Əsərləri ilə bütün Turan coğrafiyasını taclandıran alim
Ömrün 80-ci ili onun üçün təkcə xatirələr yükü
deyil, həmçinin yaşayıb-yaratmaq eşqidir, ölkəsinin, vətəninin, xalqının haqq
səsini dünyaya yaymaq savaşıdır, həqiqəti uğrunda mücadilədir. Həyatının
pillələri ilə geriyə boylananda qürur duymalı, fərəhlənməli çox şey - elmin,
ictimai-siyasi fəaliyyətin, vətəndaş mövqeyinin gərgin və yorulmaz izləri var.
Bu illər, onu xalqının haqq səsini dünyaya tanıdan görkəmli alim, cəsarətli,
yorulmaz vətəndaş, fədakar aydın kimi tanıdıb. "Milli tariximizin qoruyucusu,
yazdığı əsərlərlə bütün Turan coğrafiyasını
taclandıran” deyərək, alimə dəyər verən professor Aygün Attarın
fikirlərini xatırlamaq kifayətdir ki, "Türk ilinin alimi” adlandırdığı şəxsiyyətin
ölkəmizin və xalqımızın naminə gördüyü işlərə aydınlıq gəlsin: "Milli həssaslığı ilə ünlü olan qiymətli alimimiz
doğruları söyləməkdən çəkinməyən mədəni, cəsarətli və kişiliyi ilə örnək olan
bir şəxsiyyətdir. Bütün əsərlərində bilinəni deyil, bilinməyənləri gündəmə
daşıyan, araşdırmalarında ilklərə imza
atan bir bilim insanıdır Əjdər İsmayılov”. Aygün Attar ustadını yaxın tariximizdə
- vətənin çətin günlərində əlini daşın altına qoyan və heç bir qarşılıq gözləmədən
fədakarlıq edən dəyərli aydın, sədaqətli dost və örnək şəxsiyyət kimi dəyərləndirir: "Əjdər İsmayılov ən gözəl
və ali mükafatları haqq etsə də, məncə, onun ən uca mükafatı Türk millətinin
qəlbində tutduğu yerdir”.
Şərurdan başlayan yol
Türkçü alim haqqında
tanınmış professorun ürək sözləri Əjdər İsmayılovun (Tağıoğlu) tərcümeyi-halına nəzər
salmağa sövq edir. Həyat yolu isə 80 il bundan öncə NaxçıvanınŞərur rayonununÇomaxturkəndindən
başlayıb. Daşlı-kəsəkli kənd yolları onu böyük arzulara qovuşdurub, vətəninin,
xalqının təəssübünü çəkən, onu yağıların hədyanlarından qoruyan fədakar ziyalı
kimi yetişdirib.
Əjdər İsmayılov 1961-ci ildəAzərbaycan Dövlət Universitetininfilologiya
fakültəsini bitirdikdən sonra Teatr İnstitutunun rejissorluq fakültəsində
oxuyub, rejissorMehdi MəmmədovunvəaktyorRza Təhmasibintələbəsi
olmaq xoşbəxtliyinə nail olub. Taleyinə doğulub boya-başa çatdığı kənddəmüəllim,
məktəb direktoru işləmək də yazılıb. Sonra Daxili İşlər Nazirliyində
çalışıb,"Şərq qapısı”qəzetinin əməkdaşı olub.Naxçıvan Dövlət Universitetininədəbiyyat
kafedrasındamüəllim,baş müəllim,dosentvəprofessor
kimi çalışmaları isə onun təkcə təcrübəsini cilalamayıb, həmçinin gələcək
arzularına, məqsədlərinə mayak olub.
1969-cu ildəAzərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutunundissertantı olan Ə.İsmayılov, akademikMəmməd Arif
Dadaşzadəninrəhbərliyi altında "Hüseyn Cavidin tarixi
dramları” ("Peyğəmbər”, "Topal Teymur”, "Səyavuş”, ”Xəyyam”) mövzusunda namizədlikdissertasiyasımüdafiə
edib. Uğurlu elmi işi gənc alimi 1982-ci
ildəNizami adına Ədəbiyyat İnstitutununElmi
Şurasında təsdiq edilmiş "Hüseyn Cavid yaradıcılığı və dünya ədəbiyyatında
demonizm ənənəsi” mövzusunda doktorluq dissertasiyası ətrafında araşdırmalara
başlamağa ruhlandırıb.Əjdər İsmayıl dahi mütəfəkkirin yaradıcılığının
ideya-fəlsəfi, bədii-mifoloji köklərini nəinki açıb göstərib, həmçinin
dramaturqun yaradıcılığındakı milli və ümümbəşəri xüsusiyyətləri tədqiq etməyə
müvəffəq olub. "Şərqin bədii-fəlsəfi təfəkkürünə bağlılıq, dünya mədəniyyətinin
sərvətlərindən bəhrələnmək, eyni zamanda, orijinal düşüncə tərzi, müstəqil
axtarışlar yolu ilə yüksəlmək Cavid şəxsiyyətinə, Cavid sənətinə təbiətən xas
olub. Hüseyn Cavid istər ətraf mühitə, istər yaratdığı bədii gerçəkliyə,
oxuduğu, öyrəndiyi sənətkarların dünyasına öz dühasının demonik-yaradıcı gücü
ucalığından baxmağı bacarırdı. Filosof-şairin istedadının bu demonik-yaradıcı
gücü romantizminin bənzərsiz zənginliyində təcəssüm tapıb” yazan görkəmli alim, cavidşünaslıqla bağlı
araşdırmalarının məqsədini açıqlayır.
