“Əkinçi»dən başlanan yol - Fotolar
XIX
əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan mətbuatının yaranması görkəmli
ziyalı, maarifçi-pedaqoq, böyük mütəfəkkir alim, bütün müsəlman Şərqində
xeyriyyəçilik hərəkatının banisi Həsən bəy Zərdabinin adı ilə bağlıdır. Onun
ictimai-siyasi və maarifçilik fəaliyyəti təmənna güdmədən xalqa xidmət
göstərilməsinə parlaq bir nümunədir. Həsən bəy Zərdabi 1875-ci il iyulun 22-də
Bakıda qubernatorun mətbəəsində Azərbaycan dilində nəşr etdiyi "Əkinçi” qəzeti
ilə milli mətbuatımızın əsasını qoymuşdur.
Həsən
bəy Zərdabi və onun "Əkinci” qəzetinin ətrafında cəmləşmiş Azərbaycanın
mütərəqqi ziyalılarının milli şüurun oyanmasında böyük xidmətləri olmuşdur.
Onlar xalqın tərəqqisi yolunda böyük maneələrə səbəb olan orta əsr geriliyinə,
adət-ənənə və qaydalarına qarşı çıxış etmiş, xalqın maarifləndirilməsi və
savadsızlığın aradan qaldırılması yolunda fədakarcasına çalışmışlar. Geriliyə
qarşı mübarizə aparan H.Zərdabi yazırdı: «Dövran dəyişmiş, irəli addamış,
hazırda həyat bizim qarşımızda başqa tələblər qoyur. Zamanla ayaqlaşmağı
bacarmaq lazımdır. Əgər zaman dəyişibsə, köhnə həyat tərzi də dəyişilməlidir.”
Köhnə
həyat tərzinin dəyişdirilməsi yolunda xalqın maariflənməsinin xüsusi əhəmiyyət
kəsb etdiyini yaxşı dərk etmiş H.Zərdabi və digər mütərəqqi, maarifpərvər
ziyalılarımız bu yolda daim yorulmadan çalışmışdılar.
"Əkinçi”
qəzeti 1875-ci il iyulun 22-dən – 1877-ci il sentyabrın 29-dək olan müddətdə
ayda iki dəfə, 300-400 tirajla nəşr olunurdu. Mövcud olduğu müddət ərzində
qəzetin 56 nömrəsi işıq üzü görmüşdü.
Qəzetin
nəşri heç də asanlıqla başa gəlməmişdir. Lakin mövcud olan bütün bu
çətinliklərə baxmayaraq, Həsən bəy Zərdabi "Əkinçi” qəzetinin nəşrinə nail ola
bilmiş və qəzetin nəşrini ağır bir şəraitdə çətinliklə də olsa, yoluna qoya
bilmişdir. H.Zərdabi "Əkinçi” qəzetinin yalnız naşiri və redaktoru deyil, həm
də onun ədəbi əməkdaşı, müxbiri, korrektoru, mürəttibi, qəzetin abunə və yayımı
üzrə müvəkkili olmuşdur. İlk vaxtlar qəzetin nəşri maddi ziyanla başa gəlirdi.
Belə ki, geniş kütlə arasında qəzetə maraq oyatmaq üçün H.Zərdabi ”Əkinçi”
qəzetini xalq arasında pulsuz yaymağa məcbur idi. Lakin bütün bu çətinliklərə
baxmayaraq,Həsən bəy ümidini üzmədən : "Xalqı qəzet oxumağa öyrədəcəyəm, adət
edəcəklər, ondan sonra qəzetsiz darıxacaqlar” deyərək qəzetin nəşri üzrə
fəaliyyətini davam etdirmişdi.
