Əbədiyyət ünvanının əbədi sakini
Ötən əsrin sonlarında bir qrup yazıçı və ədəbiyyatşünas alimlərlə
birlikdə uzaq Amerikada səfərdə idik. Bizi ölkənin müxtəlif yerlərinə gəzməyə
apardılar. Qəfildən bələdçimiz təklif
etdi ki, gəlin birlikdə mahnı oxuyaq. Mən zarafatla dedim ki, bəlkə sizdən
başlayaq. Xanım bələdçimiz milliyətcə rus idi. "Mən sizin dildə oxuyacağam”
dedi və məşhur "Cücələrim” mahnısının sözləri avtobusa
yayıldı. Keçirdiyimiz qürur hissini ifadə edə bilmirəm. Sevimli şairimiz Tofiq
Mütəllimovu minnətdarlıqla xatırladıq.
Uca
boylu, gur saçlı, həmişə səliqə-sahmanlı olan Tofiq Mütəllibov bizim nəslin
yaddaşında nəğməkar şair kimi qalıb. Doğrudur, sağlığında ona bu adı heç vaxt
deməyiblər. Özü də təvazökar idi. Halbuki 300-dən artıq mahnının müəllifi olan
Tofiq Mütəllibov bu janrın ən aparıcı simalarından sayılırdı. O, 20 il "Azərbaycan
gəncləri" qəzetində ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin rəhbəri olub. Onu
yaxından tanıyanlar bilirlər ki, Tofiq müəllim vəzifəsini sadəcə, icra etmirdi.
Həm də məsuliyyət və tələbkarlıqla Azərbaycan poeziyasının keşiyini çəkirdi. O
dövrdə fəaliyyət göstərən qələm əhlinə çox gözəl məlumdur ki, "Azərbaycan
gəncləri" qəzetində dərc edilmək "Pravda"ya düşmək kimi çətin
idi. Bu mənada gənclərin sevimli qəzetində hər adamın şeiri dərc edilməzdi.Sənətkarlıq
baxımından Tofiq müəllimi qane etməyən misralar heç bir vəchlə qəzet səhifəsinə
yol tapa bilməzdi. İndi ədəbiyyata dəxli olmayan "moşusayağı şeirlər"in
mətbuat səhifələrində meydan sulamasını görəndə, xiffətlə xatırladığımız ədiblərsırasında
Tofiq Mütəllibov da var. Həqiqətən də belə insanların yeri görünür.
Tofiq Mütəllibov
63 dayanacaqlı bir ömür qatarının sahibi oldu.Əslində, insan həyatı üçün
bu dayanacaqlar çox azdır. 1929-cu ildə Naxçıvan şəhərində, ziyalı bir ailədə
anadan olmuş Tofiq Mütəllim oğlu Mütəllibov orta təhsilini doğma şəhərdə
aldıqdan sonra Bakıya gəlib,Azərbaycan Dövlət Universitetində təhsil
alıbdır. Beləliklə, ömür qatarının dayanacaqlarına müxtəlif iş yerlərinin adı
yazılıb. "Pioner" jurnalında (indiki "Günəş") məsul katib,
Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində redaktor, böyük redaktor, "Azərbaycan
pioneri" qəzetində ("Savalan") şöbə müdiri vəzifəsində işləyibdir.
Sonra isə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində işə başlayan Tofiq Mütəllibov
ömrünün sonuna kimi burada çalışıb.
Ötən əsrin
50-ci illərindən şair kimi diqqət çəkən Tofiq Müttəlibov 30-a yaxın kitabın müəllifidir.
Onun kitabları həm Bakıda, həm də keçmiş sovet məkanının müttəfiq
respublikalarında, eləcə də Moskvada çap edilirdi."Görüş",
"Şeirlər", "Bəxtiyar balalar", "Gözəllikdən doymur ürək",
"Sənin xətrinə", "Danışan çiçəklər", "Mənim əzizlərim",
"Görüş yerimiz" və başqa kitabları ilə oxucu rəğbəti qazanan Tofiq
Mütəllibovun pərəstişkarlarına son töhfəsi ölümündən bir qədər əvvəl çap edilən
"Sevənlərin ürəyi" adlanır. Şair bir şeirində vaqonları ay, il olan
ömür qatarı haqqında belə yazıb:
Mənim ömür qatarım
Gör yol gedir nə vaxtdır,
Bu qatarın yolunda
Arzularım çıraqdır.