Ə.İsmayılov Hüseyn Cavid
yaradıcılığına aid silsilə məqalələrin, mənəvi keçmişimizlə bağlı elmi
araşdırmaların, ictimai-siyasi mövzuda olan bir sıra əhəmiyyətli yazıların, ölkəmizin
müstəqilliyi uğrunda apardığı mübarizə və Yeni Azərbaycan Partiyasının
yaradılmasında xüsusi fəaliyyətləri barədə kitabların müəllifidir.
Professor ictimai-siyasi
fəaliyyəti üçün özünü qələmə borclu sayır: "Qələm xalqın
səsidir. O xalq, mənə çörək, həyat verib. Məni doktor, professor kimi ən ali ad
və zirvələrə ucaldıb. Həyatım həmin nöqtə ilə başlayıb və həmin nöqtə ilə də
sona çatacaq”.
"Heydər
Əliyev tərəfdarları”
Əjdər İsmayılov məşhur "91-lər”dən, YAP-ın ən fəal
qurucularından biridir. Söhbət düşəndə həyatında unudulmaz izlər buraxan o
illəri həm də qürur hissi ilə xatırlayır: "1990-cı illər qanlı fəlakət illəri
idi. Həmin illərdə xalqa olan borcumu ödəməyə çalışmışam. Xalq torpağa, vətənə
bağlı olan oğlanları həmin borcu ödəməyə haraylayırdı. Gecəli-gündüzlü həmin
borcu verməyə çalışmışam. O dövrdə Naxçıvan Dövlət Universitetində ədəbiyyat
kafedrasında müəllim işləyirdim. Naxçıvanın olduqca çətin günləri idi.
Ermənilər Naxçıvanı hədələyirdi. Xalq ehtiyat edirdi. Bunlara baxmayaraq, onlar
Naxçıvan torpaqlarına yaxın gələ bilmədilər. İgidlərin hesabına Naxçıvan
əhalisi 200 illik dəmir-pərdəni götürməklə, Kremlə öz hədələrini göndərdi.
Onları sökəndə insanlar yatmırdı. O dövrdə ruslar bir plan cızdılar və həmin
planları baş tutmadı. Bir sözlə, bütün xalq ayağa qalxdı. Mən də bir ziyalı
kimi hər zaman xalqın yanında idim. Çıxışlarımla xalqa düzgün biliklər
çatdırırdım. Bütün imkanlarımdan istifadə edirdim”.
1992-ci
ilinavqustayında
o,Şərur rayonundaziyalılardan ibarət "Heydər Əliyev
tərəfdarları” təşəbbüs qrupunu yaradıb, bir neçə ayda otuz iki mindən artıq
tərəfdarı siyahıya aldırmışdı. Şərurluların bu fəaliyyətiYAP-ınNaxçıvan şəhərində keçirilən təsiskonfransının
tarixi əsasını qoymağa kömək edir. 1993-cü
ilin27 yanvarında
ulu öndər Heydər Əliyevin iştirakı ilə keçirilən YAP-n Şərur təşkilatının təsis
konfransında Əjdər İsmayılov çıxışında vurğulayır: ”Quracağımız dövlətin heç bir
strukturunda işə getməyəcəyimə and içirəm. Ancaq Vətənimizi hədələyən
fəlakətlərdən qorumaq üçün Allahın yolladığı bu müdrik xilaskarı biz həyatımız
bahasına olsa da, qorumalıyıq”. Ə.İsmayıl ulu öndəri əvəzolunmaz şəxsiyyət,
dahi insan və müdrik dövlət rəhbəri kimi dəyərləndirir və yazılarında xüsusi
qeyd edir: "Belə insanlar xalqa əsrdə bir dəfə qismət olur. Azərbaycan xalqının
bəxti o zaman gətirdi ki, ölkənin elə bir çətin dövründə Heydər Əliyev köməyə
gəldi. Onun xalqa və gənc dövlətə yardım əlini uzatması ilə bir çox problemlər
öz həllini tapdı. Heydər Əliyevin köməyi olmasaydı, tək müstəqillik yox,
millətimiz yer kürəsindən silinə bilərdi. Ulu öndərin hakimiyyətə gəlməsi ilə
xalq bu çətin günlərdən qurtuldu və çətinlikləri arxada qoydu. Bir sözlə, xalq,
ağ günə çıxdı”.