”Əkinçi”
qəzeti və onun oxucuları ətrafında yaranan vəziyyətlə əlaqədar Həsən bəy
Məlikov(Zərdabi)nin həyat yoldaşı Həsifə xanım Məlikova vaxtı ilə yazırdı ki,
«Çardan qorxaraq qəzeti oxumayanların sayı, allahdan qorxaraq oxumayanların
sayından artıq idi. Lakin buna baxmayaraq, H.Zərdabi özünə xas olan təmkinlə
qeyd edirdi: «Axır ki, başa düşəcəklər ki, mən onların dostuyam, məktəb və
teatrın əhəmiyyətini dərk edəcəklər. Əgər bunlara bir qəzetdə verə bilsəydik-biz
müsəlmanların bütün dünya görüşünü dəyişərdik».
”Əkinçi”
qəzeti xalqı cəhalət və qəflət yuxusundan oyanmağa səsləyir, onu müasir,
mütərəqqi rühda tərbiyə etməyə çalışırdı. ”Əkinçi” qəzetinin əsas məqsəd və
vəzifəsini şərh edən H.Zərdabi yazırdı: ”Qəzetin muradı xalqın gözünü
açmaqdır...”
”Əkinçi”
qəzeti bu vəzifəni layiqincə yerinə yetirmişdir .Hənifə xanım Məlikovanın qeyd
etdiyi kimi: ”Qəzet bütün Rusiyada olan müsəlmanları hərəkətə gətirdi.O,bir
elektrik cərəyanı kimi bütün müsəlman aləmini dolaşdı. Yatmış müsəlman aləmini
hərəkətə gətirmək üçün heç bir şey-nə məktəb,nə teatr bu cür təsir edə
bilməzdi.”
1877-1878-ci
illərdə rus-türk müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq çar qasenzurası
"Əkinçi” qəzetinə öz səhifəsində siyasi xarakterli məsələlərə toxunmağa qadağa
qoydu. Bu qadağa mətbu orqanın vəziyyətini daha da çətinləşdirdi .Belə bir
şəraitdə, 1877-ci ilin sentyabrın 29-da çar hökuməti "Əkinçi” qəzetinin
nəşrinin dayandırılması barədə sərəncam verdi. Beləliklə, maarifçi və demokratik
ideyaların carçısı olan "Əkinçi” öz nəşrini dayandırmağa məcbur oldu.
"Əkinçi”
qəzeti bağlandıqdan sonra milli mətbuatımızın banisi Həsən bəy Məlikov(Zərdabi)
kənara çəkilməyə məcbur oldu, milli mətbuat aləmində boşluq yarandı. O,iki il
işsiz qaldıqdan sonra 1880-ci ildə Zərdaba köçərək on altı il orada yaşadı və
1896-cı ildə Bakıya qayıdaraq maarifçilik fəaliyyətini burada davam etdirdi.
Bakıya qayıtdıqdan sonra o, həmçinin şəhər dumasına seçildi və 1897-ci ildən
1907-ci ilədək dumanın bütün iclaslarında iştirak edərək həyatını Bakı şəhərinə
xidmət etməyə həsr etdi.
XIX
əsrin II yarısında Azərbaycanda milli şüurun oyanmasında və onun
formalaşmasında, maarifçilik hərəkatının yaranmasında, mütərəqqi fikrin
inkişafında H.Zərdabi və onun ”Əkinçi” qəzetinin böyük xidmətləri olmuşdur.
”Əkinçi” qəzeti uzun ömür sürməsə də, Azərbaycanda əsl dünyəvi mətbuatın
əsasını qoymuşdur. Təkcə Azərbaycanda deyil, Rusiyanın bütün müsəlman aləmində
H.Zərdabi və onun "Əkinçi” qəzetinin xidmətləri unudulmazdır.
