Elçin Əmirbəyov: “Deyə bilərəm ki, Azərbaycan cəmiyyətində bir konsensus var...”
Azərbaycan Respublikasının
Fransadakı səfiri Elçin Əmirbəyov Fransanın nüfuzlu KİV-lərindən biri sayılan
"Kurtuazi Radiosu”na geniş müsahibə verib. Müsahibədə Ermənistan -Azərbaycan
münaqişəsinin mənşəyi və hazırkı durumu haqqında geniş fikir mübadiləsi aparılır
və eləcə də, Azərbaycan-Fransa əlaqələri, Azərbaycanın bu günkü inkişaf
dinamikası, adət-ənənələri barədə ətraflı söhbət açılır.Bu barədə məlumat verən Azərbaycan-Fransa
parlamentlərarası işçi qrupun üzvü, millət vəkili Cavanşir Feyziyev oxucuların
marağına səbəb olacağı şübhə doğurmayan həmin müsahibənin tərcüməsini redaksiyamıza
təqdim edib. Aşağıda müsahibənin tam mıətni ilə tanış ola bilərsiniz.
L.P. - Hörmətli Radio Kurtuazinin
dinləyiciləri, axşamınız xeyir. Bu axşam verilişimizin birinci hissəsində Azərbaycanın
Fransadakı səfiri cənab Elçin Əmirbəyovu redaksiyamızda qəbul etməkdən biz çox
şadıq. Axşamınız xeyir, cənab səfir.
E.Ə. - Axşamınız xeyir.
L.P. -Verilişimizdə toxunmalı çoxlu
maraqlı mövzular var. Çünki Azərbaycanla Fransa arasında əlaqələr o qədər
çoxsaylı və o qədər zəgindir ki! Fransa
lap bu yaxınlarda sizin Prezidentinizi – Azərbaycan Respublikanın Prezidentini
qəbul etdi. Biz həmçinin Fransa ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin
yaradılmasının 25 illiyi barədə danışacağıq. Biz elə indicə Bakı haqqında o qədər
şeylərdən danışdıq ki, onların çoxunu mən heç internetdə tapmamışdım. Və
sonra... Sonra isə biz çox gözəl bir bayramdan – Bahar bayramından danışacağıq.
Biz bu bayramı qeyd edirik... Daha doğrusu, siz bu bayramı çox gözəl, deyərdim
ki, bir qədər də romantik şəkildə qeyd
edirsiniz. Çoxlu bayramlar var. Biz indicə onlardan danışacağıq. İkinci hissədə
isə bir qədər siyasi notda söhbət edəcəyik, konkret Azərbaycan və Ermənistan
arasında olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusundan danışacağıq. Bu məsələ həm
də ona görə aktualdır ki, Fransa da burada müəyyən müdaxilələrdə iştirak edir. Beləliklə,
cənab səfir, biz indi müzakirə mövzumuza qayıdırıq. Azərbaycanla Fransa
arasındakı əlaqələr mövzüsüna. Səhv etmirəmsə, bu yaxınlarda, martın 14-də biz
sizin prezidentinizi qəbul etdik, onun Fransaya gəlişinin çox özəl bir səbəbi
var idi.
E.Ə. - Bəli, hər şeydən öncə, dəvətə
görə minnətdarlığımı bildirmək istərdim. Hörmətli cənab Politye, sizin
qonağınız olmaq çox xoşdur. Siz haqlısınız ki, Azərbaycan Prezidentinin martın
14-də baş tutmuş səfərinin Fransa ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin
yaradılmaısının 25 iliyinə təsadüf etməsi çox gözəl haldır. Qeyd etmək lazımdır ki, Fransa Azərbaycanın
öz müstəqilliyini bərpa etməsini tanıyan ikinci dövlət idi.
L.P. - Birinci ölkə hansı ölkə idi?
E.Ə. - Birinci ölkə Türkiyə idi.
1991-ci ildə müstəqilliyin bərpası baş tutmuşdur və Fransa ölkənin müstəqilliyin
bərpasını tanıyan ikinci ölkə olmuşdur. Mən azadlığın yenidən bərpasının üzərində
dayanmaq istəyirəm. 1918-ci ildən 1920-ci ilə qədər, cəmisi 23 ay olsa belə,
Demokratik Respublika yaşamışdır. Bu, müsəlman Şərqində ilk parlamentli
respublika sistemi idi və Azərbaycanda yaşayan bütün etnik və dini qruplar bu
Parlamentdə təmsil olunurdu.
L.P. - Çox demokratik. Çünki
1919-cu ildə, səhvim olarsa, düzəldin, xahiş edirəm, siz ilk dəfə qadınlara
seçki hüququnu tanımısınız, bizdən qabaq. Biz isə De Qola qədər – Fransanın
azad olmasına qədər gözləməli olduq.
E.Ə. - Hər bir halda o dövr üçün
bu, bir inqilab idi: bizim babalarımız Şərqdə insan haqlarına, demokratik dəyərlərə
hörmət olunan bir respublika qurmaq qərarına gəlmişlər. Üstəlik də həmin vaxt ölkəni,
qeyd etdiyim kimi, bütün etnik və dini qrupların təmsil ounduğu Parlamentin Sədri
idarə edirdi.
L.P. - Biz bir azdan bu barədə
danışacağıq, çünki bu, çox maraqlı bir müzakirə mövzusudur.
E.Ə. - Bəli, gələn il biz cəmi 23
ay mövcud olmuş bu Respublikanın 100 illiyini qeyd edəcəyik. 23 aydan sonra rus
ordusunun gəlişi ilə Azərbaycan sovet sosialist respublikaları İttifaqının bir
parçasına çevrildi. 70 illik sovet dönəmindən sonra – 1991-ci ildə, nəhayət Azərbaycan
öz müstəqilliyini yenidən bərpa etdi. Beləliklə, biz 1918-1920-ci illərdə
mövcud olmuş Demokratik Respublikanın varisiyik. Fransa ilə 25 illik diplomatik
əlaqələrə gəldikdə, deməliyəm ki, bütün bu illər ərzində bizim aramızda ən yüksək
səviyyədə, yüksək keyfiyyətli siyasi dialoq mövcud olmuşdur. Yetər ki, son beş
ildə ölkə başçıları səviyyəsində üç səfəri qeyd edək: 2011-ci ildə Prezident
Sarkozini, 2014, 2015-ci illərdə Prezident Hollandı qəbul etmişik. Əlbəttə bu
illər ərzində Azərbaycan perzidenti də öz növbəsində rəsmi səfərlər etmişdir. Bu
əməkdaşlıq yalnız siyasi səviyyədə mövcud deyil, həmçinin qeyd etmək lazımdır
ki, Azərbaycan Cənubi Qafqazda Fransa
üçün əsas tərəfdaşdır. Bu region Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan
Respublikalarının yerləşdiyi regiondur. Ərazisinə və əhalisinə və həmçinin
malik olduğu çox mühüm iqtisadi potensialına görə Azərbaycan Cənubi Qafqazın ən
böyük ölkəsidir.
L.P. - Yeri gəlmişkən, təbii sərvətlər
hansılardır?
E.Ə. - Azərbaycanın əsas təbii
ehtiyatları neft və qazdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Qafqazın əsas iqtisadiyyatının
75%-i Azərbaycanın payına düşür. Azadlığını bərpa etdikdən sonra Azərbaycan
böyük fransız şirkətlərinin də diqqətini çəkmişdir. Təbii ki, ilk əvvəllər söhbət
neft və qazla məşğul olan Total, Gaz de France kimi şirkətlərdən gedirdi. İlk əvvəllər
onları təbii sərvətlər cəlb etsə də, bir qədər ölkənin geostrateji mövqeyi diqqəti
cəkmişdi. Çünki bu ölkə Asiya ilə Avropanın, Şimal ilə Cənubun sərhədlərində - qitələrin
dördyol ayrıcında yerləşir.
L.P. - Türkiyə kimi sizin də bir ayağınız
Avropada, bir ayağınız isə Asiyadadır.
E.Ə. - Tamamilə doğrudur. Hələ çox
qədimlərdən bizim ölkə İpək Yolunun üstündə yerləşmişdir. Bu gün də Azərbaycan
müxtəlif kontinentlərin və bölgələrin birləşdiyi yerdə regional qovşaq rolunu
oynayır. Biz qədim İpək Yolunu bərpa edəcək müxtəlif xalqları və ölkələri nəqliyyat
yolu ilə birləşdirəcək bir yol kəmərinin çəkilişində fəal iştirak edirik.
L.P. - Mən dinləyicilərimizə sizin
sərhədlərinizi xatırlatmaq istəyirəm. Siz də bunu xatırlatdınız: sizdən
yuxarıda Rusiya, Gürcüstan, solunuzda Ermənistan və cənubunuzda isə İrandır.
Doğrudan da siz strateji baxımdan...
E.Ə. - Bura Türkiyə ilə olan 12
km-lik sərhədi də əlavə etmək lazımdır. Türkiə ilə sərhəd bizim Naxçıvan Muxtar
Respublikamızladır. Bəli, bizim beş qonşu dövlətlə sərhədimiz var. Digər bir tərəfdən
də Xəzər dənizi bizi Türkmənistan, Qazaxstan və digər dost Orta Asiya ölkələrindən
ayırır.
L.P. - Rusiya ilə çox gözəl
diplomatik münasibətləriniz var...
E.Ə. - Bəli, bilirsinizmi, Azərbaycan
bu nəzər nöqtəsindən maraqlı ölkə hesab oluna bilər: özünün 25 illik müstəqilliyi
dövründə qonşuları ilə lazım olan münasibətləri saxlaya bilmişdir.
L.P. - Bəli, Rusiya ilə münasibətdə
müstəqilliyinizi qoruyub saxlamısınız, diplomatiyanız, diplomatik və siyasi
gedişləriniz çox qərbyönümlüdür. Xüsusilə də, Rusiya ilə münasibətdə əsil müstəqillik
nümayiş etdirirsiz və bu heç nəyə mane olmur. Sizin rəsmi diliniz Azərbaycan
dilidir. Amma rus dili də orta məktəblərdə tədris olunur və rus məktəbləri də
mövcuddur.
