“Ən gözəl sərvətim övladlarımdır” - Mənim balam
"Hər
zaman övladlarıma demişəm ki, dövrün tələblərindən irəli gələn bütün şıltaqlıqlara
dözərəm, yalnız təhsildə güzəştə getmərəm. Təhsildə güzəşt ola bilməz” - Azərbaycan
Mətbuat Şurasının sədr müavini, Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının sədri
Müşfiq Ələsgərli "Mənim balam” rubrikası ilə bağlı qəzetimizə müsahibəsində
qeyd etdi.
Beynəlxalq
Jurnalistlər Federasiyasının Azərbaycan üzrə təmsilçisi, Beynəlxalq Söz
Azadlığı Mübadiləsi Şəbəkəsinin üzvü olan müsahibimiz üç övlad sahibidir. O,
övladlarının tərbiyə metodikasının sirlərini bizimlə bölüşdü.
- Müşfiq müəllim, övladlarınızı dədə-baba üsulu,
yoxsa öz metodunuzla tərbiyə edirsiniz?
- Təbii
ki, dədə-baba qaydasına üstünlük verirəm. Tərbiyə elə bir şeydir ki, insanın
qanına-canına hopur. Bizim dövrümüzdə tərbiyə üsulları çox sərt olub. Ədəb-ərkan
qaydalarına daha çox diqqət yetirilib. Bu baxımdan, nə qədər yenilikçi olsaq
da, canımıza hopmuş əvvəlki standartlardan tam kənarlaşa bilmərik. Nəsillər
arasında tərbiyə fərqliliyi hər zaman olub. Heç zaman köhnə nəsil yenisini bəyənməyib.
Hər dövrün öz xüsusiyyətləri var. İctimai münasibətlərdə, ədəb-ərkan məsələlərində,
əlbəttə, yenilik olmalıdır. Bu, dünyanın inkişaf qanunauyğunluqlarından
biridir. Amma indiki dövrün modernləşmə-yeniləşmə prosesində bir problem var.
Əvvəllər baba ilə nəvə arasındakı baxış fərqi, tutaq ki, 15 faiz olurdu ki,
bunu da həzm etmək mümkün olurdu. İndi isə dəyişikliklər o qədər sürətlə gedir
ki, keyfiyyətcə yeni bir insan tipi meydana gəlir və bu tiplər də insanları
narahat edir. Misal üçün, babam başına börk qoyardı. Ancaq atam "norka” papaq
geyərdi. İndiki nəsil isə, tutaq ki, papağı, ümumiyyətlə inkar edir. Bir də
görürsən ki, baş örtüyü olmadan, qışın ortasında "dizi cırıq şalvarlar”da
çıxıblar küçəyə...
- Hər zaman köhnə və yeni baxış söhbətləri olub,
olacaq da...
- Əlbəttə,
elədir. Amma baxır, köhnə dediyin nədir? Bizim elə adətlərimiz var ki, onun
mövcudluğunun heç bir ziyanı yoxdur, əksinə, müsbət çalarlıdır. Köhnədən qalıb
deyə, hər şeyi silib atmaq da olmaz. Bizim dövrümüzdə valideynə, ataya, ümumiyyətlə
böyüklərə hörmət çox sərt tələb idi və bu hörməti göstərməyin formaları var
idi. Məsələn, yaşadığımız evdə gün ərzində ata evə 10 dəfə də daxil olardısa, hər
dəfə ayağa durardıq. İndikilərdən tələb etmək olmaz ki, sən 10 dəfə ayağa durub
otur. Formanı dəyişməklə, məzmunu saxlamaq olar: axı böyüyə hörmət etməyin nə
pis tərəfi var ki? İctimai nəqliyyatda yaşlı adam gəlirsə, ona yer verməyin nəyi
pisdir ki?.. Burada cəmiyyətə ziyan verəcək heç bir şey yoxdur. Milli
kimliyimizi ehtiva edən, cəmiyyət və özümüz üçün ziyansız olan adətləri
qoruyub-saxlamalıyıq. Bu baxımdan, köhnə və indiki nəsil arasında ziddiyyət
var. Bəzən insanları təəccübləndirən hallarla rastlaşıram. Bizim dövrümüzdə
deyirdilər ki, böyüyün yanında gərək möhkəm danışmayasan, bu, eyib hesab
olunurdu. Bu adət bizim canımıza-qanımıza hopub. Hərdən ictimai nəqliyyatdan istifadə edirəm. Görürəm ki, gənclərin səsi hər
tərəfi götürüb, qışqıra-qışqıra danışırlar, ədəbsiz sözlər işlədirlər, yersiz hərəkətlər
edirlər. Nə böyük-kiçik bilirlər, nə ətrafdakılara hörmət qoyurlar. Açıq-aşkar
nümayiş etdirirlər ki, ətrafdakıların mənə aidiyyəti yoxdur. Qulağında
qulaqcıq, ağzında saqqız çeynəyərək yanındakı yaşlını heçə saymaq, bəyəm,
modernləşməkdirmi? Ümumi davranış qaydası var ki, buna riayət olunmalıdır. Əgər
cəmiyyətin içində yaşayırsansa, ona hörmətlə yanaşmaq lazımdır.