Bakı
Şəhər Dumasının 14 yanvar 1908-ci il tarixli iclasında deyilirdi:”Keçən il
noyabrın 28-də 2-ci rus-tatar məktəbinin fəxri qəyyumu şəhər dumasının keçmiş
üzvü, uzun müddət məktəb komissiyasının üzvü olmuş Həsən bəy Məlikov vəfat
etmişdir. O, ilk dəfə olaraq müsəlmanların oyanışının başlanğıcını qoymuş,
rus-tatar məktəblərini açmağa səsləmiş, müsəlman gənclərini maarif yoluna dəvət
etmişdir. ”Həmin iclasda qərara alınmışdır ki,2-ci rus-tatar məktəbinə
H.Məlikovun adı verilsin və məzunu olduğu Mosva Universitetində onun adına
təqaüd təsis edilsin.
Xalqımızın
ictimai şüurunun inkişafında, ölkəmizdə maarifçilik hərəkatının yayılmasında
əhəmiyyətli və ruhlandırıcı işıq mənbəyi rolunu oynamış Həsən bəy Zərdabini və
"Əkinçi” qəzetini böyük ehtiramla yad etmək hər bir azərbaycanlının mənəvi
borcudur. Qeyd edirik ki, Həsəb bəy Zərdabi və "Əkinçi” qəzetinin xalqımız
qarşısındakı müstəsna xidmətləri vətənin övladları tərəfindən heç vaxt
unudulmayıb və günü bu gün də böyük hörmət və ehtiramla yad edilir.
"Əkinçi”
qəzetinin nəşri dayandırıldıqdan sonra on iki ilə yaxın müddətdə Rusiya
İmperiyasında Azərbaycan dilində qəzet dərc olunmadı. Cəlil Məmmədquluzadə
demiş həqiqətən də ”o vaxtlar türk qəzetinə izin hasil etmək bəhər-hal çox
çətin bir məsələ imiş.” Ana dilində qəzet və jurnal yaratmaq üçün N.Nərimanov,
S.Qənizadə, M.Şahtaxtinski, C.Məmmədquluzadə və başqa ziyalıların göstərdikləri
ciddi səylər bu səbəbdən nəticəsiz qalırdı.
İlk
türk(Azərbaycan) qəzeti "Əkinçi” bağlandıqdan sonra türk və rus dillərində
çıxan "Tərcuman” qəzeti Rusiyanın türk-tatar xalqlarının həyatında mühüm rol
oynadı. İsmayıl Qasprinskinin "Tərcuman” qəzetinin bütün Rusiyada türkcülük
ideyasının formalaşmasında misilsiz rolu olmuşdur. M.F.Axundovun və
H.Zərdabinin başçılıq etdiyi Azərbaycan maarifçilik hərəkatı İsmayıl bəy
Qasprinski üçün əsl məktəb, nümunə rolu oynamışdır.
Əkinçi”
qəzetinin nəşri dayandırıldıqdan sonra çar hakimiyyətindən azərbaycanca qəzet
buraxmaq icazəsini almaq mükəmməl rus və Avropa təhsili görmüş,bir neçə əcnəbi
dili yaxşı bilən görkəmli maarifpərvər ziyalı Məmmədağa Şahtaxtinskiyə 1903-cü
ildə nəsib olmuşdu. O, Qafqazda Azərbaycan türkcəsində yeganə qəzet olan
”Şərqi-rus” adlandırdığı qəzetin birinci nömrəsini 30 mart 1903-cü ildə
Tiflisdə nəşr etdi.
Mütləqiyyətin
apardığı mürtəce siyasətin nəticəsi idi ki,əgər həmin dövrdə Azərbaycanda
azərbaycanca yalnız bir qəzet nəşr olunurdusa, yalnız Bakıda 1870-ci illərdən
etibarən rus dilində bir neçə adda qəzet çap olunurdu. Lakin ”Bakinskiy
listok”(1871-1872); ”Bakinskie izvestiya”(1876) və s. kimi qəzetlər rəsmi
mətbuat olmasına baxmayaraq , özündən sonra ölkəmizin ədəbi mənzərəsində heç
bir iz qoya bilməmişdir. Bu qəzetlərdən bəziləri bir müddət fəaliyyət
göstərdikdən sonra bağlanmışdır.