E.Ə. - Bəli, siz keçmiş sovet
respublikalarına nəzər salsanız, görərsiniz ki, gözəl əməkdaşlıq münasibətlərində
olanlar da var, qarşılıqlı münasibətləri yaxşı olmayanlar da. Azərbaycan az ölkələrdəndir
ki, indiyə qədər həm Rusiya ilə, həm də Qərb ilə normal münasibətləri var və
özünün müstəqilliyə, dünyəviliyə olan istəyini daim bəyan edir. Bizim müstəqilliyə
və dünyəviliyə olan sədaqətimiz, məhz, bizim yerləşdiyimiz regionda mövcud olan
iri hərbi alyanslardan uzaq durmağımıza imkan vermişdir.
L.P. - Yeri gəlmişkən hərbiçilərlə
bağlı, nə qədər olmasa da, o raketlərin buraxıldığı platforma xeyli vaxtdır ki,
sizdədir.
E.Ə. - Xeyr, bu platforma bizdə
deyil, o, Qazaxstandadır. Siz Baykanurdan bəhs edirsiniz.
L.P. - Bəli, Baykanur. Amma bayaq,
verilişdən əvvəl söhbətləşərkən, Bakının fransızların idarəçiliyinə verilimiş
peykindən danışdınız.
E.Ə. - Qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan
torpaqlarında başqa heç bir dövlətin bir dənə də olsun hərbi qüvvəsi yoxdur.
Bizdə Rusiyanın heç bir bazası-filanı yoxdur. Bizim kosmik fəza proqramlarımıza
gəldikdə isə, bizim Fransa ilə kosmosda əməkdaşlığımız ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın
mayakıdır, deyərdim. Fransa 2013-cü ildə bizim ilk telekomunikasiya peykimizin
fəzaya çıxarılmasında bizə kömək etmişdir. Fransanın Aerian-Espas şirkəti bu
peyki uğurla fəzaya çıxardı. O vaxtan bəri daha iki peyk – müşahidə peyki və
Telekomun peyki buraxılmışdır və bu layihə Fransanı bu sahədə bizim əsas tərəfdaşımıza
çevirir.
L.P. - Deməli, bu sahədə Fransadan
başqa, digər tərəfin iştirakı yoxdur.
E.Ə. - Xeyr. Heç kəslə. Biz bu sahədə
etibarlı tərəfdaş tapmaq marağında olmuşuq.
L.P. - Deməli, yalnız Fransa ilə. Bu səviyyədə Rusiya ilə heç bir əməkdaşlıq
yoxdur.
E.Ə. - Bəli, elədir.
L.P. - Bu sizin ölkənin əsil müstəqilliyinin
göstəricisidir. Bu sahədə müəyyən təzyiqlər də omamış olmaz?!
E.Ə. - Bu layihə üçün tender elan
olundu və Rusiya kimi, Ukrayna kimi bu sahədə təcrübəsi ilə tanınan dövlətlərin
şirkətləri də həmin tenderdə iştirak etdilər.
L.P. -Bu zaman Rusiyanın təzyiq etmək
istəyini təsəvvür etmək olar.
E.Ə. - Bu laiyhədə biz bir daha
göstərdik ki, bizi maraqlandıran əsas amil milli maraqlarımızdır. Burada söhbət
təkcə işin keyfiyyətindən getmirdi, söhbət həm də Fransa kimi etibarlı tərəfdaşdan
gedirdi və biz bu əməkdaşlığı mühüm strateji əməkdaşlıq hesab edirik. Qeyd etmək
lazımdır ki, nəqliyyat, infrastruktur, kənd təsərrüfatı, üzümçülük, turizm kimi
digər sahələrdə də Fransa şirkətlərinin çox önəmli iştirakı var. Bunlar elə sahələrdir
ki, Fransa şirkətlərinin bu sahələrdə iştirakını gücləndirməyə ehtiyac vardır.
Məhz, elə bu məqsədlə də ötən ilin dekabr ayında bizim ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlıq
komissiyamızın sessiyası keçirilmişdir. Bu sessiyada ölkələrimiz arasında ticarət
dövriyyəsini daha da artırmaq üçün prioritet sahələr müəyyınləşdirilmişdir.
L.P. - Konkret olaraq bunlar hansı
sahələrdir?
E.Ə. - Bizim üçün çox vacibdir ki,
Fransa qeyri-enerji setorunun inkişafında fəal iştirak etsin. Mən qeyri-qaz,
qeyri-neft sahələrini nəzərdə tuturam, çünki neft və qaz sahələrində, artıq, hər
şey öz yerindədir.
L.P. - Bəli, necə deyərlər, burada
çevrə qapanmışdır.
E.Ə. - Burada Fransa da yaxşı yerləşmişdir: Mən qeyd
etdim, Total, Gaz de France, indi də ENGİ. Bu gün biz Fransa ilə çox böyük əhəmiyyətə
malik olan və Xəzər dənizini Adriatik dənizi və Aralıq dənizi ilə birləşdirəcək
qaz kəmərinin tikintisi sahəsində birgə işləyirik.
L.P. - Ermənsitan və Gürcüstan şirkətləri?...
E.Ə. - Təəssüflər ki, xeyr.
Neft-qaz entiyatlarının xaricə daşınması ilə məşğul olan heç bir infrastruktur
Azərbaycanla olan münaqişə səbəbindən Ermənistandan keçə bilməz. Gürcüstan və
Türkiyə isə Aralıq dənizinə qədər, bəli... TAP və TANAP qaz ixrac kəmərləri Xəzər
dənizinin Azərbaycan sektorundan çıxarılan qazı Qərb bazarlarına, o cümlədən də
İtaliyaya və Avropanın digər cənub və cənub-qərb ölkələrinə qədər çatdıracaqdır. Avropanın qaz təminatının
effektli şəkildə şaxələndirilməsini təmin etmək üçün...
L.P. - Bəli, İspaniya, artıq,
yerini yaxşıca tutub.
E.Ə. - Elədir. Mənə elə gəlir ki, məhz,
bu istiqamətdə Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsinə öz
töhfəsini verən Azərbaycanın rolunu qeyd etmək lazımdır. Elə buna görə də
Avropa İttifaqı tərəfindən Azərbaycan strateji tərəfdaş hesab olunur.
L.P. - Bizim dinləyicilərimiz üçün
maraqlı ola biləcək bir məqamı da qeyd etmək lazımdır. Belə ki, nə qədər olmasa
da, ortada bir əhəmiyyətli rus layihəsi də var. Bu çox yaxşıdır ki, sizin təsvirlərdən
də göründüyü kimi, müəyyən streslər yaşasanız da siz əhəmiyyətli dərəcədə müstəqilliyinizi
qoruyub saxlaya bilmisiniz. O da həqiqətdir ki, Avropa İttifaqının da öz enerji
müstəqilliyini qoruyub saxlamaq istəyi var. Bunun üçün o, öz enerji təchizatının
fərqli mənbələrdən təchiz olunması qayğısına qalır. Buna görə də o, nə bir qədər
şərqə meyilli olan Afrika qazından, nə də ki, rus qazından asılı olmaq istəmir.
Odur ki, siz müstəqilliyinizi qorumaq şərti ilə yaxın qonşunuz Rusiya ilə bir qədər
çevik manevrlər etməyə və bütün rəqabətlərə davam gətirərək Avropanın etibarlı
tərəfdaşı olaraq qalmağa çalışacaqsınız.
E.Ə. - Bu məqamda mən demək istəyirəm
ki, Azərbaycanın Avropa bazarına verəcəyi həcm miqdarına görə Rusiyanın təchiz
etdiyi həcmlə rəqabət apara bilməz. Amma "bütün yumurtaları bir səbətə qoymamaq”
üçün alternativ partnyor axtarmaq Avropanın öz qərarıdır. Azərbaycan da öz növbəsində
90-cı illərin sonunda öz məhsulunu satmaq üçün fərqli bazarlar seçmək istəmişdir.
Əvvəlcə nefti, sonra isə qazı. Fərqli istiqamətlərə yön almış dörd kəmərimiz
var. Yəni, Novorossiysk xətti vasitəsi ilə Rusiyaya doğru ixracat xəttini
saxlamışıq, daha sonra Qara Dənizin Gürcüsatan sahillərinə doğru – Batumiyə gedən
xəttlərimiz var. Həmçinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri var ki, bu da Gürcüstandan
və Türkiyədən keçərək Aralıq Dənizi sahillərindəki Ceyhan limanına qədər gedib
çıxır. Bu sonuncu əsas ixrac kəməri hesab olunur, çünki bizim çıxardığımız
neftin 80%-i bu neft kəmərilə daşınır. Həmin bu mühüm kəmər bizim həm iqtisadi,
həm də ki, siyasi müstəqilliyimizin möhkəmlənməsinə yardım etmişdir. Odur ki,
Azərbaycanın diversifikasiya və hamıya açılım siyasəti, eləcə də bütün qonşularımızla mehriban qonşuluq siyasəti
ola bilsin ki, bu gün bizim müstəqilliyimizin əsas şərtdidir. Təəssüflər olsun
ki, Ermənistan burada yeganə istisnadır.
L.P. - Yeri gəlmişkən, biz indi
bununla bağlı söhbət edəcəyik. Ermənistan ilə arada böyük münaqişə var. Sizin
Prezident görüş zamanı, bu məsələni qaldırdımı? Məncə qaldırdı. Çünki Fransa bu
münaqişənin həllində mühüm rol oynamağa çalışan vasitəçidir. Bu barədə
danışarıq və siz bizə baş verənlərlə bağlı və münaqişənin mənşəyi barədə bir qədər
məlumat verərsiniz.