- Qeyd etdiniz ki, sizin dövrünüzdə sərt tərbiyə
üsulları var idi. Bəs həmin üsulları övladlarınızın üzərində tətbiq
edirsinizmi?
-
Milli-mənəvi dəyərlərə çox bağlıyam. Özümü azərbaycanlı və azərbaycançılıq
ideologiyasından kənarda təsəvvür edə bilmirəm. İşimlə əlaqədar dünyanın müxtəlif
ölkələrində oluram: sıralarında inkişaf etmiş ölkələr də var, inkişafdan qalmış
ölkələr də. Ən inkişaf etmiş ölkədə belə 4-5 gündən artıq qala bilmirəm. Bu, təkcə
Azərbaycanın iqlimi ilə bağlı deyil, onun adət-ənənəsinə bağlıyam. Biz azərbaycanlılarda,
mənsub olduğumuz türkdilli xalqlarda insanlığa və bəşəriyyətə sevgi var, hörmət
var. Gündəlik həyatımızda, bəlkə də, bunun fərqinə varmırıq, amma kənarda
olanda, belə isti münasibət üçün qəribsəyirsən. İstiqanlılığı, ədəb-ərkana
bağlılığı övladlarıma da təlqin edirəm. Əlbəttə, indiki dövrün tərbiyə üsulları
da fərqlidir, dövrə uyğun metodlar tapmalısan. Əvvəlki dövrün tərbiyə metodu
imperativ idi: deyiləni etməliydin. İndi isə, necə deyərlər, interaktiv üsul
seçmək lazım gəlir. Nisbətən gənc yaşlarımda tərbiyə vermək metodu baxımından
müəyyən çətinliklər çəkirdim. Həmkarlarımla söhbətlərdə hiss edirdim ki, onlar
da bu ağırlığı çəkirlər. Köhnə standartları tətbiq edə bilməzsən, bu, aydındır.
Amma hansı yeniliklər tətbiq etməlisən, hansı yeniliklərə açıq olmalısan ki, öz
kimliyindən çıxmayasan? Hətta uşaqlar bütün dediklərimi qəbul etsələr belə, mən
özüm hiss edirdim ki, onları çətinliyə salıram. Çünki bir ailənin standartları
ailədən kənarda keçmir, cəmiyyətə uyğunlaşmaq lazımdır. Onları tutub-saxlayanda
hiss edirəm ki, cəmiyyətdən təcrid olunurlar. Onları proseslərin gedişatına,
hadisələrin axarına da tam buraxa bilmərəm, belədə görürsən ki, nələrsə yolunda
getmir. Ortaq bir yol seçmək lazımdır...
- Övladlarınıza zaman ayıra bilirsinizmi?
- Əlbəttə,
mənim üç övladım var, sonuncu qızıma nəvəm də deyirəm. Çünki iki övladdan sonra
onun dünyaya gəlməsində böyük fasilə yarandı. Böyük qızım 20 yaşındadır,
balacanın isə 8 yaşı var. İndi başa düşmüşəm ki, babalar niyə nəvələrini çox
istəyirlər. Onlarla daha çox vaxt keçirirsən və onun səmimiliyini görə bilirsən.
İlk övladım dünyaya gələndə kirayədə qalırdıq. Kirayə pulu, gündəlik dolanışığı
təmin etmək üçün çox işləyirdik, buna görə də övladlarımıza lazımı qədər zaman
ayıra bilmirdik. Belə olanda uşağın fərqinə vara bilmirsən... İndi, şükürlər
olsun ki, hər şey yoluna düşüb və mən onlara daha çox vaxt ayırıram. Ən azı, hər
gün axşam, əgər səfərdə deyiləmsə, zamanında evə gəlirəm, vaxtımı onlarla
keçirirəm, söhbətləşirik, dərdləşirik, məsləhətləşirik.