XIX
əsrin 80-90-cı illərində rus mətbuat orqanları olan "Kaspiy”, daha sonra
burjuaziyanın vəsaiti hesabına çıxan "Baku”, ”Birjevıe vedomosti” və s.
qəzetlər işıq üzü gördü. Bu mətbu orqanların burjuayönümlü olmasına baxmayaraq,
həmin qəzetlərin səhifələrində Azərbaycanın sosial-iqtisadi və mədəni-ictimai
və siyasi həyatını xarakterizə edən məqalə və materiallar da dərc edilirdi.
Zaqafqaziyanın
ən kütləvi mətbuat orqanı olan "Kaspiy” qəzeti rus dilində nəşr olunurdu. Bakı
burjuaziyasının təşəbbüsü ilə, onun mənafeyini müdafiə etmək üçün yaradılmış
”Kaspiy” uzun müddət bütün Zaqafqaziyada yeganə gündəlik qəzet sayılırdı.
Qəzetin rus dilində çıxmasına baxmayaraq sonralar Qafqazın və bütün Rusiyamüsəlmanlarının
əsas tribunasına çevrilmişdi.
Azərbaycan
ictimai fikri, ədəbiyyatı və tənqidinin müxtəlif məsələlərinə, o cümlədən
mətbuat, maarif, savadsızlığın aradan qaldırılması, qadın təhsili, incəsənət və
s. münasibətdə "Kaspiy” qəzeti mütərəqqi Azərbaycan mətbuatının mübariz
ənənələrini davam etdirmiş və mətbuat tarixində əhəmiyyətli yerlərdən birini
tutmuşdur.
1897-ci
ilin oktyabr ayında N.Sokolinskinin vəfat etməsi ilə əlaqədar olaraq "Kaspiy”
qəzetinin naşirlik səlahiyyəti Bakı milyonçusu, Azərbaycan tarixində
əhəmiyyətli rolu olmuş Hacı Zeynaləbdin Tağıyevin ixtiyarına keçmişdir. 1897-ci
ilin oktyabr ayında Bakı milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyev dörd qəzeti və
mətbəəsini 57 min rubla satın almışdır. H.Z.Tağıyev dövrünün məşhur
nəşrlərindən olan və rus dilində çıxan "Kaspiy” qəzetini satın alaraq qəzetin
fəaliyyətini milli maraqların müdafiəsinə yönəldə bilmişdir.
O,"Kaspiy”
qəzetinin sahibi olduqdan sonra Ə.Topçubaşovun qəzetin redaktoru təyin
edilməsinə nail olmuş və Ə.Topçubaşov 24 iyun 1898-ci ildən 20 oktyabr 1907-ci
ilədək "Kaspiy” qəzetinin redaktoru olmuşdur. Ə.Topçubaşovun qəzetin redaktoru
seçilməsi təsadüfü olmamışdır. Ə.Topçubaçov əvvəlki dövrlərdə "Qafqaz” qəzeti
ilə əməkdaşlıq etmiş, savadlı jurnalist və qərəzsiz hüquqşünas olmaqla, bütün
Rusiya müsəlmanları arasında bir ictimai xadim kimi tanınmışdır.
Ə.Topçubaşov
"Kaspiy” qəzetinin redaktoru olduqdan sonra bu qəzetdə xalqımızın güzaranı ilə
yanaşı Rusiyanın bütün müsəlman əhalisinin vəziyyəti və haqlı tələbləri barədə
yazılara daha tez-tez rast gəlinirdi. Həmin dövrdə qəzetdə əvvəlki proqramla
yanaşı milli məsələyə də daha çox yer ayrılırdı.