E.Ə. - Təbii ki, Azərbaycanla Ermənistan
arasındakı münaqişə ilə bağlı məsələ bu rəsmi görüşlərin gündəliyində yer alırdı.
Gələk Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə. Dağlıq Qarabağ türk mənşəli söz birləşməsidir:
"qara bağ” deməkdir. Dağlıq Qarabağ tarixin müxtəlif dönəmlərində mövcud olmuş
Azərbaycan dövlətlərinin ərazisi olmuşdur. Qarabağ bölgəsi iki yerə bölünür:
dağ Qarabağ və aran Qarabağ. Azərbaycan 1918-ci ildə Rusiya imperiyası dağılan
zaman öz müstəqilliyini bəyan edəndə təbii
ki, Qarabağ da Demokratik Azərbaycan Respublikasının ərazisinə daxil idi.
1921-ci ildə bolşevik Rusiyasının qəraı ilə Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkib
hissəsi kimi tanınmışdı. Beləliklə, Qafqaz bolşevikləri həm tarixi bağlar
baxımından, həm də iqtisadi inkişaf baxımından həm dağ Qarabağın, həm də aran
Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalmasının məqsədəmüvafiq olması barədə qərar
qəbul etmişdi. Doğrudur, o dövrün erməni
millətçiləri etiraz etdilər. Bunlara baxmayaraq, Dağlıq Qarabağ Azərbaycan
Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində qaldı. Sovet hökumətinin lap sonuna
qədər – Qorbaçovun hakimiyyətə gəlişi, aşkarlıq, yenidənqurma layihələrini həyata
keçirməyə başlayanda bəzi bölgələrdə separatizm cəhdləri baş qaldırdı. Bu təkcə
Azərrbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində deyildi, Gürcüstanda Abxaziya, Şimali
Osetiya, Moldovada Dnestiryanı bölgədə və eləcə də keçmiş SSRİ-nin bir sıra digər
bölgələrində də separatizm cəhdləri oldu. Ermənistan separatizmin yaratdığı
qarışıqlıqlardan faydalanaraq tarxi Azərbaycan torpaqları olan Dağlıq Qarabağı ələ
keçirmək üçün Azərbaycana qarşı ərazi iddiları ortaya qoydu. 1988-ci ildə
başlayan və 1994-cü ilə qədər davam edən silahlı toqquşmalar nəticəsində ermənilər
təkcə Dağlıq Qarabağı deyil, həmçinin ona bitişik yeddi bölgəni də işğal etdi.
Burada söhbət sərhədləri beynəlxalq səviyyədə tanınmış Azərbaycan torpaqların 20%-nin
işğalından gedir. Problem yalnız ərazilərin işğalı ilə bitmir: bu münaqişə nəticəsində
təxminən 1 milyon nəfər öz doğma ocaqlarından qovulub, ermənilər azərbaycanlılar
yaşayan ərazilərdə etnik təmişləmə siyasəti həyata keçiriblər və əsil humanitar
katastrof baş verib. Nəticədə, Ernənistan ərazilərində yaşayan 250 min azərbaycanlı
öz yurd-yuvasından qovularaq qaçqına çevrilmiş, 750 min azərbaycanlı isə Dağlıq
Qarabağdakı və ətraf bölgələrdəki ev-eşiklərindən qovularaq məcburi köçkünə çevrilmişlər. Təsəvvür
edin, o dövrdə - 25 il bundan əvvəl Azərbaycanın 8 milyon əhalisi var idi. Yəni
hər səkkizinci azərbaycanlı ya qaçqına, ya da ki, məcburi köçkünə
çevrilmişdi. Təəssüflər olsun ki, burada
- Fransada nə bu münaqişədən, nə də ki, onun nəticələrindən danışılmır. Təsəvvür
edin, 21-ci əsrin başlanğıcında nələr baş verir.
L.P. - Fransa bu münaqişədə sülh
danışıqları üçün vasitəçilik edir.
E.Ə. - Fransanın vasitəçi rolunu dəyərləndiririk,
bu haqda bir qədər sonra danışacağam. Beləliklə, düşünürəm ki, azərbaycanlılara
qarşı təşkil olunmuş etnik təmizləmə siyasətinin kulminasiyası olan Xöcalı
qırğınını unutmaq olmaz. Bu soyqırım 1992-ci ilin 26 fevralında təşkil
olunmuşdu: bir gecə ərzində 613 mülki şəxs - uşaqlar, qadınlar, qocalar
amansızcasına yalnız bircə səbəbə - azərbaycanlı olduğuna görə qətlə
yetirilmişdilər. Mənə gəlir ki, bir məlumat da sizin auditoriya üçün maraqlı
ola bilər: Ermənistanın prezidenti Serj Sərkisyan martın 8-də, bizim Prezidentin Parisə səfərindən altı gün əvvəl
prezident Holland tərəfindən qəbul edilmişdi. Xocalı soyqırımına bu adam şəxsən
özü rəhbərlik etmişdi, çünki o dövrlərdə Dağlıq Qarbağda separatistlərin rəhbəri
o idi. O bunu qərb jurnalistləri qarşısında da açıq şəkildə etiraf etmişdi. Təsəvvür
edin, 21-ci əsrin başlanğıcında iki müstəqil ölkədən biri digərinin
torpaqlarını işğal edib. Siz sual verə bilərsiniz ki, bu necə ola bilər? Bu
sual da cavabını gözləyir: necə olur ki, BM-in TŞ-nın 1993-cü ildə qəbul
edilmiş və bu günə kimi də yalnız kağız üzərində qalan dörd qətnaməsi icra
olunmamış qalır. Bildiyiniz kimi, BM-in TŞ-nın qətnamələri məcburi
xarakterlidir. Bəs, niyə icra olunmur? Çünki Ermənistan bütövlükdə dünya
ictimaiyyətinin rəyinə məhəl qoymur. Bu qətnamələri oxusanız görərsiniz ki,
orada deyilir ki, Ermənistan Azərbaycanın torpaqlarını işğal etmişdir, Təhlükəsizlik
Şurası Azərbaycan torpaqlarının qanunsuz işğalını və mülki əhalinin qovulmasını
pisləyir. Qətnamələrin tələbinə görə Ermənistan
heç bir şərt qoymadan işğal etdiyi əraziləri dərhal tərk etməlidir və mülki əhali
dərhal öz yerlərinə qayıtmalıdırlar. Bəs, necə olur ki, bu qətnamələr icra
olunmamış qalır? Təəssüflər olsun ki, bu məqamda biz ikili yanaşma ilə üzləşirik.
Dünyanın elə münaqişə baş vermiş bölgəsi var ki, BMT-nin qərarı bir həftə ərzində
həyata keçirilir. Bu 25 il ərzində konsensus şəklində - həm Fransanın, həm
Rusiyanın, həm də digərlərinin razılığı ilə qəbul edilmiş bu dörd qətnamə isə
icra olunmamış qalır. Qayıdaq Fransanın roluna. Fransa bizim Ermənistanla
aramızda olan bu münaqişədə vasitəçi rolunu 1997 -ci ildən öz üzərinə götürmüşdür.
Bu il, artıq, 20 ildir ki, Fransa vasitəçi rolunu üzərinə götürüb. Rusiya və
ABŞ ilə birlikdə. Çünki ATƏT-in Minsk Qrupu deyilən qurumunun üç həmsədri var. Auditoriyanız
üçün qeyd edim ki, bu qrup o zamanlar Qarabağ münaqişəsinin həlli yollarının
müzakirə olunma məkanı elan olanmuş Minsk şəhərinin şərəfinə belə
adlandırılmışdır. Təəssüflər olsun ki, burada qəbul edilmiş qərarlar həyata
keçiriməmişdir. İndi "nə müharibə, nə sülh” vəziyyəti davam edir. Burada nə qəbul
olunması nə də ki, saxlanması mümkün olmayan bir status-kvo var. Məsələn, bir
il öncə - ötən ilin aprel ayındakı döyüşlər də göstərdi ki, sülh necə kövrəkdir.
Cənab Holland perizident Obama və prezident Putin ilə birlikdə bəyan etdi ki,
status - kvo bu şəkildə qalmaqda davam edə bilməz. Bu işğal qəbul edilə bilməz,
buna dözmək olmaz. Təəssüflər olsun ki, ”fağır, zülmə məruz” imicli ermənilərə
bəslənən münasibətdən sui-istifadə edən Ermənistan bu bəyanatı qulaqardına
vurur. Təəssüflər olsun ki, yüz il qabaq da belə olmuşdu. Azərbaycanın
Fransadakı səfiri olaraq Fransa
administrasiyasına bizə kömək etdiyinə görə minnətdarlıq edirəm. Cənab
Prezident Holland şəxsən özü məşğul olaraq 2014-cü ildə Azərbaycanın və Ermənistanın
dövlət başçılaırnın Parisdə zirvə görüşünü təşkil etdi. O hər iki tərəfə köklü
məsələlərdə razılığa gəlminməsi üçün müraciət etdi. Təəssüflər olsun ki, bu
görüşdən iki gün sonra Ermənistan döyüş bölgəsində atəşkəsi yenidən pozdu. Bu, sülh
prosesinə vurulmuş bir şillə idi. Mən Ermənistana müraciət edərək demək istəyirəm
ki, tarixi nə qədər saxtalaşdırsalar da, nə qədər özlərindən "yazıq, qurban”
obrazı yaratsalar da, Qarabağı işğal altında uzun müddətdə saxlaya bilməyəcək.
Mənə elə gəlir ki, bu vasitəşiliyi öz üzərinə götürmüş böyük dövlətlər status -
kvonu mohkəmləndirməyə çalışan Ermənistana təzyiq göstərməlidirlər, çünki bir
xeyli müddətdir ki, Ermənistan bütün danışıqlardan qaçır. Danışıqlarda heç bir
iş getmir. Adətən, münaqişənin həllində sülh yolu ilə danışıqlar bir nəticə
verməyəndə hərbiçilər iş başına keçirlər. Bu çox təhlükəlidir. Azərbaycan
sonsuz olaraq bu işğala dözməyəcək. Nə qədər olmasa da yerlərdə müəyyən bir
reallıq var. Bu gün Azərbaycanın hərbi büdcəsi Ermənistanın bütün büdcəsindən
böyükdür. Bu o demək deyil ki, biz müharibə istəyirik, amma bizim torpaqlarımız
qanunsuz işğal altında qalıb.
