Döyüş bitir, müharibə yox
Bir ömürdə iki dünya müharibəsi yaşayan Erix
Maria Remark Almaniya, eləcə də dünya ədəbiyyatında müharibə mövzusunun
yazıçısı kimi tanınmışdır. O, 1898-cil ildə Almaniyanın Osnobryuk şəhərində
anadan olmuşdur. 1916-cı ildə Birinci Dünya Müharibəsində iştirak etmiş və
yaralanmışdır. Hesab edirəm ki, Remarkın ədəbiyyatdakı ən böyük uğuru "Zəfər
Tağı” romanıdır.
Remark müharibə, sevgi və başqa bəşəri mövzuları Ravikin dili ilə oxucuya çatdırır. Oxucu ancaq Raviki görür, bütün hadisələr onun ətrafında baş verir. Ravik Remark dünyasının mərkəzində durur. Hadisələr olduqca axıcıdır və axıcı olmasıyla bərabər oxucunu tərpədir, oturduğu masadan, yatdığı çarpayıdan qalxmağa məcbur edir.
Ravik artıq öyrəşmişdi: Ağrılara da, Joan Maduya da, bizim deyimlə desək, şirinçay əvəzinə içdiyi kalvadosa da... Günlərin bir günü Ravik onun həyatını məhv edən, Gestapoda ona işgəncə verən Haakedən çox ustalıqla qurduğu plan nəticəsində qisas alır, amma... Döyüş bitə bilər, müharibə isə heç zaman bitmir.
Əsər Polislərin Raviki tutub, digər mühacirlərlə birlikdə müharibəyə göndərilməsiylə bitir: Maşın "Vaqram” prospektindən keçib, "Etual” meydanına çıxdı. Heç yerdə işıq yanmırdı. Meydan elə zülmətə bürünmüşdü ki, heç "Zəfər Tağı” da görünmürdü...
Emil Hacıyev
"Zəfər Tağı” Parisdə yerləşən arxitektura
abidəsidir. Bu abidə qaliblər şərəfinə və ya hansısa vacib hadisə şərəfinə
ucaldılır. Romanın qəhrəmanı "Ravik” dəfələrlə bu abidənin ətrafında gəzişir.
Bəlkə, də öz daxilində gedən müharibənin qalibi olmaq istəyirdi. Yəqin, elə
Remark da bunun üçün romanın adını "Zəfər Tağı” qoymuşdu.
Romanda hadisələr İkinci Dünya Müharibəsi illərində
baş verir. Romanın baş qəhrəmanı olan Ravik almandır, ixtisasca həkimdir. İki
yəhudinin qaçmasına imkan verdiyi üçün Gestapo zabiti Haake ona işgəncə verir.
Ravikin işgəncələrə dözməyən qadını isə lagerdə intihar edir. Ravik lagerdən qaçır
və mühacirlərin ən sevdiyi ölkə olan Parisə gəlir. Pasportu və şəxsiyyəti
təsdiq edən sənədi olmadığından Parisdə gizli yaşayır. Dörd dəfə tutulur,
deportasiya edilir. Hər dəfə yeni adlarla Parisə qayıdır. Mahir cərrah olan
Ravik burada gizli şəkildə həkimlik edir. Onun həyatdan umacağı və itirəcəyi
heç bir şey yoxdur. Daima təqibdə olmasına baxmayaraq, ruhən azad adamdır
Ravik. Özünün dili ilə desək, "İnsan, uğrunda yaşadığı hər şeyi itirdikdən
sonra azad olur”.