Ə.Topçubaşov
qəzetin redaktoru olduğu müddətdə Həsən bəy Zərdabi qəzetə müvəqqəti olaraq
redaktorluq etmişdir. ”Kaspiy” qəzetinin nəşri tarixinin parlaq səhifələrindən
biri də H.Zərdabinin redaktorluq dövrünə təsadüf edilir. O, Bakı fəhlələrinin
ağır vəziyyəti, kəndlilərin torpaq problemləri, təhsil və mədəni-maarif
ocaqlarının yaradılmasına dair dərc etdiyi məqalələri böyük əhəmiyyət kəsb
etmişdir. Elm və maarifi tərəqqinin həlledici qüvvəsi hesab edən H.Zərdabi
həmin məsələləri diqqət mərkəzində saxlamışdır. ”Kaspiy” qəzeti ətrafında
demokratik ruhlu jurnalistlərin cəmlənməsində N.Zərdabinin rolu danılmazdır.
Ümumiyyətlə,
XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan İstiqlalına doğru
edən yol son dərəcə mürəkkəb və təlatümlü olmuşdur. Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin yaranmasına doğru gedən istiqlal yolunda "Həyat”, ”İrşad”,
”Kaspi”, ”Açıq söz”, ”Ziya” və yaranmış digər qəzetlər, ”Molla Nəsrəddin”,
”Füyuzat” və s. qəzet və jurnalların böyük rolu olmuşdur. Həmin dövri
mətbuatların milli şüurun formalaşmasında, geniş kütlələrin milli azadlıq
hərəkatına qoşulmasında, əhalinin siyasi maarifləndirilməsində hədsiz rolu
danılmazdır.
Tarixi
mənbələr təsdiq edir ki, 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti asanlıqla,
Rusiyadakı ictimai-siyasi nəticəsində sadəcə olaraq yaranmamışdır.
Fikrimizi
ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, "Əkinçi" ilə əsası qoyulmuş milli
mətbuat sonrakı dövrdə Azərbaycan maarifçiləri tərəfindən inkişaf
etdirilmişdir. Həmin dövrdə elm, təhsil, mədəniyyət və digər sahələrdə tanınmış
insanlar qarşılarında duran mühüm vəzifələri yerinə yetirmək üçün mətbuatın
imkanlarından istifadə etmişlər. Cəlil Məmmədquluzadə, Nəcəf bəy Vəzirov, Mirzə
Ələkbər Sabir, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Əhməd bəy Ağayev, Əli bəy Hüseynzadə,
Əlimərdan bəy Topçubaşov, Məmmədağa Şaxtaxtinski və digər qabaqcıl Azərbaycan
ziyalılarının bilavasitə iştirakı ilə buraxılan "Kaspi",
"Şərqi-rus", "Həyat", "Molla Nəsrəddin", "Füyuzat",
"Kəşkül" kimi qəzet və jurnallarımızın adları əbədi olaraq Azərbaycan
mətbuat tarixinə daxil olmuşdur.
Sovet
hakimiyyəti dövründə Azərbaycan mətbuatı sosialist realizmi prinsipləri
əsasında fəaliyyət göstərsə də, inkişafını davam etdirmişdir. İdeoloji
buxovların mövcudluğuna baxmayaraq, öz səhifələrində müxalif fikrə də yer
verən, o dövr üçün doğrudan da vətənpərvər ruhlu məqalələr dərc edən mətbuat
orqanlarının milli özünüdərkin formalaşmasında böyük rolu olmuşdur. Bu illərdə
yetişmiş yeni jurnalist nəslinin elmin, mədəniyyətin, milli-mənəvi dəyərlərin,
ictimai şüurun inkişafında xidmətləri böyükdür. Azərbaycan jurnalistikasının
çoxsaylı görkəmli nümayəndələri milli mətbuatımıza Azərbaycan jurnalistikasına
yeni nəfəs gətirmişlər. Azərbaycan dilinin, mədəniyyətinin inkişafında
mətbuatın rolu artmış, jurnalistika yeni-yeni ənənələrlə, dəyərlərlə
zənginləşdirilmişdir.