L.P. - Həm də sizdəki təbii sərvətlər
Ermənistanda yoxdur.
E.Ə. - Söhbət təbii sərvətlərin
çoxluğundan getmir.
L.P. -Hər halda, təbii sərvətlər
büdcəyə təsir edir. İcazənizlə mən Radiomuzun dinləyicilərinə bildirim ki,
bizim bu axşamkı verilişimizin birinci hissəsində qonağımız Azərbaycan
Respublikasının Fransadakı səfiri cənab Elçin Əmirbəyovdur. Söhbətimizi uzun
illərdir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişənin həlli ilə bağlı
davam edən və heç bir nəticə verməyən danışıqlarla bağlı, həm də Fansa ilə Azərbaycan
arasında diplomatik əlaqələrin yaranmasının 25 illiyini qeyd etmək üçün martın 14-də Azərbaycan Prezidentinin Fransaya
səfəri üzərində qururuq. Qeyd etdiyiniz kimi, ölkəniz müstəqillik əldə edəndən
sonra üç dəfə Fransa prezidentləri Azərbaycana səfər etmişlər. Mən istərdim ki,
bir qədər tarixə üz tutaq və sonra biz Ermənistanla olan münaqişəyə qayıdarıq.
Sizin ölkənin tarixi ilə bağlı. Siz qeyd etdiniz ki, 1918-ci ildə müstəqillik əldə
etmisiniz. Tarixin daha dərinliklərinə getdikdə isə sizin ölkə daha qədimlərdən
bəri əyalət şəklində mövcud olmuşdur. Mən istərdim ki, bir qədər Azərbaycanın mənşəyindən
danışardınız. Həm də din ilə bağlı. Siz bildirdiniz ki, ölkənizdə fərqli dinlərə
qulluq edən və çox gözəl şəkildə birgə yaşayan dini icmalar var. Bundan savayı
ölkənizdə nəhəng innovativ tikintilər gedir. Bu tikintilər çox estetik və
müasirdirlər. Bu müasir tikintilər Bakıya güclü identifikasiya və xüsusi imic
verirlər. Bəlkə tarix ilə söhbətimizə davam edək.
E.Ə. - Bəli, Azərbaycan
sivilizasiyanın beşiyi sayılan bir ərazidə yerləşir. Heç kəs, yəqin ki, mübahisə
etməz ki, Cənubi Qafqaz hələ paleolit dövründən yaşayış məskəni olmuş bir ərazidir.
Azərbaycan tarixin fərqli dönəmlərində fərqli imperiyalar tətkibində fərqli şahlıqlar
görmüşdür. Tarixən də o həmişə fərqli yollar, fərqli sivilizasiyaların kəsişməsində
olmuşdur. Osmanlı, fars və rus imperiyaları arasında. Bu günkü Azərbaycan
Respubliası bütün Azərbaycanı əhatə etmir, çünki o, 1813 və 1828-ci illərdə rus
və fars imperiyaları arasında iki yerə bölünmüşdür. Kiçik hissə Rusiyanın ərazisinə
düşmüş və sonrakı tarixi və geosiyasi hadisələr nəticəsində o, müstəqil dövlətə
çevrilmişdir. Böyük hissə isə İran ərazisində qalmışdır. Bu gün İran İslam
Respublikasının tərkibində 25-30 milyon azərbaycanlı mənşəli iranlı var və bu,
bizim cənub qonşumuz olan İranda ən böyük etnik çoxluqdur. Azərbaycanın qədim
İpək Yolu üzərində olması, buradakı iqlim zənginliyi, onun geosiyasi,
geostrateji mövqeyi burada fərqli dinlərin, fərqli etnosların, fərqli mədəniyyətlərin,
fərqli mətbəxlərin olmasını şərtləndirirdi.
L.P. - Elə bu məqamda icazənizlə
bir haşiyəyə çıxaq. Qastronomiya dediniz, yadıma düşdü: siz Novruzu – Bahar
bayramını qeyd etməyə hazırlaşırsınız.
E.Ə. - Bəli, Azərbaycan da bir sıra
dövlətlər kimi Novruz bayramını qeyd edir. Novruz – Yeni gün anlamını verir. Bu
bayramın mahiyyətində heç bir dini çalar yoxdur. Çünki bu bayram çox-çox qədimlərdən
gəlir. Ola bilsin ki, bu bayram oda sitayiş edənlərin – zərdüştlərin dövründən
gəlir. Zərdüştliyin izləri bu gün də Azərbaycan
ərazilərində qalmaqdadır. Bu bayram təbiətin oyanışına təsadüf edir. Bu,
dostluq, birgəyaşayış bayramıdır. Bir neçə il bundan əvvəl BMT-nin Baş
Assambleyası Novruzun beynəlxalq bayram olduğunu elan etdi. Çünki təkcə Azərbaycanda
deyil, Orta Asiyada, İranda, Türkiyədə, Pakistanda və digər ölkələrdə Novruzu
bayram kimi qeyd edirlər.
L.P. - Bu bayram necə keçirilir?
E.Ə. - Çoxlu adət-ənənələr qeyd
olunur bu bayramda. Bayram şirniyyatı hazırlanır, fərqli ədviyyalar və çərəzləri
ilə hazırlanmış plov bayram gününün əsas yeməyi sayılır. Bütün mənfiliklərin,
azar-bezarın ötən ildə qalması üçün bayram axşamı insanlar od üzərindən
tullanırlar. Bu ənənələr Azərbaycanda hətta sovet dönəmində belə o dövrün
siyasi ideologiyası tərəfindən yaxşı qəbul olunmasa da, qorunub saxlanmışdır.
Bu bayram bizim mədəni sərvətimizin tərkib hissəsidir. Bu bayram fərqli
etnosları, fərqli mədəniyyətləri birləşdirir və ona görə də çox sevilir. Bu
müxtəliflik məsələsinə qayıdaraq qeyd etmək istəyirəm ki, məhz, bu müxtəlifliyin
qorunması sayəsində Azərbaycan açıq şəkildə dünyəviliyini bəyan edir. Bununla
belə, Azərbaycan əhalsinin əksəriyyəti – demək olar ki, 90%-i müsəlmanlardır
ki, bunların da 65%-i şiə, qalanları isə sünnüdür. Bununla yanaşı, dağ yəhudiləri,
aşkenaz yəhudiləri və sefarad yəhudilərindən ibarət güclü bir yəhudi icması
var. Bundan savayı, ortodokslar – ruslar, ukraynalılar və digərləri, eləcə də
kiçik də olsa, katolik icması və protestantlar da var. Bu müxtəliflik bizə birgə
yaşayış mədəniyyətini öyrətmişdir. Burada birgə yaşayış haromiyası mövcuddur.
1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Respublikasındakı dünyəvilik bu gün də qorunub
saxlanmışdır və Azərbaycan bu gün fərqli dinlərin harmoniya şəraitində birgə
yaşayışı, beynəlxalq səviyyədə dinlər, mədəniyyətlər arasında dialoq modeli kimi qəbul olunur. Papa Fransisin da
bir neçə yüz katolikin yaşadığı Bakıya səfəri təradufi deyildi. Bu bir mesaj
idi və Bakıda bunu yüksək qiymətləndirirlər. Bu onun iqamətgahından "Bakı təmkinlilik
modelidir və buna dəstək verilməlidir” şəklində verilmiş mesaj idi.
L.P. - Katoliklərin sayının yüz
minlərlə olduğunu söylədiniz, yoxsa, yüzlərlə olduğunu?
E.Ə. - Xeyr, xeyr, bir neçə yüz cəmisi.
Amma baxmayaraq ki, onların sayı cəmi bir neçə yüzdür, onların da öz ibadət yerləri
var. Kiçik bir hadisə danışım. 2002-ci ildə Roma Papası 2-ci Jan Pol ilk dəfə
Azərbaycana baş çəkəndə onun Azərbaycanın əvvəlki prezidenti Heydər Əliyevlə
söhbəti zamanı Azərbaycandakı katoliklər məsələsindən danışmışdılar. O zamanlar
katoliklərin sayı bir neçə onluqla sayılardı bəlkə də. Həmin görüşdə "katoliklərin
ibadət yeri varmı” deyə sual olunmuşdu. Cavab "yox” olmuşdu. Amma deyilmişdi
ki, istəsəniz ola bilər. Beləliklə də Bakının ən müasir məhəllələrindən birində
yer ayrılmış və Vatikanın maliyyəsi ilə burada katolik kilsəsi inşa edilmişdir.
Bu kilsənin açılışını isə Papa Fransis etmişdi. Burada əsas məsələ odur ki, hər
bir Azərbaycan vətəndaşının inanc azadlığı var. İnsan ibadət etmək istəyirsə,
ona bunun üçün bütün şərait yaradılır.
L.P. - Qeyd olundu ki, ölkənizdəki
insanların böyük əksəriyyəti müsəlmandır. Dövlətinizin bayrağında da bu öz əksini tapır. Orada
aypara şəkli var.