Bəzən
yoxuşa qalxan, bəzən də səmtini enişə dəyişən yollarında həmişə yaşıl işıq
yanmayan şairin bu ömür qatarı nəğmə soraqlı, şeir yarpaqlı və torpağa bağlı
idi. Suallardan, nidalardan keçən ömür qatarının son dayanacağının nə vaxt olacağı
kimə bəllidir ki?! Təpələnən dağlara, ləpələnən dənizlərə baxa-baxa yurdumuzun
gözəlliklərinə, fəsillərinə, sənət adamlarına nəğmələr qoşardı Tofiq Mütəllibov.
Azərbaycanın məşhur bəstəkarlarının əksəriyyəti bu şairin yaradıcılığına məmnuniyyətlə
müraciət edərdi.Fikrət Əmirov, Ağabacı Rzayeva, Arif Məlikov, Ələkbər
Tağıyev, Hacı Xanməmmədov, Ramiz Mustafayev, Tofiq Bakıxanov, Nəriman Məmmədov,
Şəfiqə Axundova, Oqtay Rəcəbov kimi bəstəkarlar Tofiq Mütəllibovun dillər əzbəri
olan şeirlərinə musiqi yozumu verərdilər.Bu mahnıları da dövrün çox məşhur
müğənniləri məlahətlə ifa edərdilər. Onun mahnıları həmişə sevilə-sevilə dinlənilirdi.
Ələkbər Tağıyevin bəstələdiyi "Mənim əzizlərim" mahnısı xalq artisti
Zeynəb Xanlarovanın ifasında çox populyar idi. İndi də bu mahnını başqaları həvəslə
oxuyurlar:
Aydan, gündən ucalır
Yurdumuzun sorağı.
Səndən ilham alıram
Azərbaycan torpağı.
Tofiq Mütəllibov
hətta bu mahnıların sözlərini yazmasaydı belə, unudulmaz bəstəkar Qənbər
Hüseynli ilə birlikdə musiqi dünyamıza bəxş etdikləri "Cücələrim"
kifayət idi ki, hər iki sənətkar mədəniyyət tariximizdə əbədi qalsın.
Dünyanın o qitəsi yoxdur ki, "Cücələrim" orada qanad açıb
uçmasın.Bu uçuşun da bütün məqamları uğurlu olub.Bu, bir faktdır
ki, Azərbaycanda adidən aliyə, balacadan böyüyə kimi hamı bu nəğməni əzbər
bilir.Ana laylasından sonra balacalara xoş gələn, onların qəlbini isidən,
sevincini, təbəssümünü artıran "Cücələrim" həm də neçə sənətkarın
yetişməsində, püxtələşməsində böyük rol oynayıb.Mahnının mətni bir çox
xalqların dillərinə tərcümə olunaraq ifa edilir.Hətta uşaqlar üçün çəkilən
cizgi filmlərində, məsələn, "Nu poqadi"də bu uşaq mahnısı ana
dilimizdə səsləndirilib."Cücələrim"in şöhrəti dünyanı
dolanmaqdadır.
Məzmunlu
və bitkin şeirlər müəllifi Tofiq Mütəllibov uşaqlar üçün işləməyi həqiqətən çox
sevirdi.Yadımdadır, müəllifin "Cücələrim", "Meşə
nağılı", "Danışan qayalar" pyesləri müvəffəqiyyətlə tamaşaya
qoyuldu.Tofiq Mütəllibov uşaqların psixologiyasını çox yaxşı
bilirdi.Ona görə də qələmindən çıxan şeirlər dillər əzbərinə çevrilirdi:
Torpaqda gül ətri var,
Səhərdir... hava təmiz,
Ürəyində arzular
Dərsə gedir Aybəniz.
Əlində təzə çanta,
Lent bağlamış saçına,
Yol verin Aybənizə,
Boz dumanlar, qaçın ha...
Açıb güllər, çiçəklər,
Sərin-sərin yel əsir,
Qanadlanıb quş kimi,
O, məktəbə tələsir...