1993-cü
ildə xalqın təkidli tələbi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdan ümummilli lider
Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqillik tarixinin əsasını qoydu. Məhz bu dövrdə
dövlətimizin idarəçilik mexanizmləri formalaşdırıldı, ölkəmiz müstəqil dövlət
olaraq beynəlxalq birliyə uğurla inteqrasiya etdi. Ulu öndər Heydər Əliyevin
rəhbərliyi altında hazırlanaraq 12 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi yolu
ilə qəbul edilmiş Konstitusiyada söz, fikir və məlumat azadlığı ilə bağlı
konkret müddəalar əksini tapmışdır. Əsas Qanunun 47-ci maddəsində göstərilir
ki, hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. Konstitusiyanın 50-ci maddəsi isə
hər kəsin qanuni yolla istədiyi məlumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək,
hazırlamaq və yaymaq azadlığını təsbit edir. Bu maddə informasiya azadlığına
təminat verməklə yanaşı, kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən
mətbuatda dövlət senzurasını qadağan edir.
Heydər
Əliyevin siyasi iradəsi və böyük səyləri nəticəsində plüralizmi, söz və məlumat
azadlığını məhdudlaşdıran süni maneələr aradan qaldırıldı, kütləvi informasiya
vasitələrinin fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası təkmilləşdirilərək
beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırıldı. Azərbaycan Prezidentinin 6 avqust
1998-ci il tarixli Fərmanı ilə Nazirlər Kabineti nəzdində mətbuatda və digər
KİV-lərdə dövlət sirlərini mühafizə edən baş idarə ləğv edildi. Bununla hərbi
senzuranın tətbiq edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 16 aprel 1992-ci
il tarixli Fərmanı və bütün informasiya yayımı üzərində nəzarəti nəzərdə tutan
15 aprel 1993-cü il tarixli Sərəncamı qüvvəsini itirdi. Senzuranın ləğvi
demokratik cəmiyyət olaraq Azərbaycanın perspektiv inkişaf xəttinə uyğun
gəlirdi. Fərmanda nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi müstəqil
KİV-in inkişafını, vətəndaşların beynəlxalq hüquq və Azərbaycan Konstitusiyası
ilə təsbit olunmuş söz, məlumat və fikir azadlığının təmin edilməsində mühüm
rol oynadı. Bu siyasətin ardıcıllığını təmin etmək məqsədilə 2000-ci ildə
Mətbuat və İnformasiya Nazirliyinin ləğv olunması ilə dövlətin mətbuat üzərində
nəzarət funksiyasından imtina edildi.
Kütləvi
informasiya vasitələrinin fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilərək
beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, Azərbaycanda demokratik mətbuatın
formalaşması və sürətli inkişafının təmin edilməsi ümummilli lider Heydər
Əliyevin adı ilə birbaşa bağlıdır. 1999-cu ilin dekabrında qəbul olunmuş və
2001-2002-ci illərdə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq şəraitində
dəyişikliklər edilmiş "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanunu söz və məlumat azadlığına, KİV-lərin və jurnalistlərin
müstəqilliyinə təminat verir, mətbuat azadlığını məhdudlaşdıran tədbirlərin
tətbiqini qadağan edir.
Heydər
Əliyev həmişə jurnalistika peşəsinə dərin hörmət bəsləmiş, mətbuat işçiləri ilə
yaxın təmsada olmuş, onların problemləri ilə maraqlanmış və heç vaxt köməyini
əsirgəməmişdir. Ulu öndər kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki
bazasının möhkəmləndirilməsi, jurnalistlərin sosial müdafiəsinin
gücləndirilməsi, onlara müvafiq güzəştlərin təyin edilməsi istiqamətində
ardıcıl qərarlar qəbul etmiş, müvafiq fərman və sərəncamlar imzalamışdır.