E.Ə. - Əslində o aypara ölkənin mənşəyini
göstərir. Azərbaycan əhalisi islam dini gəlməzdən öncə xristiyan olmuş, ondan əvvəl
zərdüştilik dininə qulluq etmişdir. 1918-ci ildə 1-ci Respublika qurulanda da
aypara müsəlmançılığın işarəsi kimi qəbul edilmişdir. Necə ki, Fransada din
dövlətdən ayrılmışdır, bizdə də rəsmi və ya dövlət dini yoxdur. Hər bir Azərbaycan
vətəndaşı ibadət etməkdə və ya etməməkdə sərbəstdir. Vətəndaşlar arasında onların
etnik, dini mənsubiyyəti baxımdan heç bir ayrı-seçkilik yoxdur. Odur ki, Azərbaycanda
bir dənə də olsun antisemitizm faktı olmamışdır. Regiona da fikir vermək
lazımdır: bizim əhatəmizdəkilər İspaniya, İtaliya, İsveçrə deyil. Biz
qonşularımızı dəyərləndiririk və onlarla qarşılıqlı hörmət zəminində münasibət
qurmağa çalışırıq.
L.P. - Bəli, siz İranla da
qonşusunuz. Təsəvvür etmək çətin deyil. Beləliklə də münaqişə məsələsinə bir də
qayıdaq. Azad olunmadan danışdınız. Hansı azadolunma?
E.Ə. - Hə, 2016-cı ilin aprelində
erməni silahlı qüvvələrinin təxribatı nəticəsində hərbi əməliyyatların yenidən
başlanması və o zaman azad edilmiş ərazilərdən gedir. Təmas xəttində ermənilər
artilleriyadan və digər ağır silahlardan mülki əhalini atəşə tutmuşdu. Siz
bizim regionun və bizim ölkənin xəritəsinə baxsanız, görərsiniz ki, təmas xəttinin
biz tərfində mülki əhalinin yaşadığı yaşayış məntəqələri var və ermənilər tərəfdə
isə yalnız hərbiçilər yerləşib. Bu çox vacib bir məqamdır. Beləliklə, aprelin
1-2-də ermənilər hücum edəndə 8 nəfər mülki şəxsi qətlə yetirdilər. Azərbaycan
həmişə sülh danışıqlarında sülhə meyilli olduğunu göstərsə də, bu təxribatı
cavabsız qoya bilməzdi. Azərbaycan həm də göstərdi ki, qanunsuz şəkildə işğal
olunmuş ərazilər daim işğal altında qala bilməz. Buna görə də bizim ordu əks həmlə
ilə ermənilərin cavabını verdi və 25 ildən bəridir ki, erməni işğalında qalan
torpaqalırmızın 2 min hektarını işğaldan azad etdi. Rusiyanın və digər vasitəçi
dövlətlərin köməyi ilə döyüşlər dayandırıldı, bu döyüşlərin genişmiqyaslı
müharibəyə çevrilməsinə yol verilmədi. Buna baxmayaraq vəziyyət təhlükəli
olaraq qalır və hər an irimiqyaslı döyüşlər yenidən başlaya bilər. Ermənilər tərəfindən
tez-tez pozulan atəşkəs çox kövrəkdir. Durum bu cür qala bilməz. Minsk qrupunun
həmsədrləri də dəfələrlə bəyan ediblər ki, bu münaqişənin sülh danışıqları ilə
həlli yolunu tapmaq lazımdır. Münaqişə tərəflərinin hərəsinin öz mövqeyi olsa
da, beynəlxalq hüquq deyilən bir şey var ki, hər kəs ona hörmətlə yanaşmalıdır.
Ərazi bütövlüyü, Azərbaycanın suverenliyi prinsiplərinə hörmət olunmaldır.
L.P. - Məndə bir dinləyici sualı
var. Təəcüblənməyin, mən sualı oxuyuram. Həm də hər iki tərəf dinlənilsə, hər
iki tərəfin baxışları bilinsə, yaxşı olar.
E.Ə. - Əlbəttə.
L.P. – Bu sualda deyilənlər məni
çox təəccübləndirir: "Azərbaycan həmişə Türkiyəyə dəstək verib və dəstək verməkdə
davam edir. Çoxlu anti-erməni proqramlar, ermənilərə yönəlmiş pis niyyətlər
var. Bu dövlət həmişə erməni soyqırımını inkar edib. Bu ölkənin hökuməti bu
soyqırımını tanıyırmı, yaxud dərsliklərində ermənilərin türklər tərəfindən soyqırımına
məruz qalması barədə bir şey varmı?” Aydındır ki, du faktın tanınması yoxdur,
siz bu barədə - "erməni əzabkeşliyi” barədə bayaq danışdınız.
E.Ə. - Mən bu sualın məzmununa görə
təəssüf edirəm. Çünki bu sualda qoyulan məsələ obyektiv sayıla bilməz. Əvvəla
onu deyim ki, Azərbaycanda ermənilərə qarşı heç bir düşmənçilik yoxdur. Bu gün
də qarışıq ailələrdə 30 min erməni mənşəli Azərbaycan vətəndaşı var və onlar Bakıda
və digər şəhərlərdə Ermənistanla aramızdakı münaqişəyə baxmayaraq tam təhlükəsiz
şəkildə yaşamaqda davam edirlər. Regiondakı insanların iztirablarından
danışanda mən orada yaşayan bütün insanları, o cümlədən də erməniləri nəzərdə
tuturdum.
L.P. - Burada sual olunur ki, Azərbaycan
erməni soyqırımını tanıyıbmı?
E.Ə. - Xeyr, Azərbaycan o bölgələrdə
olan hadisələri soyqırımı kimi dəyərləndirməyib. Əvvəla, bu hadisələri tarixçilər
araşdırmalıdır. Azərbaycan eyni hadisəyə bir yerdə bir cür, başqa yerdə fərqli
şəkildə qiymət verməyin tərəfdarı deyil. Məsələn, 1992-ci ilin 26 fevralında
Xocalıda ermənilər Azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törədiblər.
L.P. - Razıyam. Hansısa şəraitdə
600 nəfərin qətlə yetirilməsi ilə Türkiyənin törətdiyi soyqırımı arasında bir fərq
vardır. Yəni burada din faktorunun təsiri varmı: Azərbaycan islam ölkəsidir.
Türkiyə də islam ölkəsidir. Ermənistan isə xristiandır. Burada bir islam həmrəyliyindən
söhbət gedə bilərmi?
E.Ə. - Siz qeyd elədiniz ki, həmin
gecə 613 nəfər qətlə yetirilmişdir. Görün soyqırımını qarşısının alınmasına
dair beynəlxalq konvensiya nə deyir: soyqırımı aktı o akt sayılır ki, hansısa əhali
etnik mənsubiyyətinə görə qətlə yetirilir. Burada önəmli olan insan sayı deyildir.
Əsas olan niyyətdir. Ermənistan ordusunun niyyəti azərbaycanlıları azərbaycanlı
olduğu üçün qırmaq olmuşdur. Sizin o "erməni soyqırımı” dediyiniz fakt heç BMT
tərəfindən tanınmamışdır. İkinci dünya savaşı zamanı baş verənlərə BMT qiymət
vermişdir. Sizin dediyiniz "erməni soyqırımı”nın isə iyirmiyə qədər dövlət
tanımışdır. Budur fərq. Ona görə də bu iki hadisə arasında paralellik işarəsi
qoymaq olmaz.
L.P. - Qonşuluqdakı türk hökumətinin
də nə qədər olmasa, təzyiqi olar.
E.Ə. - Dünyada 12 dövlət Xocalı
soyqırımını tanıyıb. Bu ermənilərlə azərbaycanlılar arasındakə münaqişənin ən dəhşətli
qırğınıdır.
L.P. - İndi verəcəyim suala yalnız
bir baxış bucağından münasibət olacaq, o da sizinki olacaq. Nə baş verdi ki,
ermənilər gedib 613 nəfər mulki şəxsi qətlə yetirdilər? Axı erməni ərazilərində
yaşayan digər azərbaycanlılar var.
E.Ə. - Cənab Pultye, ermənilərin
Xocalı soyqırımını törətməkdə nəyyəti o torpaqlarda azərbaycanlıların kökünü kəsərək
başlamış olduqları etnik təmizləmə işlərini başa çatdımaq idi. Axı, onların bu
torpaqlara olan iddialarının heç bir əsası yoxdur.
L.P. - Deməli, ermənilər ora əhalini
köçürtmək üçün gəlmişdilər.
E.Ə. - Onlar bu gün də həmin siyasəti
davam etdirirlər. Azərbaycanlıların silah gücünə qovulduğu ərazilərdə bu gün
onlar Suriyadan, İrakdan gətirilmiş erməni əhalini məskunlaşdırırlar. Beləliklə
də onlar demoqrafik durumu dəyişmək istəyirlər. Bu isə beynəlxalq humanitar
hüquqa görə tam qanunsuz ilhaqdır. Siz din amili barədə də soruşdunuz. Mən bu
münaqişənin bu cür interpretasiyasının tam əleyhinəyəm. Bu münaqişə başlayandən
bəri din faktoru heç vaxt əsas səbəb olmayıb. Bu faktor qərbdə erməni
lobbisinin fəaliyyəti nəticəsində yaranmış yanlış təsəvvürdür. Dediyiniz kimi,
Ermənistan xristiyan, Azərbaycan isə müsəlman dövləti hesab olunur və qərbdə
ermənilərə bir rəğbət var.
L.P. - Siz deyirsiniz ki, əvvəl din
faktoru olmayıb, amma indi var?
E.Ə. - Tamamilə doğrudur.
Manipulyasiya edilir. Elə ki, ermənilər gördülər ki, işğal edilmiş ərazilərin
boşaldılması istiqamətində beynəlxalaq səviyyədə güclü təzyiqlər var, mən
BMT-nin TŞ-nın 1993-cü il tarixli qətnamələrini nəzərdə tuturam, - başqa
yollarla böyük güclərin rəğbətini qazanmağa çalışdılar. Həmin dövlətlərin də əksəriyyəti
xristian dövlətləridir.
L.P. - İstəsəniz bu məqama bir də
qayıdarsınız. İndi isə bilmək istərdim ki, ermənilərin bu torpaqlara
iddialarının əsasında nə durur?
E.Ə. - Ermənilər iddia edirlər ki,
guya bu torpaqlar tarixi erməni torpaqlarıdır. Tarixçilər sizə bunu sübut edə
bilərlər ki, bu, həqiqətin tam əksidir. Mən sizə nümunələr göstərdim, istəsəniz
yenilərini də təqdim edə bilərəm.
L.P. - Siz dedidniz ki, bu ərazilərdə
çoxlu sayda balaca əyalət dövlətçikləri olmuşdur.
E.Ə. - Bilirsinizmi, Dağlıq Qarabağ
tarixi Azərbaycan torpağıdır. Bu yaxınlarda ermənilər işğal olunmuş ərazilərdə türk
sözü olan "Dağlıq Qarabağ” adının özlərinin düşündüyünə görə, guya erməni sözü
ilə əvəzlənməsi üçün referendum keçirdilər. Əslində onların təklif etdiyi bu
yeni söz də elə türk sözüdür. Bu ərazilər tarixən Azərbaycana məxsus olub.
Çoxlu sayda rəvayətlər, hekayələr, tarixi sənədlər göstərir ki, Dağlıq Qarabağ
həmişə Azərbaycanın ürəyi olub. Bu işğalın əbədiləşməsinə, torpaqlarımızda
ikinci erməni dövlətinin yaradılmasına heç vaxt dözümlülük göstərməyəcəyik. Azərbaycan
sülh siyasəti yeridir. Biz müharibənin yenidən alovlanmasını, yenidən hər iki tərəfdən
qurbanlar verilməsini istəmirik. Elə buna görə də Fransa, Rusiya və ABŞ bizə
stol arxasında əyləşib kompromis variantlar axtarmağı təklif edəndə biz hər dəfə
hazır olduğumuzu bildirmişik. Amma hər dəfə görəndə ki, sülh üçün edilmiş hər
bir cəhd ya hərbi əməliyyatların yenidən fəallaşması, danışıqların pozulması
yolu ilə, ya status-kvonun möhkəmləndirilməsinə yönəlik hansısa tədbirlərin düzənlənməsi
ilə, məsələn, bölgəyə seçkili orqan üzvlərinin,
o cümlədən də fransızların səfərlərinin təşkil olunması, Azərbaycanın işçal
altındakı ərazisində yerləşən şəhərlərin Fransa icmalarına aid şəhərlərlə "qardaşlaşdırılması”
və ya da digər yollarla pozulur, bir daha anlayırsan ki, ermənilər sülhə nail
olmaq istəyindən nə qədər uzaqdırlar. Beləliklə də onlar vaxt qazanmaq istəyirlər.
L.P. - Burada siz Azərbaycan
Respublikasının səfiri kimi öz mövqeyinizi ifadə etdininz və çox normaldır.
İndi isə deyin, nə oldu, nə baş verdi ki, sonda iki ölkə arasında bütün əlaqələr
kəsildi?
E.Ə. - Hər halda hansısa əlaqələr
qalmaqdadır. Yalnız dövlət başıları və ya XİN səviyyəsində deyil. Bu yaxınlarda
bir QHT bu işlərə müdaxilə edib, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh yaratmaq
öhdəliyi götürmüş şəxslər yaxşı xatırlayırlar ki, bir zamanlar azərbaycanlılar
və ermənilər sülh içərisində harmoniyada yaşamışlar. Ermənilər və azərbaycanlıların
etnik yola gedə bilməməzliyi haqda Ermənistanın keçmiş prezidenti, Qarabağ mənşəli
Köçəryanın irəli sürdüyü tezis bizim üçün qəbuledilməzdir. Sovetlər dönəmində
Dağlıq Qarabağ əhalisinin 65%-i ermənliər, 25%-i isə azərbaycanlılar idi. Mən
xatırlayıram, onlar birgə yaşayırdılar. Onlar arasında heç bir problem, yola gedə
bilməməzlik-filan yox idi. Onlar bir yerdə yaşamış, bir yerdə işləmiş, uşaqları
bir məktəbdə oxumuş, bir-birinin xeyir-şərində iştirak etmişlər. Bu həmişə
mümkündür. Mənə elə gəlir ki, hər iki xalqa bu gün olacaq müharibənin nələrə gətirib
çıxara biləcəyini izah etmək lazımdır. Son 25 ildə yetişmiş azərbaycanlı və erməni
nəsillər bir-birilərini görməyiblər. Budur faciə.
L.P. - Onlar cülh və əminamanlıq
görməyiblər.
E.Ə. - Elədir.
L.P. - Rusiyanın bu istiqamətdə
mövqeyi nədir?
E.Ə. - Biz vasitəçi üçlükdə
Rusiyanın da iştirakını istəmişik. Bu gün Rusiya Fransa və ABŞ ilə birlikdə
vasitəçilik missiyasını üzərinə götürüb iki xalq arasındakı düşmənçiliyə son
qoyulmasında mühüm rol oynaya bilər. Məsələn, ötən ilin aprel ayındakı döyüşlər
zamanı Rusiya dövlət başçısı və baş qərargahının rəisi səviyyəsində tərəflərə
müraciət olundu və onları döyüşlərin dayandırılmasının zəruriliyinə
inandırdılar. Elə o vaxtdan da Rusiya daha sanballı təklif vermək rolu qazandı ki, bu da indiyə qədər
olmamışdı. Bu təklif hər iki beynəlxalq prinsipin birləşdirilməsini nəzərdə
tutur: bir yandan, millətlərin öz müqəddaratını müəyyənləşdirmək hüququ, bir
yandan isə dövlətlərin sərhədlərinin toxunulamzlığı prinsipi. Bildiyiniz kimi,
Birləşmiş Millətlərin Xartiyasından savayı ATƏT-in "Helsinki Yekun Aktı” deyilən
bir sənəd də var. 1975-ci ildə - soyuq müharibə dövründə ATƏT təsis edilmişdi.
Helsinki Yekun Aktı məhz, dövlətlər arasında bütün münasibətləri tənzimləmək üçün
əsas sənəd kimi hazırlanmışdı. Burada on prinsip sadalanır. Millətlərin öz müqəddaratını
həlletmə hüququ və dövlət sərhədlərinin pozulmazlığı prinsipi oradadır. Burada
açıq şəkildə yazılıb ki, xalqların üz müqəddaratını həlletmə hüququ dövlət sərhədlərinin
pozulması hesabına reallaşa bilməz. Hər üç vasitəçi dövlət nümayəndələri hər
iki tərəfi razı salacaq baza prinsipləri irəli sürməyə çalışırlar. Hələliksə
ortada münaqişənin həllinin hüquqi bazası var: işğalçı erməni qüvvələrinin bizim
işğal olunmuş ərazilərimizdən dərhal və heç bir şərt qoymadan tərk etməsini tələb
edən BMT TŞ-nın 4 qətnaməsi. Mən sizin mövzuya qayıdıram və düşünürəm ki, Ermənistan
ilə Azərbaycan, ermənilərlə azərbaycanlılar arasında və həmçinin hələ də erməni
işğalı altında olan ərazilərdə sülhün mümkünlüyünü hər iki tərəfə izah etmək lazımdır.
Hər iki tərəf üçün siyasi iradə lazımdır.
L.P. - Siz indicə qeyd etdiniz ki,
sizin ölkə demokratik ölkədir, bunu da sübut etdiniz, ölüm hökmü 1998-ci ildə ləğv
edilmişdir, hələ 1918-ci ildə qadına
seçki hüququ verilmişdir, özü də əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan bir ölkədə,
bu yetərincə güclü faktdır. Ermənistanda da demokratik idarə üsuludur. Deyə bilərsinizmi
sizin ölkədə, eləcə də Ermənistan tərəfdə, hər halda bu mövzuya bələdsiniz, bu
iki millət arasında sülhü, barışığı təbliğ edə bilən siyasi partiya varmı?
E.Ə. - Deyə bilərəm ki, Azərbaycan
cəmiyyətində bir konsensus var. Regionda sülh əsas məsələdir. Sülhə nail olmaq
üçünsə gərək həqiqət və ədalət zəfər çalsın.
L.P. – Bilirsiniz, mənim sualımın
canı odur ki, istər siz tərəfdə, istərsə də ermənilər tərəfdə "barışmaq, sülh
yaratmaq lazımdır” deyən qüvvələr varmı?
E.Ə. - Ermənistan tərəfi bilmərəm,
Azərbaycan tərəfi üçün deyə bilərəm ki, "nə müharibə, nə sülh” durumunun davam
edə bilməyəcəyini hamı anlayır. Elə bu da sülh danışıqlarının davam etdirilməsini
zəruri edir.
L.P. - Bu istiqamətdə hökumətə təzyiqlər
edilirmi?
E.Ə. - Bunun üçün hökumətə təzyiq
etməyə gərək yoxdur, çünki hökumət də bunu deyir, sülh istəyir, başqa şey istəmir.
L.P. - Əlbəttə siz səfirsiniz, belə
də deməlisiniz.
E.Ə. - Xeyr, xeyr! Azərbaycanda
müharibə partiyası, sülh partiyası deyilən bir şey yoxdur. Cəmiyyətdə bir
konsensus var. Mən qeyd etdim ki, hər 8-9 azərbaycanlıdan biri qaçqındır.
L.P. - Bəli, xüsusilə də müharibənin
zərərinin birbaşa toxunduğu adamlar.
E.Ə. - Elədir. Bu adamlar müharibənin
yenidən alovlanacağı halda nələrin baş verəcəyini gözəl anlayırlar. Ona görə
deyirəm ki, hər iki tərəfi inandırmaq lazımdır ki, sülhə nail olmaq vacibdir.
Buna nail olmaq üçün isə üzərində sülhün bərqərar olacağı baza olmalıdır,
prinsiplər olmalıdır.