Fikir
verin, necə lövhə yaradılıb.Belə şeir yadda da qalır, göz önündə təbii mənzərələr
də canlandırır. İndi uşaq ədəbiyyatının uğurlu nümunələrinin
çoxazyarandığı bir dövrdə məhz Tofiq Mütəllibov kimi şairlərin
balalarımız üçün yazdığı şeirlər həm latın qrafikası ilə yenidən çap edilməli,
həm də bir daha bu cür müəlliflərə müraciət olunmalıdır.Əsərləri əsasında
kompozisiyalar qurmaq, pyeslərini uşaq teatrlarında yenidən səsləndirmək
mümkündür.Yaxşı əsər, bitkin sənət nümunəsi qızıl kimi dəyərlidir, heç
vaxt qiymətdən düşmür.Nə vaxt əlinə alsan, oxumaq və öyrənmək istəsən, təzədir.
Ömürqatarıqəfildən
dayanmasaydı, uzanan yolların birində onun ünvanına yəqin ki, xalq şairi fəxri
adı da gələcəkdi. Amma fələyin yazdığınıkimpoza bilib
ki?Sağalmaz xəstəliyə düçar olması istedadlı şairimizin təkcə
yaradıcılığına yox, onun alacağı halal mükafatlara, təltiflərə də nöqtə
qoydu.Qızı Çinarə xanım mənə danışmışdı
ki, atası 1992-ciiloktyabrın 30-da vəfat edib.Ölümündən
bir neçə gün əvvəl isə nəvəsi Aytacın bir yaşı münasibətilə son şeirini
yazıb."Bakı" qəzetində dərc edilən həmin şeiri oxuyarkən
atasının necə sevindiyini Çinarə kövrələ-kövrələ xatırladı:
Bir yaşı var Aytacın,
Günəş hörübdür saçın.
Çiçək bilib arılar,
Üst-başına sarılar.
Yanaqları dan kimi,
Baxışı ceyran kimi.
Tez boy at Aytacımız,
Ey gözəllik tacımız.
Nə qədər
şirin, gözəl, ürəkaçan şeirdir.Ruhun şad olsun, Tofiq Mütəllibov.İndi
sənin balaca Aytacın qızlar bulağından su içən bir gözələ bənzəyir.
Bəstəkar
Nadir Əzimovun şairin sözlərinə bəstələdiyi "Barışırlar küsənlər"
adlı məşhur mahnının coşqunluğu qəlbimizə süzülür:
Gözünüz aydın olsun,
Yasəmənlər, süsənlər.
Məhəbbət bayramıdır,
Barışırlar küsənlər.
Onun
jurnalistlik fəaliyyəti də təqdirəlayiqdir.Ədəbiyyat və incəsənət xadimləri
ilə bağlı qələmə aldığı yazılar hələ də yaddaşımızdan silinməyib.Ayda bir
dəfə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində gənc yazarların yaradıcılığı ilə
bağlı icmallar qələmə alar, istedadlılara yaşıl işıq yandırar, cızmaqaraçılara
isə kəskin və qəti sözünü deyərdi.İşdir, Tofiq Mütəllibov kiməsə
"uğurlu yol" yazıb təqdir etsəydi, sanki ədəbi hadisə baş verərdi.Tofiq
Mütəllibov əsl ədəbiyyat keşikçisi idi.Tərcümə ilə də məşğul
olardı.Orta Asiyada yaşayan şairlərdən tutmuş, Rusiyadakı həmkarlarına
kimi, çoxunun yaradıcılığından azərbaycanlı oxucuları xəbərdar edirdi.
Tofiq Mütəllibovun
kitablarını vərəqlədikcə, ürəyimizə bir sərinlik, duyğularımıza rahatlıq gəlir.Həqiqətən
bu şairin qələmindən qopan bütün misralar poetik yükünə, dəyərinə və mövzusuna
görə çox maraqlıdır, təsirlidir, yaddaqalandır, ilhamdan doğulan şeir nümunəsidir.Tofiq
Mütəllibov yalnız Azərbaycan poeziyasının inkişafında yaratdığı əsərlərinə görə
yox, həm də onun keşikçisi kimi ehtirama layiqdir.Xüsusilə də uşaqlar
üçün qələmə aldığı şeirləri bir özgə aləmdir.Sadə, aydın, mənalı və məntiqli.Bunlar
təsdiqləyir ki, unudulmaz şair söz üzərində zərgər dəqiqliyi ilə işləməyi
bacardığından poeziyamızda əbədiyyət ünvanı qazanıb.
Flora XƏLİLZADƏ,
əməkdar jurnalist