Ravik qazandıqlarını içkiyə və qadınlara
xərcləyir. Daima lagerdə ona edilən işgəncələrin, qadınının qisasını Haakedən
almaq barədə düşünür. Bir anda özü də istəmədən onun həyatına Joan Madu daxil
olur. Joan özünü körpüdən atmaq istəyərkən Ravik onu xilas edir. Əsas hadisələr
də bundan sonra başlayır...Remark müharibə, sevgi və başqa bəşəri mövzuları Ravikin dili ilə oxucuya çatdırır. Oxucu ancaq Raviki görür, bütün hadisələr onun ətrafında baş verir. Ravik Remark dünyasının mərkəzində durur. Hadisələr olduqca axıcıdır və axıcı olmasıyla bərabər oxucunu tərpədir, oturduğu masadan, yatdığı çarpayıdan qalxmağa məcbur edir.
Ravikin öz doğruları, öz inanc yeri öz
həqiqətləri, həyat nəzəriyyəsi var. Bu nəzəriyyənin adı "təsadüflər”
nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyəyə əsasən həqiqətə uyğun olmayan hər şey, az qala
həmişə həqiqət olur. Ona görə də Ravik deyir ki, "Adam heç inanmır ki, bir gün
müharibə olacaq. Ona görə müharibə olur ki, adam inanmır, inanmadığı üçün də
hazır olmur...” Amma Ravik hər şeyə hazır idi, olacaq hər şeyi öncədən duyurdu.
Çox yorulmuşdu gizli yaşamaqdan, ömrü boyu qaçmaqdan. Onun üçün əvvəllər
meşşanlıq kimi qəbul etdiyi kitablar, ocaq, sakitlik, dinclik, indi isə itirilmiş
cənnət haqqında əfsanəyə çevrilmişdi.
Xoşbəxtlik həmişə hardasa lap yaxındadır,
sadəcə, əyilib götürmək lazımdı. Ravikin xoşbəxtliyi, bəlkə, Joan Maduda, bəlkə,
"Şəhrizad” kafesində içdiyi kalvadosda, bəlkə də, Haakedən alacağı qisasda idi,
nə bilmək olar?.. Remark Raviki çox qapalı, bir o qədər açıq bir obraz kimi
yaradıb. Eynilə də digər obrazları bir rəssam dəqiqliyi və həssaslığıyla
yaradıb: bir rəng digər rəngə cüzi də olsa qarışsa, bütün tablo məhv olacaq... Ravikinin sevməyi də çox qəribə idi. Gah
sevirdi, gah da bezirdi. Bezən zamanlarda deyirdi: "Qadından qurtulmaq
istəyirsənsə, ona 3-5 günlük görmədiyi həyatı bəxş elə. Həmin həyatı yenə
istəyəcək. Görəndə ki, səndən bir şey çıxmır başqasını tapacaq”. Roman boyu
Ravik Parisin küçələrini gəzərkən 3-4 dəfə "Zəfər Tağı” abidəsinin yanından
keçir. Hər dəfə "Zəfər Tağı”nı gördükcə daha da ruhlanır, mübarizəyə davam
edir.
Romanının demək olar ki, hər səhifəsində
aforizmə çevrilə biləcək cümlələr var. Roman təsvir və təhkiyədən çox,
dialoqlarla zəngindir. Təsvirlər isə olduqca konkretdir. Çox az halda təsvirdə
poetik sözlərə rast gəlirik. Bu səbəbdən də oxucu hadisələri film kimi
xəyalında canlandırır və əsəri qavramaq daha asan olur. Ravik artıq öyrəşmişdi: Ağrılara da, Joan Maduya da, bizim deyimlə desək, şirinçay əvəzinə içdiyi kalvadosa da... Günlərin bir günü Ravik onun həyatını məhv edən, Gestapoda ona işgəncə verən Haakedən çox ustalıqla qurduğu plan nəticəsində qisas alır, amma... Döyüş bitə bilər, müharibə isə heç zaman bitmir.
Əsər Polislərin Raviki tutub, digər mühacirlərlə birlikdə müharibəyə göndərilməsiylə bitir: Maşın "Vaqram” prospektindən keçib, "Etual” meydanına çıxdı. Heç yerdə işıq yanmırdı. Meydan elə zülmətə bürünmüşdü ki, heç "Zəfər Tağı” da görünmürdü...
Emil Hacıyev