- Övladın tərbiyəsində onun çevrəsinin və böyüdüyü
mühitin də böyük rolu var. Belə olan halda, siz övladlarınızın dost çevrəsinə nəzarət
edə bilirsinizmi?
- Əslində,
məni bu məsələ çox narahat edirdi. Günü bütöv uşaqlarla keçirmək olmur. Cəmiyyət
öz təsirini göstərir. Amma bir gün dostlarımızdan biri yaxşı məsləhət verdi:
dedi ki, bu qədər narahatlıq keçirmə, övladlarına, xüsusən də qızına yaxşı təhsil
ver. Əgər yaxşı təhsil alsa, şüuru daha yüksək inkişaf edəcək, yaxşını yamandan
seçəcək, özü-özünü yanlışlardan qoruya biləcək. Sən ona mükəmməl təhsil versən,
ona nəzarət etməyə ehtiyac yoxdur. Artıq özü müəyyən edəcək ki, yaxşı nədir,
pis nədir. Mən bu fikri bəyənirəm və tətbiq edirəm, amma istənilən halda uşağı
müəyyən yaşa qədər tamamilə sərbəst buraxmaq olmaz. Valideynin seçim üsulu
olmalıdır ki, ona hər yaşda necə davranmağı öyrətsin. 18-20 yaşa qədər uşağın
üzərində nəzarət olmalıdır. Nəzarət o demək deyil ki, övladın hər addımını izləməlisən.
Uşağa sərbəstlik də vermək lazımdır. Nə qədər istəsək də, çərçivəyə sala bilmərik.
İndi müasir dövrdür, evimizin dəvətsiz qonağı olan televiziyalarda ən azı 180
kanal var, gənclərin baxış bucağı da dəyişir. Mən övladlarıma orta məktəbdə
telefon almamışam. Yuxarı sinfə keçəndə isə onlarla əlaqə saxlamaq üçün telefon
aldım. Bu telefon da smartfon deyil, zəng eləmək üçün idi. Uşaqlarım haqqında ən yaxşı informasiyanı onlar özləri verirlər. Şərait
yaratmışam, hər şeyi özləri danışırlar. Bir-birimizə güvənirik. Amma istənilən
halda həftədə bir dəfə məktəbə gedib uşağın dərs sistemi ilə maraqlanmışam,
yoldaşlarını araşdırmışam, kənardan da olsa, nəzarət sistemim olub. Amma bundan
özlərinin çox zaman xəbərləri olmayıb.
İstəməmişəm düşünsünlər ki, mən onları
izləyirəm. Sadəcə, valideyn uşağın bütün fəaliyyətlərindən xəbərdar olmalıdır.
- Bəs onların təhsilinə müdaxilə edirsinizmi?
- Hər
zaman övladlarıma demişəm ki, dövrün tələblərindən irəli gələn bütün
şıltaqlıqlarınıza dözərəm, təkcə təhsildən başqa. Təhsildə güzəşt ola bilməz.
Onların ixtisas seçiminə müdaxilə etmirəm. Böyük qızım kollecədə oxuyur, bağça
müəlliməsi olmaq istəyirdi. Heç bir etiraz etmədim. Amma dedim ki, kolleci
bitirib ali təhsil də al. Razılaşdıq, indi universitet imtahanlarına
hazırlaşır. 18 yaşı olan kimi imtahan verib sürücülük vəsiqəsi də aldı. Dil
kurslarına da gedir. Hesab etmirəm ki, insan təhsilin akademik nöqtəsinə
çatmalıdır, akademik olmalıdır. Ən azı həyatda seçim edəcək qədər bilgisi
olmalı, dillər bilməlidir. Azərbaycan dilini gözəl bilirlər və sevirlər. Bununla
bərabər, kursa gedirlər, ingilis dili öyrənirlər.
- İndi daha çox ziyalı təbəqənin nümayəndələri
övladlarını rusdilli məktəblərə yazdırır və bununla fəxr edirlər. Bəs siz necə?
- Mən
onları xarici dilli məktəbə qoymamışam. Bunu bilərəkdən etmişəm. Hesab edirəm
ki, Azərbaycanda yaşayan vətəndaşın övladı Azərbaycan dilində təhsil almalıdır.