L.P. - İndi isə mən istərdim ki,
iqtisadi inkişafdan danışaq. Doğrudan da qitisadi inkişaf inanılmaz sürətlə
gedir. Sizdəki o üç bina... Bizdə Parisin çoxlu simvolları arasında Eyfel qülləsi,
Zəfər Tağı, Notre Dame kilsəsi kimi simvolları var. Sizin də o üç qüllə-binanız
var. Budur, Bakıdan təzəlikcə qayıtmış Filip D`Ete canlı yayımda bizə qoşulur. Söhbətimizi davam etdirməzdən öncə dinləyicilərimizə
bildirmək istəyirəm ki, siz Fransız həyatının azad gündəliyi- Radio Kurtuazi-ni
dinləyirsiniz. Qonağımız Azərbaycanın Fransadakı səfiri cənab Elçin Əmirbəyovdur.
Biz bundan şərəf duyuruq. Biz Bakı, möhtəşəm inkişaf və o məşhur qüllə-binalar
mövzusuna qayıdırıq. Bu qüllə-binalar necə adlanır? Onların adı varmı?
E.Ə. - Alov qullələri. Bəli, bəli Alov qüllələri.
Alovun bizim üçün tarixi mənası var və bizlərdə od müqəddəs sayılıb həmişə.
Baharın gəlişi kimi qeyd etdiyimiz Novruz bayramı da qədimdə Azərbaycanda məskunlaşmış
zərdüştilərdən gəlir. Bu yerdən çıxan təbii qaz müqəddəs qüvvə kimi dəyərləndirilmişdir.
Azərbaycanın inkişafının simvolu yalnız bu üç qüllə deyil. Amma bu qüllə-binalar
uğurlu alınıb. Bilrisiniz, mənim üçün Bakının simvolu Qız Qalasıdır. Bu 12-ci
yüzillikdən gələn bir abidədir.
L.P. - Bəli, bəli, bu Qız Qalası
haqqında mən nə isə oxumuşdum. Hansısa bir bakirəliklə bağlılığı olan bir rəvayət...
E.Ə. - Bəli. Bunu daha yaxşı
anlamaq üçün sizi Bakıya dəvət etmək lazımdır. Qalada bir muzey var və bu
muzeydə onun nə üçün belə adlanmasına dair müxtəlif versiyaların olduğu nümayiş
olunur. Qız Qalası Bakının ən qədim hissəsində yerləşir və Bakının nə qədər qədim
bir şəhər olduğunun sübutudur. Odur ki, bu abidə bəşəriyyətin mədəni irsi kimi
UNESCO tərəfindən qeydiyyata alınmışdır. Bundan başqa o dövrə aid olan
Karvansaray, hamam binası, məscid və digər tarixi abidələr var ki, bunlar da
Bakının yarandığı zamanlara aiddirlər. Bakı, məhz, İpək Yolu üzərində yerləşdiyi
üçün bu cür müxtəlifliyin məkanına çevrilmişdir. Bakını gəzərkən Azərbaycandakı
dinamik inkişaf da görünür. Bu iqtisadi inkişaf dövründə göstəricilər üç dəfə
artmışdır.
L.P. - Xüsusilə qaz, neft
ressursları hesabına...
E.Ə. - Bəli, əvvəla, yaxşı idarəçilik
hesabına... təbii sərvətlərdən gələn gəlirlər hesabına, həm də digər sahələrə yatırımlar edilir. Başa
düşülür ki, neft-qaz ehtiyatları sonsuz, əbədi deyil. Odur ki, bizim
iqtisadiyyatın inkişafı yalnız neft və qazdan asılı olmamalıdır. Bunun üçün də
iqtisadiyyat diversifikasiya olunur.
L.P. - Son illər siz neftin qiymətinin
düşməsindən əziyyət çəkirsinimi?
E.Ə. - Əlbəttə əziyyət çəkirik.
Qiymət birdən-birə düşdü. Özü də üç dəfə. Bir vaxtlar neftin qiyməti 120-130
dollar idi. Bu gün isə hardasa 50 dollar ətrafındadır. Hələ bundan da aşağı
düşmüşdü. Düzdür, bizim neft ehtiyatlarımız körfəz ölkələrininki ilə müqayisə
olunmasa da büdcəyə gələn gəlir üç dəfə
azalmışdır. Beləliklə də hökumət də, insanlar da anladılar ki, neft
asılılığından qurtulmaq və qeyri-neft, qeyri-qaz sektoruna yatırım etmək
lazımdır. Elə buradan da sərvətlərimizi - turizmi, kənd təsərrüfatını inkişaf
etdirmək zərurəti yaranıb. Kiçik bir ölkədə, Fransadan təxminən altı dəfə kiçik
bir ölkədə dünyada mövcud olan 12 iqlim qurşağının 9-u mövcuddur. Qafqazın ətəklərində,
dəniz, dağ, meşə, çay, göl, subtropik zona, bir sözlə, türizm üçün lazım olan hər
cür imkanlar var. Üzümçülük də ta qədmdən Azərbaycanda inkişaf etmiş sahə olub.
Bu sahədə biz Fransanın, İtaliyanın üzümçülük mütəxəssisləri ilə yaxçndan əməkdaşlıq
edirik.
L.P. - Şərabçılıq da?
E.Ə. - Bizim söhbətin əvvəlində qeyd etdiyim ki, Azərbaycan dünyəvi ölkədir və
spirtli içkilərdən istifadə olnması qadağan deyil. İnsanlar bu sahədə də sərbəstdirlər.
Yalnız şərab deyil, araq və digər sərt
içkilər də işlənir. İndi bizim yatırım cəlb etmək istədiyimiz digər sahələrə
gəldikdə, onu deyə bilərəm ki, biz Azərbaycanı yükdaşıma nəqliyyatının regional
qovşağına çevirmək idiiasındayıq. Bilirsiniz, Çin İpək Yolunu bərpa etmək məqsədi
ilə "bir yol – bir kəmər” layihəsi irəli sürüb. Biz isə burada Avropa və Asiya
arasında körpü olmaq öhdəliyini öz üzərimizə götürməyə hazırıq. Bu il
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşası başa çatmalıdır. Yenə də Azərbaycan,
Gürcüstan və Türkiyə. Yolun bu hissəsi çox vacibdir və o, Çini dəmir yolu vasitəsi
ilə Şərqi Avropa ilə birləşdirəcəkdir. Daha sonra Rusiya-Azərbaycan-İran –
şimal-cənub koridoru. Bu da bir layihədir.
Bizim İranla sərhəd yaxınlığındakı hissənin də maliyyələşməsi başa çatdı. Hesab
edirəm ki, hər iki layihənin inauqurasiyasından sonra Azərbaycanın müxtəlif qitələri
birləşdirən tranzit ölkəsi kimi rolu və əhəmiyyəti daha da artacaq. Sırf ticarət
baxımından dəyərləndisək, görərik ki, Çindən Avropaya malların daşınması 12 gün
azalacaqdır. Bu gün mallar 40 günə daşınır.
L.P. - Sırf mənim şəxsi marağımdan
irəli gələn bir sual vermək istəyirəm, yəqin ki, dinləyicilərimiz üçün də
maraqlı olar: Qarabağda neft varmı?
E.Ə. - Xeyr. Qarabağda təbii sərvətlər
yoxdur. Burada dağlar, meşələr, çox gözəl mənzərələr var. Amma ermənilərin
işğalı altında olan Dağlıq Qarabağın ətrafında, məsələn, Kəlbəcərdə qızıl
yataqları var. Bu yataqlar işğalçılar tərəfindən istismar edilir. Kəlbəcər elə
bir bölgədir ki, orada heç vaxt erməni yaşamayıb. Bu, Dağlıq Qarabağı əhatə edən
və hal-hazırda sanitar kordon kimi istifadə olunan yeddi rayondan biridir.
L.P. - Bildiyiniz kimi, bizə dinləyicilərdən
suallar gəlir və mən onları oxuyuram. İndi daha bir sualımız var. O bir qədər sərtdir.
Amma bir şey yaxşıdır ki, hər iki tərəf öz fikirlərini ifadə edə bilir və bunu
çox müsbət qarşılayıram. Adam yazır ki,
Azərbaycan ilə Ermənistan arasında münaqişə Dağlıq Qarabağla bağlı yaranıb. 90-cı
illərdə azərbaycanlılar ermənilər sıxışdırmağa başlayıblar və bu sıxışdırmanın
nəticəsində münaqişə yaranıb. Bizim qonağımız, cənab səfir söylədi ki, büdcəsi
Azərbaycanın büdcəsindən qat-qat aşağı olmasına rəğmən, Ermənistan təcavüzkardır.
Bu büdcə üstünlüyü mən hesab edirəm ki, danışıqlarda öz təsirini göstərməyə
bilməz.
E.Ə. - Mən şərh verə bilərəmmi?
L.P. - Əlbəttə.
E.Ə. - Adam yazır ki, ermənilər əleyhinə
təqib və hədələr 90-cı illərdə başlayıb. Hesab edirəm ki, bir az tarixin dərinliklərinə
getmək lazımdır. Əslində, ermənilərin Dağlıq Qarabağda yerləşdirilməsi təxminən
170 il bundan əvvəl olub. O zaman rus çarının belə bir məqsədi olub ki,
Qafqazda yaşayan və etimad göstərmədiyi müsəlman əhalini xristian əhali
qarışdırsın. Daşlıq Qarabağda ermənilərin özləri bir abidə ucaltmışdılar və bu
abidə ermənilərin Dağlıq Qrabağa gəlişinin 150 illiyinə həsr olunmuşdu. Münaqişə
təzə başlayan zaman ermənilər dərhal o abidəni yox etdilər. Çar erməniləri öz məqsədləri
üçün bura yerləşdirmişdi.
L.P. - Bura strateji bir yer olduğu
üçünmü?
