktəbə gəldinizsə, artıq dövlətin
övladısınız. Siz bizə əmanətsiniz.
- Bizdə valideynlər uşaqların çox
yüklənməsindən gileylənirlər. Bəs orada?
-
Finlandiyada şagirdlər məktəbdən evə heç bir ləvazimat, kitab aparmırlar. Məktəbdə
öyrənir, evdə isə əylənirlər. Onlarda nəinki ev tapşırığı, evdə kitab oxumaq
belə yoxdur. Uşaq oynayaraq, əylənərək, uşaqlığını keçirməyə imkan verən bir
mühitdə böyüməli və bu mühitdə təhsil almalıdır. Düz 9-cu sinfə qədər. 9-cu
sinifdən sonra uşaqlar liseyə gedir. Orada şagirdlərə artıq tələbə kimi
baxırlar. Lisey 10-11-12-ci siniflərdən ibarətdir. Universitetə qəbul olunan
uşaqlara isə rektor deyir ki, "aramıza xoş gəldiniz, siz bizlərdənsiniz, artıq
siz gələcəyin professoru, müəllimisiniz. Biz sizə tələbə kimi baxa bilmərik. Əgər
siz buraya daxil olmusunuzsa, siz bizdənsiniz”. Sovet dövründə böyümüş,
universiteti bitirmiş bir müəllim kimi, 1-ci, 2-ci il mənə bu sistem ağır gəlirdi. Təsəvvür edin, o
sinifdə ki sakitlik var, müəllim sakit oturub uşaqlara dərs başa salır,
müdiriyyət bunu hiss etsə, həmin müəllimə töhmət verib işdən çıxarırlar. Hər
bir sinif qaynamalıdır. Əgər sinif qarmaqarışıqdırsa və hay-küylüdürsə, onda o
müəllim yaxşı sayılır.
- Bəs uşaqlar şeiri necə əzbərləyirlər?
-
Fin təhsil sistemində şeir əzbərləmək, lövhədə dərs danışmaq deyə bir şey
yoxdur. Uşaq məcbur deyil ki, şeir əzbərləsin. Onlarda dərs danışmaqla qiymət
almaq metodu yoxdur. Cəmi 16 yaşında bir dəfə imtahan verirlər. O da müsabiqə
yolu ilə. Ümumi liseylərə və peşə məktəblərinə keçmək üçün. Kitab, dəftər,
çanta – hər şeyi məktəb təmin edir və bunlar məktəbdə də qalır. Bizə deyirlər
ki, evdə uşaqları ana dilindən başqa dildə danışdırmayın. Uşaq 6 saat burada
yetərincə fin dilində danışır, bu ona kifayətdir. Çünki uşaq əgər öz dilini
bilməsə, başqa dili mənimsəyə bilməz, mütləqdir ki, öz dilini bilsin. Onlar çox
dil bilirlər və səhayət etməyi çox sevirlər. Finlandiyada ana dili önəmlidir. Nə
qədər müxtəlif dil bilsələr də, başqa dildə onlara ünvanladığınız sualları fin
dilində cavablandıracaqlar.
- Bəs universitetlər ödənişlidirmi?
-
Finlandiyada heç bir təhsil ödənişli deyil. Ancaq növbəti ildən xaricdən gələn
tələbələr üçün ödənişli etməyi fikirləşirlər. Ötən ilə qədər onlar da ödənişsiz
təhsil alırdılar.
- Arzu xanım, keçək sizin diaspor
fəaliyyətinizə. Bilirik ki, siz Finlandiyada Azərbaycan üçün tədbirlərə qatılır
və haqq səsimizi orada qaldırırsınız. Finlandiyada Azərbaycan Assosiasiyasının
vitse-prezidenti olaraq hansı işləri görürsünüz?
-
AAK-ın nüfuzlu quruma çevrilməyində yeni rəhbərliyin və idarə heyətinin böyük
rolu olub. Bizim Azərbaycan naminə görmədiyimiz işlər yoxdur. Orta məktəblərdə
bu dilin tədrisinə nail olduq. Azərbaycanın milli matəm və bayram günlərini
qeyd edirik. Bunu şəhər merinin tədbirlər proqramına salmağa çalışırıq.
Finlandiyada finlərin öz proqramı var və bu proqramda hər il yanvarın 20-də,
fevralın 26-da Azərbaycanın milli matəm günləri qeyd olunmalıdır. Parlamentdə
deputatlarla görüşlər keçirir, Xocalını, Qanlı Yanvarı, soyqırımlarımızı onlara
çatdırırıq. Eyni zamanda, mən Avropa Azərbaycan Konqresinin İcraiyyə Komitəsinin
üzvüyəm. Bildiyiniz kimi, 2017-ci ilin fevral ayında AAK-ın qurultayından sonra
böyük dəyişikliklər baş verdi. Qurultayda qəbul olunan qanunların hər bir bəndi
kağız üzərində qalmaqdan çıxaraq yeni seçilmiş rəhbərlik və idarə heyəti tərəfindən
yerinə yetirilməyə başlandı. Bu bir il ərzində AAK tərəfindən görülən işlər,
keçirilən toplantı və görüşlər bunu sübut edir. Fevralın 8-də AAK-ın Helsinkidə
Skandinaviya toplantısı uğurla başa çatdı. Finlandiya parlamentində, Xarici İşlər
Nazirliyində olan rəsmi görüşlərimiz və AAK-ın 2018-ci ilin ilk rübündəki növbəti
toplantısı bir daha sübut etdi ki, artıq AAK Avropada böyük nüfuza malik bir təşkilata
çevrilib. Biz artıq diaspor fəaliyyətindən çıxıb lobbiçiliyə köklənmişik. Artıq
azərbaycanlı gənclərimiz bələdiyyə seçkilərinə qatılıb qalib olurlar. Bu bizim
diaspor fəaliyyətimiz sayəsində olub. Yoxsa bizi kim tanıyardı? Artıq biz dövlət
səviyyəsində sözümüzü deyə bilirik.
- Finlər Azərbaycanı nə qədər
tanıyır?
- Açığını deyim, əvvəllər tanımırdılar. Azərbaycandan
danışanda, çox vaxt anlamırdılar. Biz orada sərgilər, tədbirlər keçirdik.
Prezidentimizin yeritdiyi uğurlu xarici siyasət də günü-gündən ölkəmizi dünyada
tanıdır. Artıq bu gün Azərbaycan Finlandiyada tanınır.
- Sizin Finlandiyada "Azərbaycanlı
qadınlar” cəmiyyətiniz də var. Azəri qadınları orada hansı işləri görürlər?
-
Bu, assosiasiyanın nəzdində fəaliyyət göstərən bir cəmiyyətdir. Assosiasiya bir
neçə cəmiyyəti özündə birləşdirir. Düşündük ki, ayrı-ayrı fəaliyyət göstərməkdənsə,
assosiasiyanın içində qollar yaradaq. Qadınlar və gənclər cəmiyyəti yaratdıq.
Finlandiyada apreldə bütün cəmiyyətlər arasında qadınların rolu qeyd olunur.
Bundan başqa, Ədəbiyyat günlərində bu cəmiyyət orada Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ
edir. Biz bu işləri finlərlə birgə görürük. Şəhər merindən bizə məktub gəlir və
bildirilir ki, siz bu işləri görməlisiniz. Misal üçün, ötən il görkəmli oftalmoloq
alim Zərifə Əliyevanın timsalında Azərbaycan qadınının simasını göstərdik.
Böyük sərgi nümayiş etdirdik. Artıq finlər Azərbaycan qadınının bir nümunəsini
gördülər.
- Tədbirlər hansı səpkidə
keçirilir?
-
50 azərbaycanlını yığıb bağlı qapı arxasında tədbir keçirməyi effektli bir
hadisə saymıram. Biz uşaqlarımızın doğum günündə də bunu edə bilərik. Tədbir
odur ki, yaşadığın cəmiyyətin üzvləri ilə işləyəsən. Finlandiyada çox az azərbaycanlı
var. Hər hansı bir tədbiri keçirmək istəyəndə əllərindən gələn köməyi edirlər.
Mən bu layihələri tək edə bilmərəm. Orada hamımız bir-birimizə dəstək
oluruq.
Xəyalə Rəis