Ermənilərə
layiqli cavab
Görkəmli alim elmi, tarixi araşdırmalarını davam etdirir. Yaşının bu
çağında tükənməz həvəs və sevgi ilə ölkəmizin həqiqətlərini araşdırır, türk
dünyasına töhfələrini verir. Əjdər Tağıoğlu (İsmayılov) cavidşunaslıqla bərabər, türkçülüyə
aid bir sıra monumental əsərlərin müəllifidir. 2016-cı ildə "Moisey Xorenatsi
anonim keşiş müəllifdir” adlı elmi tarixi əsəri elm adamları tərəfindən "erməni
tarixşunaslığının şah damarını kəsən əsər” və "Azərbaycan tarixşünaslığında
yeni istiqamət” kimi qiymətləndirilib. Tədqiqat əsəri geniş oxucular tərəfindən
rəğbətlə qarşılanıb. "Bir xalqın ki, tarixşünaslığının
bünövrəsində "erməni tarixinin atası” hesab etdikləri Moisey Xorenatsi kimi
anonim keşiş "tarixçi” dayana, "yazı mədəniyyətinin” başında, hətta guya başqa
xalqlara da "Əlifba” tərtib edən, onlara da "yazı mədəniyyəti” və "xristianlıq
maarifi” gətirən "Mesrop Maştos” adında fırıldaqçı cahil anonim keşiş dayana, o
xalqın qədim mənəviyyat, mədəniyyət və dövlətçilik tarixindən danışmaq elmi cəhalətdir,
nadanlıqdır, cahillikdir”- deyə alim izah verir: "Yunandilli Kilikiya
kilsəsində anonim keşiş Moisey Xorenatsinin adına "Hayistan tarixi” adlı əsər
XIV əsrdə (Q.A.Xalatyants) tərtib edilib. Kitabın cildində yazılmış "Hayistan”
toponiminin çağdaş erməni xalqının nə mifoloji, nə də rəvayət "tarixləri” ilə
heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki "Hayistan” toponimi Xaldey tarixçisi Berosun
(m.ö. III əsr) "Babil tarixi” ("Vaviloniya”) kitabından götürülmüş
babilli Haykın mifoloji şəxsiyyəti ilə bağlıdır. Onu da xatırladaq ki, Kilikiya
kilsəsi tərəfindən babilli Haykın şərəfinə Anadolu Türkiyəsi ərazisində "təşkil
edilmiş” "Hayistan” adında əfsanəvi hay "dövləti” heç zaman torpağa
köçürülməyib, əfsanədən gəldiyi kimi, əfsanədə də qalıb”.
Məfkurəli yolda
nümunə
Əjdər İsmayılov gənclərə "Ayağının
altındakı torpağın müqəddəsliyini qoruyun. Vətən yolunda döyüşkən, mərd və
cəsur olun. Şəxsi hisslərlə yaşamayın, Vətəni daim işıqlı səhərlərə aparan yolun
yolçuları olun” kimi ağsaqqal tövsiyəsi
də var: "Həyat insana bir dəfə verilir ki, onu riyakarlıqla,
nankorluqla, kor mədəyə qul olaraq yaşamaqdan uzaq olsunlar. Həyati çətinliklər
olsa da, öz ideyalarından dönməməlidirlər. Necə ki, Nəsiminin dərisi soyuldu,
öz ideyalarının qurbanı oldu və nəticədə Azərbaycan tarixində özünün möhtəşəm
heykəlini qoydu. Biz ağsaqqallar töhfə və nəsihətlərimizlə cavanlara hər zaman
kömək etməli, məfkurəli yolda nümunə olmalıyıq”.
Görkəmli alimin yaşadığı ömür yolu özünün dediyi
kimi mənalı, lazımlı və nümunəvi olduğu
üçün qürur duymağa haqqı var: "Mən Heydər Əliyev siyasətinin əsgəri olaraq, müstəqil
Azərbaycan uğrunda mübarizə illərimizdə qan içərisində boğulan xalqımızın
fəlakətdən xilası naminə, ailə-uşağımın taleyini düşünmədən, ölümlə göz-gözə
dayandığım kimi, bu gün də ümummilli liderimizin ruhu ilə qələmə sarılıb,
səngərdə əlində silah qəddar və şərəfsiz düşmənlə üz-üzə dayanmış, canımız,
qanımız övladlarımızla çiyin-çiyinə, qələmimlə ideoloji cəbhədə vuruşmaqdan
vətəndaş-ziyalı qüruru duyuram!” deyir.
Biz isə vətəndaş-ziyalı Əjdər İsmayılova bundan
sonrakı fəaliyyətində tükənməz enerji və cansağlığı arzulayırıq!
Təranə
Məhərrəmova