Beləliklə,
azad mətbuatın inkişafına əngəl yaradan süni məhdudiyyətlərin aradan
qaldırılması, qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və beynəlxalq standartlara
uyğunlaşdırılması, KİV-lərin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi,
mətbuat işçiləri ilə mütəmadi görüşlər ənənəsinin yaradılması, KİV-lə bağlı
problemlərə operativ və prinsipial müdaxilə Heydər Əliyevin azad sözə və onun
daşıyıcılarına münasibətini səciyyələndirən faktlardır. Heydər Əliyev 2000-ci
ildə imzaladığı Fərmanla Azərbaycan milli mətbuatının yubileylərinin ölkə
səviyyəsində qeyd edilməsi, ümumiyyətlə, mətbuat-dövlət münasibətlərində
mütərəqqi ənənələrin əsasını qoymuşdur. 2002-ci ilin martında Heydər Əliyevin
"Jurnalistlərin dostu" seçilməsi ümummilli liderin demokratiyanın
mühüm prinsiplərindən olan söz və məlumat azadlığının, kütləvin informasiya
vasitələrinin inkişafına diqqət və qayğısının məntiqi nəticəsi olmuşdur.
Ümummilli liderin nurlu xatirəsi Azərbaycan mətbuatının tarixində, Azərbaycan
jurnalistlərinin qəlbində əbədi yaşayacaq, Azərbaycan jurnalistləri bu böyük
insanı həmişə qədirbilənliklə anacaqlar.
Hazırda
öz inkişafının mühüm mərhələsini yaşayan müstəqil Azərbaycan Respublikasında
güclü iqtisadi potensialın yaradılması, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunun
sürətləndirilməsi, ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun artırılması, ümummilli
problemlərin milli maraqlara uyğun həlli istiqamətində məqsədyönlü və ardıcıl
siyasət həyata keçirilir. Heydər Əliyevin siyasətini və ənənələrini müasir
dövrün tələblərinə uyğun uğurla davam etdirən Azərbaycan Prezidenti cənab İlham
Əliyev cəmiyyət həyatında kütləvi informasiya vasitələrinin rolunu yüksək
qiymətləndirərək demokratik, müstəqil KİV-lərin inkişafına əlverişli şərait
yaradılmasını öz siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri kimi
müəyyənləşdirmişdir. 2003-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
seçildikdən sonra cənab İlham Əliyev KİV qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi,
mətbuatın maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi məqsədilə çoxsaylı fərman və
sərəncamlar imzalamış, qanunvericilik aktları təsdiq etmişdir. 2003-cü ildə
Avropa Şurası ilə əməkdaşlıq şəraitində "Televiziya və radio yayımı haqqında”
Qanunun qəbul edilməsi və elektron KİV sahəsində qanunvericiliyə nəzarət
funksiyasını həyata keçirən müstəqil dövlət orqanı kimi Milli Televiziya və
Radio Şurası yaradılması, Azərbaycan Dövlət Televiziyası və Radiosunun
"Azərbaycan Televiziyası və Radio Verilişləri” QSC-yə çevrilməsi, 2004-cü ildə
"İctimai Televiziya və radio yayımı haqqında” Qanunun qəbul edilməsi, 2005-ci
ildə isə AzTV 2-nin bazasında İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkətinin
fəaliyyətə başlaması Azərbaycanın demokratik inkişaf xəttinə uyğun sistemli
liberal islahatların davamlılığını təsdiq edən addımlardır.
2005-ci
il sentyabrın 30-da vətəndaşların, o cümlədən jurnalistlərin informasiya almaq
azadlığının tam reallaşdırılması üçün Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə
"İnformasiya əldə etmək haqqında” Qanun təsdiq edildi. Jurnalist təşkilatları,
ATƏT və Avropa Şurasının ekspertlərinin iştirakı ilə hazırlanmış həmin sənəd bu
gün də Avropa məkanında ən mütərəqqi qanunvericilik aktlarından hesab olunur.
