Əmlak sığortasında yeniliklər
Ekspertlər düşünür ki, əmlakın sığortası ilə bağlı
tətbiq ediləcək cərimələr əhali arasında narazılığa səbəb ola bilər
Azərbaycanda daşınmaz əmlakın sığortası icbari olsa
da, heç də bütün mənzillərin sığortalandığını demək olmaz. Yığılan sığorta
haqlarının həcmi də bu sahədə ciddi problemlərin olduğunu göstərir. İcbari
Sığorta Bürosunun məlumatına əsasən, ölkədə əmlakın sığortalanmasından illik
cəmi 30 milyon manat sığorta haqqı toplanır. Bununla belə, 2020-ci
il yanvar ayının 1-dən etibarən evlərin məcburi sığortalanması ciddi nəzarətə
götürüləcək.
İcbari Sığorta Bürosunun icraçı direktoru Rəşad
Əhmədov açıqlamasında qeyd edir ki, bu sahədə
elektronlaşmanın həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub: "Bunun üçün Əmlak
Məsələləri Dövlət Komitəsinin məlumat bazası ilə inteqrasiya yaradılmalıdır.
Bundan sonra hansı mənzilin sığortalı, hansının isə sığortasız olduğunu
elektron qaydada müəyyən etmək mümkün olacaq. Yaşayış yerləri ilə əlaqədar
nəzarəti həyata keçirən qanunvericiliyin tələbinə uyğun olaraq müvafiq icra
hakimiyyətləri orqanlarıdır. Artıq icra hakimiyyətlərinin sığortalı yaşayış
yerini sığortasızdan ayıra bilmələri üçün fiziki olaraq yerində araşdırma
aparmalarına ehtiyac qalmayacaq. İnformasiya sistemi vasitəsilə onlar öz ərazilərində
olan hansı evin sığortalı olduğunu, hansı evin sığortasız olduğunu görə
biləcəklər. Sığortasız əmlakın elektron qaydada cərimə edilməsi mümkün olacaq.
Avtomobillər radarların altından keçəndə Daxili İşlər Nazirliyi öz elektron
sistemi ilə hansı avtomobilin sığortasının olub-olmamağını müəyyən edə bildiyi
kimi, əmlakın da sığortasının olub-olmadığını müəyyən etmək mümkün olacaq.
Sığortalanmayan mənzillər 30 manat cərimə olunacaq. Bir neçə həftədən sonra
həmin mənzil yenə də sığortalanmazsa, onun sahibi yenə cərimələnəcək. Hazırda
daşınmaz əmlakın icbari sığortası Bakı şəhərində 50 manat, Sumqayıt, Gəncə,
Naxçıvan şəhərlərində 40 manat, digər bölgələrdə isə 30 manatdır. Bunun
müqabilində hər hansı hadisə baş verdikdə vətəndaşa dəyən ziyanın Bakıda 25 min
manatı, Sumqayıt, Gəncə, Naxçıvan şəhərlərində 20 min manatı, digər bölgələrdə
isə 15 min manatı sığorta şirkətləri tərəfindən ödənilir”.
Yanğın, elektrik naqillərində baş verən qısa qapanma, su, istilik,
kanalizasiya kəmərlərinin və yanğınsöndürmə sistemlərinin qəzası, habelə qonşu
tikililərdən, yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrindən, yaşayış evlərindən və
binalarından, mənzillərdən, otaqlardan daxil olan su nəticəsində subasma; təbii
fəlakətlər və s. kimi hadisələrdə sığorta ödənişi edilir.
"İcbari sığortalar haqqında" qanuna görə, yaşayış binalarının,
yaşayış evlərinin və mənzillərin icbari sığortası onların konstruktiv
elementlərinə, otaqlarına, o cümlədən şüşələr də daxil olmaqla qapı və pəncərə
konstruksiyalarına, su, kanalizasiya və qaz təchizatına, habelə istilik
sisteminə aid borulara, rabitə, elektrik və digər naqillərinə, bəzək
elementlərinə, o cümlədən bütün növ xarici, yaxud daxili mala və suvaq
işlərinə, divar, tavan və döşəməyə dəyən zərərlərə təminat verir. Lakin sığortaya evin əşyaları daxil deyil. Yəni evini
sığortalayan şəxs o qədər də böyük məbləğ vermədən əşyalarını da ayrıca
sığortalaya bilər. Sığorta şirkətlərinin belə paketləri olur. Bu, 50 manata aid
deyil, bunun üçün əlavə ödəniş etmək lazımdır. Məsələn, evdə kiçik yanğın olub və
əşyalar yanıb, amma ev salamatdır. Buna sığorta ödənişi düşmür. Amma evin
təmiri xarab olubsa, sığorta ödənişi edilir. Evdə 1000 manatlıq şkaf yanıbsa,
sığortanın ona aidiyyəti yoxdur. Amma müştəri evin əşyalarını ayrıca
sığortalaya bilər.
Maraqlıdır,
əmlakın sığorta edilməsinin məcburi olması, cərimənin tətbiqi nə dərəcədə düzgündür
və bu hal sənədsiz evlərdə necə baş verəcək?
Hüquqşünas Sahib Məmmədov bildirir
ki, qeyri-yaşayış obyektlərinin
sığortalanması məcburi olsa da, evlərə olan münasibətdə bir qədər fərqlilik
tətbiq edilməlidir: "Əmlakın sığortalanması olduqca yaxşı addımdır və bütün
dünyada geniş yayılıb. Amma əksəriyyət ölkələrdə bu, könüllüdür. Yəni həmin
ölkələrdə sığorta mədəniyyəti o qədər yüksəkdir ki, heç kəs əmlakını
sığortalamamaq haqqında düşünmür. Mən əmlakın sığortalanmasının əleyhinə
deyiləm, sadəcə, bunun icbari olmasını bir az uyğun görmürəm. Amma nə qədər ev
var ki, dövlət reyestrinə daxil olmayıb. Elə Bakı şəhərində 10 minlərlə evin
sənədi yoxdur. Həmin evlər sığortadan kənarda qalırlar.Bir fiziki şəxs daşınmaz əmlakını sığorta etməsə 20 gündə bir dəfə cərimə olunacaq. İl ərzində bu 550 manata yaxın pul edir. Daşınmaz əmlakın sıorta qiyməti yüksək olmasa belə 200 manat pnensiya alan və başqa qazancı olmayan üçün bu bir yükdür. Cərimələri də üzərinə gələndə bu böyük rəqəmə çevriləcək.Bundan başqa, əhali arasında elə təbəqə var ki, məsələn, şəhid
ailələri, onların əmlaklarını dövlətin özünün sığortaçı qismində sığortalaması
mümkündür. Digər tərəfdən, yaxşı olar ki, bu sığortanın icbariliyini hüquqi
şəxslərə və qeyri-yaşayış obyektlərinə tətbiq etsinlər. Amma bir məsələ də var
ki, kimin əmlakının başına iş gəlirsə, ilk olaraq dövlətdən gözləntisi olur. Bu
səbəbdən sığortanın icbarı olması da müəyyən qədər başadüşüləndir. Ona görə
qeyri-yaşayış obyektlərinin sığortalanması məcburi edilməlidir. Lakin evlərə
olan münasibətdə bir qədər fərqli yanaşma tətbiq olunmalıdır”.
Əmlak məsələləri üzrə ekspert Ramil Osmanlı sözlərinə
görə cərimələrin 20 gündən bir periodik tətbiq etmək ciddi narazılığa səbəb ola
bilər: "Bu sığorta növünün icbari olması ilə bağlı müxtəlif fikirlər səslənir.
Sözsüz ki, beynəlxalq təcrübəyə əsaslansaq icbari deyil, könüllü olmalıdır.
Nəzərə almaq lazımdır ki, ölkəmizdə əhalini sığortaya cəlb etmək elə də asan
deyil. Təbii ki, bu işdə sığorta şirkətlərinin də müəyyən mənada rolu var. Yəni
sığorta şirkətlərinin fəaliyyəti nəticəsində yaranmış etimadsızlıq ucbatından
insanlar sığortaya maraq göstərmirlər. Digər tərəfdən, əmlakın sığorta
məsələsini elə formada təqdim etmək olardı ki, əhalinin özü buna maraq
göstərsin. Mövzu ilə bağlı yüksək səviyyədə maarifləndirmə tədbirləri həyata
keçirilməli idi, amma təəssüf ki, bu işlərin heç biri olmadı. Cərimələrlə bağlı
məsələyə gəlincə isə, periodik olaraq cərimələrin yazılmasını düzgün hesab
etmirəm. Məncə, bu, orta və aşağı təbəqədən olanlar üçün əlavə sosial
problemlərin yaranmasına gətirib çıxara bilər. Təsəvvür edin ki, insanlar
evlərinin kommunal təminatı ilə bağlı xərclərini qarşılaya bilmir, bir tərəfdən
də sığorta ilə bağlı cərimələr bunun üstünə əlavə edilir. Bu baxımdan, heç
olmasa cərimələrin illik tətbiq daha yaxşı olardı. Yəni vətəndaşa möhlət
verilərdi ki, bir il ərzində əmlakını sığorta etdirsin, əgər etdirməsə, bu
zaman cərimə yazılsın. Amma bunu 20 gündən bir periodik olaraq tətbiq etmək,
ciddi narazılığa səbəb ola bilər”.
R.Osmanlı
sənədsiz evlərlə bağlı məsələyə də aydınlıq gətirdi: "Sənədsiz ev faktiki
olaraq sığortanın subyekti deyil. Yəni evin "kupçası” yoxdursa, demək ki, ev də
yoxdur. Sığortadan öncə evin sənədləşdirilməsi üzərində işlər görülməlidir,
daha sonra sığorta edilməlidir. Sənədi olmayan evi sığortaya cəlb etmək özü bir
qanunsuzluqdur. Hansısa bir əmlakın üzərində əməliyyat aparmaq üçün mütləq
şəkildə onun sənədinin olması şərtdir və bu, mülki qanunvericiliklə tənzimlənir”.
Ekspert
söhbətin əvvəlində əhali arasında maarifləndirmə işinin aparılmalısı
gərəkdiyini qeyd etdi. Maraqlıdır, bəs bu maarifləndirmə necə aparılmalıdır?:
"Təəssüf olsun ki, ölkəmizdə maarifləndirmə işi deyəndə yalnız mediada bir-iki
çıxışla məsələni bitirirlər. Əslində isə belə olmamalıdır. Sığorta haqqında
qanunvericiliyə görə sığorta şirkətləri illik gəlirlərinin müəyyən qədərini
əhalinin sığorta ilə bağlı reklam işlərinə yönləndirilməlidir. Həmin reklamlar
da elə çəkilməlidir ki, maarifləndirmə işini yerinə yetirə bilsin. Yəni sığorta
şirkətləri özləri bu işdə maraqlı olmalıdırlar”.
Günel
Azadə