• çərşənbə axşamı, 19 mart, 13:05
  • Baku Bakı 8°C

Ədəbiyyatsız dünya

19.11.18 13:15 3001
Ədəbiyyatsız dünya
Ədəbiyyatsız dünya necə olardı? Mənim üçün bunu təsəvvür etmək çox çətindir. Çünki ədəbiyyatın məni xilas etdiyini hər məqamda hiss etmişəm.
Mən matros, yaxud da pinəçi olmaq istəyərdim. Çünki bu iki peşə mənə çox romantik gəlir. Həyatın dənizlərdə keçir, maraqlı və fərqli hadisələrlə qarşılaşırsan. Bəlkə də uzaqlara getmək arzusundan bu istək məndə həmişə olub. Pinəçiliyi də çox sevirəm. Məncə, bu işdə yaradıcılıq var. İnsanların yırtıq-sökük ayaqqabılarına can verirsən. Ümumiyyətlə, ayaqqabıların məndə hüznlü tərəfi var. Bilmirəm, nədəndir. Amma hesab edirəm ki, insanların taleyi ayaqqabılarından oxunur. Bu ayaqqabılara təzədən yaşamaq şansı verən də pinəçilərdi. Bir növ yazıçılar da elə deyilmi? Onlar da kağız üzərində istədiklərinə can verir, istədiklərini öldürür. Öldürmək demişkən... Hərdən düşünürəm ki, yazmasaydım yəqin ki, killer olardım. Qatil olmaq potensialımı ədəbiyyat həmişə məhv edib.
Hərdən tez-tez xatırlayıram. Xatırlayıram ki, bir adam vardı, biz onunla ruhi xəstəxanaya gedirdik. Orda yüzlərlə xəstə ümidsiz, parıltısı itmiş gözlərlə bizə baxırdı. Biz evdən gətirdiyimiz yeməyi yanına gəldiyimiz xəstəyə verirdik. Gözlərindən yaş axa-axa yeməyi mədəsinə ötürürdü. Mən onun parçalanmış üzünə baxıb darmadağın olurdum. Deyirdim ki, görəsən, bu mənzərəni necə silə bilərəm? Necə edə bilərəm ki, gecələr onun ağlaya-ağlaya yemək yeməsini gözümün qabağına gəlməsin?
O zaman ədəbiyyat əlimdən tutdu. Özüm üçün bir deviz yaratdım. Həyatımın devizi bu: "Yaşadığım bütün faciələr ədəbiyyat olacaq”. Bu devizi tapdığım gün xoşbəxt oldum və artıq həyatımda baş verən bütün hadisələrə yazı kimi baxdım.
***
28 may tərəfdə, Səməd Vurğun parkına yaxın bir yerdə "Bıstro" kafesi var. Yolunuz düşəndə qapısını açıb içəriyə baxın bir. Kasıb, boz görünüşlü adamlar ayaqüstü yemək yeyirlər. İçəridəki hər şey köhnə zamanları xatırladır, bəzən buranın daimi sakinləri də mənə Sovetdən qalma əşyalar kimi gəlir. Bir dəfə ora gedəndə gördüm ki, yırtıq kostyumlu kişi əlindəki qədəhi başı üstünə qaldırıb qarşısındakı ağ saçlı, ağ saqqalı kişiyə deyir: "Ən pis günümüz belə olsun!" Ventilator, rus mahnıları, ayaqüstü içki içən müştərilər, onlara xidmət edən sarışın, göy gözlü qadın da dəyişməyib, eynən həyat kimi. Burda qarnını doyuranlar vağzala gedəcək, gecələyəcək yer axtaracaqlar. Onlar sabaha ümidlidirlər, ürəkdən sağlıq deyirlər...
Ədəbiyyat o adamların yanındadır. Buna bütün qəlbimlə inanıram. Məsələn, hərdən mənə elə gəlir ki, bu kafeyə Maksim Qorki gəlir. Şeşə bığlarını eşələyə-eşələyə içki içən adamlara baxır və sonra da gedib "Özgə qapılarında” əsərini yazır.
***
Yağışa baxırdıq dayanacaqda... Tanımadığım bir qızla. Sonra bir qadın gəldi, gözlərinin həbsinə düşdük. Biz yağışa baxırdıq, o bizə. Bir adam da gəldi, dayanacağın altında dörd adam olduq. O da deyindi ki, bunu 10 minə düzəldiblər, amma damcılar üstümüzə şığıyır. Qəfil yoldan sürətlə bir maşın keçdi, üstümüzü batırdı. Ağzımı açıb söymək istədim, sözlər söyüşə çatanda dayandı. Qız mənə baxıb güldü: "Gərək söyəydiniz" dedi. Mən də gülümsündüm və şairanə bir cavab verdim: "Yağışı söyüşlə çirkləndirmək olmaz".
Hərdən öz-özümə düşünürəm. Yağışdan şeir yazasan, amma "yağış” sözü olmaya. Sevgidən şeir yazasan, amma "sevgi” sözü olmaya. Mən o gün o dayanacağın altında bir şeirin tısbağa kimi arxası üstə çevrildiyini gördüm...
***
Hər gün məhəlləmizə gəlir o qoca. Qatıq satan qocanı deyirəm. Mən ondan hekayə yazmışdım, alınmamışdı, cırıb atmışdım. O mənim obrazımdı. Heç cür onu yaza bilmirəm. Qaçqındı, arvadını itirib. Yeriyəndə elə bil çertyoj çəkir. Ayaqları əyri-üyrüdür, hər dəfə o yeriyəndə qəribə oluram: sanki balaca-balaca yer kürəsi buraxır arxasınca. Əlini dovşan qulağı kimi başına qoyub salamlaşır adamla. Gülməyi də qəribədir, qəfil yağan yağışa bənzəyir, yağır, yağır, sonra da tez kəsir. Hər dəfə onu görəndə içimdə yazmaq eşqi yaranır. Sonra ağ kağızla təkbətək qalanda yaza bilmədiyimin fərqinə varıram.
Küçələr ədəbiyyatla doludur. Yaza bilmədiyimiz ədəbiyyatla.
Mən bütün bu hadisələri ona görə danışdım ki, ədəbiyyat hər an yanımızdan keçib gedir, hər dəqiqə onun hənirini üstümüzdə hiss edirik.
Bəzən bu sualla tez-tez rastlaşırıq:
"Ədəbiyyat oxuyanda nə olur ki?”
"Səfillər” əsərində heç kimin evinə qəbul etmədiyi oğru Jan Valjana keşiş öz qapısını açır, ona yemək verir, süfrə başında oturdur, yatızdırır. Gecənin bir vaxtı isə Jan Valjan gümüş şamdanları oğurlayır. Onu qulaqlayıb gətirən polis nəfərlərinə keşişin verdiyi cavab oğrunun içində yatan vicdan hissini oyadır:
"O şamdanları mən ona hədiyyə etmişəm”.
Kitablar, ədəbiyyat bizim hamımıza keşişin dediyi sözləri deyir. Biz o sözləri qulaq ardına vuracağıq, ya dinləyəcəyik, bu artıq öz işimizdi... Əsas olan odur ki, kitablar bu mesajı bizə ötürür. Vicdanı olmayan, belə bir hissi bədənində aparat kimi daşımayan adamları ədəbiyyatın, kitabın dəyişmədiyini sübut kimi göstərmək axmaqlıq, əbləhlikdir. Axı ədəbiyyatın və yaxud kitabların belə bir missiyası yoxdur: kəramət onu oxuyan adamın özündədir.
Ayxan Ayvaz
banner

Oxşar Xəbərlər