E.Ə. - Tamamilə doğrudur. "Parçala
- hökm sür” siyasətini həyata keçimək üçün. Rusiyanın cənub sərhədlərində yerləşən
bu dağlıq ərazilər Rusiyanın ucqarları olub və Rusiyanın İran ilə, Türkiyə ilə
sərhədləri burdan keçib. Onlar digər bölgələrdən qovulmuş erməniləri burada
yerləşdirmişlər. Əgər siz Dağlıq Qarabağın sərhədlərinə baxsanız, sizdə bir
sual yarana bilər: bu niyə belədir? Erməni çoxluğunu təmin etmək üçün. Çünki əgər
ərazi dördbucaqlı olsaydı, erməni çoxluğunu təmin etmək mümkün olmazdı. Bir
daha təkrar edirəm ki, ermənilərin əleyhinə xüsusi bir fikir yoxdur. Biz bizim
erməni vətəndaşların yaşadığı ərazilərdə sülhü bərpa etmək istəyirik.
L.P. - Aydındır. Başa düşdük. Bizim
dinləyicilərimizdən birinin yetərincə düşündürücü, ağıllı bir sualı var.
"Axşamınız xeyir. Müharibə cinayətini soyqırımı ilə qarşdırmaq lazım deyil. 600
nəfərin qətlə yetirilməsi daha çox hərbi cinayət hesab etmək olmazmı, nəinki soyqırımı?”
E.Ə. - Mənim fikrimcə, bu hər
ikisidir. Niyə müharibə cinayəti? Çünki cinayət müharibə vaxtı hərbiçilər tərəfindən
törədilib. Niyə soyqırımı? Çünki, mən artıq soyqırımının beynəlxalq soyqırımın
qarşısının alınmasına dair konvensiyadakı tərifini dedim. Burada bu cinayətin tərifi
aydın şəkildə yazılıb, hansı hərəkətlər soyqırımı hesab oluna bilər. Hətta ermənilərə
qarşı soqırımı sözünün siyasi və diplomatık anlamda işlənməsinə də baxmaq olar.
L.P. - Bizim dinləyicilərdən biri cənab
səfirin fransızcasına valeh olduğunu bildirir.
E.Ə. - Çox sağ olun. Mən doğrudan
da xoşhallandım. Azərbaycan frankofon ölkələri sırasına daxil olmasa da, artıq,
neçə illərdir ki, fransız dilinin və mədəniyyətinin öyrənilməsinə və təbliğinə
çox diqqət və maliyə vəsaiti ayırır. Mən sizə iki konkret misal çəkmək istəyirəm.
2011-ci ildə Prezident Sarkozi Bakıya gələndə Bakı fransız liseyinin təməl daşı
qoyma mərasimində iştirak etdi. 2014-cü ildə Prezident Holland Bakıya gələndə Prezident
İlham Əliyev ilə birgə bu liseyin açılışını etdilər. Bu zaman belə bir sual
yaranmışdı: Niyə bir gün Fransa-Azərbaycan Universiteti yaradılmasın? Beləliklə
də iki il sonra, fikrimcə, bu rekord vaxt göstəricisidir, - sentyabrda bu
Universitet öz qapılarını tələbələrin üzünə açdı. İndi bu Universitet UFAZ
adlanır. Bundan savayı bir sıx əməkdaşlıq layihəsi də vardır: Azərbaycan Neft Sənayesi
Universiteti bir tərəfdən, Strasburq Universiteti və Rein Universiteti Fransa tərəfdən.
Burada söhbət 140 tələbənin təhsil almasından və onların diplomlarının
burada - Fransada tanınmasından gedir.
Bu iki misal bizim fransız dilinə, fransız ədəbiyyatına, fransız mədəniyyətinə
bağlılığımıza nümunədir. Buna başqa bir misal da çəkim: Fransa icmalarının Azərbaycan
şəhərləri ilə mərkəzdən idarə olunmayan əməkdaşlığı çərçivəsində kənd rayonları
məktəblərində fransız dilli müəllimlərinin cəlb olunması yolu ilə fransız
dilinin tədrisi. Fransa hökuməti Azərbaycanın siyasi istək göstərərək rayonlara
qədər bu əməkdaşlıq proqramlarını aparmağını çox bəyənmiş və bunun ardınca ötən
il Fransa və Azərbaycan arasında mərkəzdən idarə olunmayan pilot layihələr
komitəsi yaradılmışdır. 2011-ci ildən bəri Fransanın 24 şəhərində Azərbaycan mədəniyyəti
günləri keçirilmiş və nəticədə bu şəhərlərdən 14-ü qardaşlaşma xartiyasını
imzalamışdır. Bu söylədiklərim elə işlərdir ki, mədəniyyətləri, insanları
bir-birinə yaxınlaşdırır. Bildiyiniz kimi, Fransada azərbaycanlılar cəmisi bir
neçə min nəfər olar və Azərbaycanı Fransada yetərincə tanıtmaq üçün fransız
dostlarımızın rolu böyükdür. Mənə elə gəlir ki, bugünkü veriliş özü də bu
istiqamətdə gözəl bir imkan kimi dəyərləndirilməlidir. Çünki buradan biz Azərbaycan
reallıqlarını Fransa auditoriyasına çatdıraraq fransız dostlarımızı
maraqlandıracaq Azərbaycanla bağlı bəzi məsələləri işıqlandıra bildik. Bu, çox
vacibdir.
L.P. - Ölkənizin coğrafiyası barədə,
zəhmət olmasa, yəni coğrafi yeri, əhatəsi barədə nə deyərdiz?
E.Ə. - Biz 5 ölkə ilə həmsərhədik.
Ölkəmiz Fransa kimi iri ölkə deyil. Bizim İranla 700 km-lik sərhədimiz var. Ermənistanla
1000 km-dən çoxdur sərhədimiz. Rusiya ilə 500 km, Türkiyə ilə 12 km-lik sərhədimiz
var. 250 km isə Gürcüstanla sərhədimiz var.
L.P. – Cənab səfir, sona varmazdan
öncə özünüzlə bağlı bir sual vermək istəyirəm: necə olub ki, siz fransızca bu qədər
mükəmməl danışa bilirsiniz? Mən buna heyran oldum. Sizin profesioanl fəaliyyətiniz, Sizin
Fransaya bağlılığınız barədə nə deyə bilərsiz?
E.Ə. - Mən ali təhsilimi Bakıda
Xarici Dillər Universitetində almışam. Fransız dili mənim ikinci xarici dilim
olub.
L.P. - Rus dilindən sonra?
E.Ə. - Xeyr, ingilis dilindən
sonra. Rus dilini əlbəttə bilirəm. Sonra mən Parisdə diplomatik staj keçmişəm.
Sonra isə fransızdilli ölkələrdə işləmək və fransız dilini daha da
yaxşılaşdırmaq fürsətim olub. Bu tək mənə aid deyil. Biz – səfirlikdəki bütün Azərbaycan diplomatlarının
hamısı fransız dilini gözəl bilir. Biz təkcə
dil ilə maraqlanmırıq, eyni zamanda ədəbiyyat, musiqi, mədəniyyətlə maraqlanırıq.
L.P. - Mədəniyyət Mərkəzi ilə bağlı
məlumatla bitirək söhbətimizi. Qeyd etdiniz ki, burada azərbaycanlılar elə də
çox deyil, amma təzəlikcə bir mədəniyyət mərkəzi açılıb.
E.Ə. - Bəli, söhbət Azərbaycan səfirliyinin
mədəniyyət xidmətindən gedir. Bizim bu işi görməkdə məqsədimiz Azərbaycanı:
onun mədəniyyətini, ədəbiyyatını, müsiqisini, reallıqlarını daha yaxşı tanıtmaq
üçün mədəni tədbirlərin təşkil olunması üçün şərait yaratmaq olub. Mərkəz yetərincə
dəyərli bir məkanda yerləşir: Eyfel qülləsinin ətəyində, Şarl Şoke avenüsündə,
iş otaqları, konsert salonları, konfrans zalları, mətbuat konfransları keçirmək
üçün zalları, qəbullar keçirmək üçün salonları olan beş mərtəbəli bir binada
yerləşir. 3 000 m2 sahəsi var. Bəzən elə olur ki, bizimlə münasibəti olan bəzi
qurumlar bizə tədbirlərini orada keçirmək üçün müraciət edirlər və buna icazə
veririk. Burada heç bir biznes marağı güdülmür. Bu hər kəs üçün maraqlıdır.
Budur, Eyfel qülləsinin düz ətəyində dalğalanan Azərbaycan bayrağını görmək mənə
xoşdur.
L.P. - Doğrudur, qürurvericidir.
Beləliklə, biz sizə gəldiyinizə görə minnətdarlıq edirik. Sonda biz sizə Ermənistanla
olan bu münaqişədə hər kəsin maraqlarını təmin edən sülhə nail olmağı arzu
edirik. Bəlkə sonda kiçicik bir yekun sözü söyləyəsiniz?
E.Ə. - Əlbəttə. Mən bu imkandan
istifadə edərək Azərbaycan reallıqlarını, həqiqətlərini tanıtdırmaq kimi elə də
asan olmayan bir işdə bizə dəstək verən bütün dostlara minnətdarlıq etmək istəyirəm.
Mən Luazdan seçilmiş deputat cənab Jan Fransua Manselin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan-Fransa
Dostluq Asossiasiyasına, eləcə də digər seçkili orqanların üzvləri olan
dostlarımıza, Azərbaycanla əlaqələrin gücləndirilməsində, bu il qeyd olunan Azərbaycan-Fransa
əlaqələrinin 25 illiyində iştirak edən – istər siyasi, istər iqtisadi, istər
digər bütün sahələrdə əməkdaşlıq edən hər kəsə minnətdarlıq edirəm. Mən Fransa
və Azərbaycan arasında əlaqələrin gələcəkdə daha yüksək səviyyədə inkişaf edəcəyi
ilə bağlı çox nikbinəm. Görməli çox iş var. Böyük potensial var. Bu potensial
bizim bir neçə gün öncə Parisə gəlmiş prezidentimiz İlham Əliyevin prezident
Holland ilə görüşündə də təsdiq edilmişdir.
L.P. - Çox sağ olun
E.Ə. - Siz sağ olun.