Hətta övladlarıma demişəm ki, ingilis dilini öyrənəndən sonra rus dilini də öyrənərsiniz.
Amma təməl təhsil, tərbiyə doğma dildə olmalıdır. Mən bunun variantını görmürəm.
Milli kimlik bir bütöv kompleksdir. Baxış sistemi, dünyagörüşü, dili, fizioloji
görkəmi, təfəkkürü ilə, düşüncə tərzi ilə tam bir məsələdir. Misal üçün, siz
"Gallenvagen” maşınına rusun "Vaz 2106” maşınının təkərini bağlaya bilməzsiniz.
Axsayacaq, özünü itirəcək, sonda qəza törədəcək. Azərbaycanlısansa, təfəkkür tərzin,
hadisələrə baxışın, mədəniyyətin, danışığın Azərbaycan dilində olmalıdır.
Xarici dil öyrənmək isə mütləqdir.
- Övladlarınız sizin peşənizi davam etdirmək
fikrində deyillər. Özünüz istəmədiniz, yoxsa onların jurnalistikaya marağı
olmadı?
- Atam hər
zaman deyirdi ki, kim olursan-ol, peşəkar ol, sevdiyin işlə məşğul ol. Əslində,
onlar təkid etmədilər ki, jurnalist olmaq istəyirlər. Mən də elə situasiya
yaratdım ki, bu peşəni seçməsinlər. Böyük qızım Şuşa Humanitar Kollecində bağça
müəlliməliyini oxuyur. Paralel şəkildə universitetə hazırlaşır. Oğlum Murad
yüksək qiymətlə orta məktəbi bitirdi. ADA universitetində ingilis dilində
informasiya texnologiyaları ixtisası üzrə təhsil alır. Muradı məktəbə tez
qoymuşdum. Birinci kursu bitirəcək, hələ 17 yaşı var. Kiçik övladım nənə-baba
yanında çox olub. Adı Mələkdir, 8 yaşın içindədir. Dərs əlaçısıdır. 49 nömrəli məktəb-liseyə
qoymuşam.
- Mələyi fərqli edən nədir?
- Nənə,
baba sevgisi. Onun təhsil aldığı məktəb Bayraq Meydanı ilə üzbəüzdür. O, uşaq
olanda həftədə bir neçə dəfə məni məcbur edirdi ki, Bayraq Meydanına gedək.
Bayrağa salam deyib qayıdırdı. Məktəbə qoyulmasında seçim o olub ki, məktəbi
Bayraq Meydanının ətrafında olsun, bayrağa nə qədər istəyir salam versin.
Hazırda bayraq dirəyi təmirdədir. Hər gün oradan keçəndə deyir ki, "salam, Azərbaycan
bayrağı, sənə yaxşı tikiş arzulayıram”. Onun bu cür yanaşması mənə də
maraqlıdır. Onunla tez-tez söhbət edirik.
- Adətən valideynlər ilk övlada düşkün
olurlar, ancaq siz deyəsən sonuncusuna düşkünsünüz.
-
Çalışıram ki, sevginin artığı, əskiyi olmasın. Düzdür, cəmiyyətdə belə bir
baxış var, xüsusən də kənd yerlərində. Oğlan uşağına xüsusi önəm verirlər. O qədər
ailələr var ki, bunun qurbanı olublar. Evin böyük oğlu mütləq şəkildə qeyd-şərtsiz
hörməti gətirilməli, işlə, təhsillə təmin olunmalıdır və ondan sonra digər
övladlara diqqət yetirilməlidir. Bunun hamısını paralel şəkildə digər övladlara
etməyə gücləri çatmırdı və bütün potensiallarını böyük ovladın üzərinə
yatırırdılar. Mən belə ailələrin şahidi olmuşam. Bu, yanlış düşüncə tərzidir.
Uşağa potensialına və bacarığına görə yön vermək lazımdır. Uşaq valideynin
canıdır, qanıdır, özüdür. Sən bir gözünü çox, o biri
qulağını necə az istəyə bilərsən? Uşaqlar arasında fərq qoymuram. Təbii ki,
onların fərqli xüsusiyyətləri var. Nəfəsin çatdığı qədər çalışmalısan ki, o bərabərliyi
yarada biləsən. Övlad Allahın gözəl payıdır. Mənim ən gözəl sərvətim
övladlarımdır.
Xəyalə Rəis