Azərbaycan
Prezidentinin modernləşmə kursu, cəmiyyət həyatının bütün sahələrində müşahidə
olunan yeniləşmə, informasiyalı cəmiyyətə keçid, ölkəmizin dünya informasiya
məkanına daxil olması dövlətin və cəmiyyətin qarşısında yeni vəzifələr
müəyyənləşdirmişdir. Hazırda dövlətin informasiya siyasəti Konstitusiyada əks
olunmuş fikir, söz və məlumat azadlığının, vətəndaşların informasiya əldə etmək
hüququnun ardıcıl və tam təmin edilməsinə yönəlmişdir. Digər tərəfdən,
şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin informasiya təhlükəsizliyinin təmin
edilməsi sahəsində məqsədyönlü tədbirlərin həyata keçirilməsi zərurətə
çevrilmişdir.
Azərbaycan
Prezidentinin 31 iyul 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş
"Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət
dəstəyi Konsepsiyası” cəmiyyətin və dövlətin qarşısında duran bu vəzifələrin
uğurla reallaşdırılması məqsədilə kompleks tədbirlər nəzərdə tutan mühüm sənəddir.
Konsepsiyada əks olunmuş məsələlərin həlli üçün 2009-cu ildə yaradılmış
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu artıq sistemli tədbirlər həyata keçirməkdədir.
Bu
gün Azərbaycan Respublikasında qabaqcıl, dünya standartlarına uyğun azad,
plüralist mətbuat formalaşmışdır. Ölkədə 4200-dən çox mətbuat orqanı uçota
götürülmüş, qəzet və jurnallardan 300-ə yaxını müntəzəm, qalanları isə müxtəlif
fasilələrlə işıq üzü görür. Təsis edilən qəzet və jurnallar müxtəlif siyasi,
ictimai mövqeli təşkilatlara, özəl qurumlara və fiziki şəxslərə məxsusdur.
Bölgələrdə 100- 80-ə yaxın mətbuat orqanı nəşr olunur. Respublikada çoxlu sayda
elmi-praktiki, ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi və digər jurnallar işıq üzü
görür, uşaq və qadın problemlərini işıqlandırır. Azərbaycanda rus, ləzgi,
talış, gürcü, avar, kürd milli azlıqlarının dillərində qəzetlər çıxır. Eyni
zamanda ingilis, fransız, alman, ərəb və başqa dillərdə mətbuat orqanları nəşr
olunur.
Hazırda
40-dan artıq milli informasiya agentliyi Ədliyyə Nazirliyində uçota götürülmüş,
ölkədə onlarla jurnalist təşkilatı fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda 8
ümumrespublika, 1 peyk, 14 regional və 13 kabel televiziyası var.
Azərbaycanda
müasir və inkişaf etmiş İNTERNET şəbəkəsi yaradılmışdır. Hal-hazırda ölkədə
İNTERNET istifadəçilərinin sayı 41% təşkil edir. Əhaliyə 30-dan çox İNTERNET
provayderi xidmət göstərir. Son 3 ildə İNTERNET trafikinin giriş-çıxış həcmi 40
dəfə artmış, İNTERNET xidmətlərindən istifadə haqları azalmış və region
ölkələrindəki tariflərlə uyğunlaşdırılmışdır.
Ölkədə
güclü, müstəqil, obyektiv informasiya daşıyıcısı olan, insanların informasiya
almaq ehtiyacını ödəyən, onları beynəlxalq aləmdə, respublika daxilində baş
vermiş hadisələrlə düzgün məlumatlandıran, eyni zamanda dövlətçilik
prinsiplərinə sədaqət nümayiş etdirən, milli maraqların təəssübkeşi olan
mətbuatın formalaşması və inkişafı dövlətin media siyasətinin əsas fəlsəfəsini
təşkil edir.
Sona
VƏLİYEVA
«Kaspi»
qəzetinin təsisçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru