DÖRDYARPAQLI YONCA
Sakit və hüzurlu bir gün idi. Mən Marinayla gəzintiyə
çıxmışdım. O mənə Andersonun arxı keçməkdən ötrü çörəyi tapdalayan qız haqqında
hekayəsini danışdı. Bunun çox böyük bir günah olduğunu izah etdi. Mən dedim:
"Marina! Yəqin indi heç kim bu cür günaha batmaq istəməz!” Marina indi çörək azlığından
belə olduğunu dedi. Əvvəllərsə çörəyin hamısın yemir, artıqlarını atırdılar.
Çörəyi tapdalamaq elə adam öldürmək kimi bir şeydir. Çünki çörək həyat verir.
Biz boz cığırla dağa qalxırdıq. Yerdən yuxarıda – səmanın
altında çox gözəl böyük kilsə vardı. Biz yaxınlaşanda gördük ki, kilsə
bağlıdır. "Xaçlanıb” pilləkəndə oturduq. Marina kilsə qapısında oturan
dilənçilərə bənzədiyimizi dedi.
Yüngül duman olduğuna görə ətraf yaxşı görünmürdü. Mən Marinayla
söhbət etmək həvəsində olsam da, mənə dedi ki, ona mane olmayıb o yanda
oynayım. Mənsə oynamaq istəmirdim, gül yığmaq istəyirdim. Birdən ayağımın
altında bitən yoncaları gördüm. O yanda pilləkanların qabağında qədim daşlar
səliqə ilə düzülmüşdü. Onlardan hər birinin qırağı yoncayla tünd rəngdə
çərçivələnmişdi. Əgər onlara diqqətlə baxsaq, yaşıl çərçivələrdə üzərində cürbəcür
xətlər və naxışlar olan əsl rəsm əsərləri görmək mümkündür. Mən oturub Marina
üçün uğur gətirəcək dördyarpaqlı yonca axtarmağa başladım. O qədər çox axtardım ki,
qulaqlarım uğuldamağa başladı. İstədim ki, durub gedim. Birdən onu tapdım, elə
sevindim ki, sevincimdən qorxdum. Mən Marinanın yanına cumdum və qənimətimi ona
yetirdim. O sevincək yoncanı seyr edib, onu haradan tapdığımı soruşdu. Dedim.
Mənə təşəkkür edərək onu qurutmaq üçün dəftrəçəsinin arasına qoydu.
Avqust 1918
Bu gün bu köhnə qeydlərdən nə görünür? Ən çox
sevdiyim, 1918-ci ilin avqustunda yazılmış Svetayeva şeirlərindən biri:
Şeir ulduz kimi, qızılgül kimi boy atır,
Ailədə gərəksiz olan bir gözəllik kimi.
Taclara və apofeozlarasa
Bircə cavab var: Hardandı məndə indi?
Biz yuxudayıq, mərmər plitələrin arasından
Dördyarpaqlı ilahi qonaq boy atıb.
Ay dünya, başa düş! Yuxuda əyandı şairçün
Ulduzların qanunu və çiçəklərin sirri!
Və Filyev kilsəsisinin (Moskvada Filyevsk parkında tikilmiş kilsə)
girişində, digər bir çox adi yoncaların – üçyarpaqlı yoncaların içindən,
həqiqətən də, mövcud olan dördyarpaqlı yonca görünür.Mən balaca olanda Marina mənə, Marinayasa balaca olanda
öz anası danışmışdı ki, o xoşbəxtlik gətirir, xeyrə əlamət və uğurun
simvoludur; onun təsvirini yeni il açıqcalarında çəkir, həmin formada medalyon, açarlıq və s.
istehsal edirlər.Bu bitki ikiqat xoşbəxtlik gətirir, çünki özünün möcüzəvi
tapıntısı ilə bu şeirlərin möcüzəvi doğuluşuna səbəb oldu."Taclar
və apofeozlar"ın ("Taclar və ilahiləşdirmələr”) bu cür təntənəli,
bərbəzəkli libasda olması, görəsən kilsənin özündən deyilmi?
Fil kilsəsində saxlanılmış
avropasayağı "narışkin stili" (XVII əsrin sonu – XVIII əsrin
əvvəllərində rus memarlığında şərti adlandırılmış yeni stil) Marinanın tərzinə
uyğun deyildi. Onun özünəməxsusluqdan məhrum edilmiş, nəfis, kübar möhtəşəmliyi
Marina üçün yad idi. O, "prosvir” kilsələri (kilsədə ibadət vaxtı yeyilən
fətir) sevirdi. "Pirojna” kilsələri – içi mənəviyyatsız, ancaq hisslərlə dolu olanları heç
sevmirdi.Üçqat xoşbəxt "dördyarpaqlı
ilahi qonaq”, şairin şüurunda yüksək zəng qülləsinə (kilsə zəng qülləsi) qədər
qalxdı.
ANTOKOLSKİNİN "ÇƏKMƏLİ
PİŞİYİ”
ÜÇÜNCÜ VAXTANQOV STUDİYASINDA
"Biz
Marinayla teatra getdik. Evdən çıxanda gözəl bir axşam idi. Ay bədirlənmişdi.
Kilsənin qübbələri elə parlaq idi ki, şəfəq saçırdılar. Hər tərəf aydınlıq idi, evlər dəmir
çıxıntılı qar topalarına bənzəyirdi.
Mənim
altı yaşım var idi. Marina uzağı yaxşı görmürdü və biz keçdiyimiz küçələr atıq
qaranlıq idi. Ona görə də Marina yoldan ötənlərdən soruşa-soruşa gedirdi.
Nəhayət ki, çatdığımızı dedi. Zəngi çaldıq, qapını qara paltarlı, ağ önlüklü
qadın açdı. Onun adı Maşa idi. Bizə kürklərimizi soyunmağa yardım etdi.
Biz
zala keçdik, orada zəng çalındı və hamı təlaşa düşdü. İşıqlar söndü, pərdələr
qalxdı və səhnədə üstünə adyal sərilmiş bir xanım uzanmışdı. O gənc idi. Birdən
səs gəldi və kədərli qoca qarı içəri daxil olaraq şərab içməyə başladı. Ket isə
(o biri qadın) ona donuq nəzərlərlə baxırdı. Qarı çox danışdı, sonra isə rəqs
etməyə başladı. O qədər çox rəqs etdi ki, pərdələri bağladılar. İşıqları
yandırdılar və hamı səs salmağa, danışmağa başladı. Sonra yeni səhnə başladı.
Orada gənc yazıq bir adam dayanıb. Yanındasa çəkməli Pişik. O, çox yaxşı
geyinib – əynində xəz palto və isti gödəkcə var. Pişik elə hey var-dövlətdən
danışır, gəncsə demək olar ki, heç onu dinləmir. Və onlar pəncərədən bir adam
görürlər. Pişik deyir: "Gəl onu tale kimi qəbul edək" – deyərək masanın
altına atılır.
Həmin adam – ağsaqqal qoca
içəri girdi. O, həkim idi. Rəqqasə Ketin yanına gedib, dəyirmançının oğlunu
çağırdı. Burdasa belə bir hadisə baş veir: pişik masanın altından çıxaraq
həkimə deyir: "Mənim sahibim çox yaxşı insandır, olar ki onun əvəzinə mən
gedim?” Həkim deyir; "Buyurun!” Dəyirmançının oğlu gödəkcəsini çıxardan kimi,
Pişik onu tez əyninə keçirib sahibinə incə səslə deyir: "Sən məni nə
vaxtsa qəbul edərsənmi?" – və cavab gözləyir. Sahibin gözlərinə kədər
çökür. Lakin bu kədər tezliklə yox olur və o, hər ikisini itələyib qapıdan çölə
atır. Sonra da masaya dırmaşıb arxalarınca baxır.
Yenə də işıqlar yanır. Səs-küy baş
qaldırır. Bir neçə dəqiqədən sonra işıqlar sönür və hamı susur. Yenə də rəqqasə
Ket çarpayıda uzanıb və sakit səslə deyir: "Mən onlara qapı açmayacam,
yox, yox, açmayacam!" Elə bu vaxt qapı döyülür. Əvvəldən yanında əyləşən,
sonra stuldan yerə yıxılıb yatan qarı ayağa durub qapını açmağa gedir. Həkim
içəri girir, təzim edir, salamlaşır və qapının dalından Pişiyi dartıb içəri
salır. Hər ikisi icazəsiz şərab içib qışqırmağa başlayırlar: "Rəqqasə Ketə
eşq olsun!" Hamı ora-bura var-gəl edir, bir-iki kəlmə danışır, susur və bu
uzun zaman davam edir. Sonra həkim keşiş paltarını geyinir, Pişiyi və Keti diz
üstündə saxlayır, tac
əvəzinə öz silindrini (hündür bərk, kiçik çıxıntılı şlyapa) qoyur və
onları evləndirir. Hamı xoş sözlər deyir. Bir neçə dəqiqədən sonra rəqqasə
dillənir: "Aman Allah! Axı bu Pyero deyil, Pişikdir!" Çarpayıya yıxılır.
Həkim şərab olan masaya çıxır, hər
şeyi təpikləyib dağıdır və pəncərədən qaçır. Pişik rəqqasəyə yaxınlaşaraq
qışqırır: "Oyan, oyan!", o isə oyanmır. Pişik də pəncərədən elə
tullanır qaçır ki, pəncərədən o yandakı bütün evlər silkələnir. Qarı onların
dalınca həkimin silindrini atır. Ketsə başını qaldırır. – Son. –
Camaat yenə də hay-küy salır,
gördükləri haqqında söhbətləşir. Biz Marinaylasa tanış aktrisalar, bəzi başqa
aktyorlar və bu pyesi yazan Pavlik
Antokolski (rus şairi, dramaturq və tərcüməçi) olan otağa keçdik. Sonra Yura Zavadski (sovet
aktyor, rejissor və pedaqoqu) gəldi. O incə və cavan görünürdü. Buruq açıq
rəngli saçları, iri gözləri, nazik əlləri, ayaqları və girdə sifəti vardı.
15 mart 1919
Marinanın teatrla ilk şüurlu görüşü
gənclik illərində Parisdə baş tutmuşdur. O zamanlar – yüz il keçəndən sonra
Napoleon Bonaparta aşiq olmuşdu, ondan ötrü canını fəda etməyə belə hazır idi;
lakin ünvanı olmayan bütün istəklər, ehtiraslar kimi bu da bir xəyal, bir
qarabasma idi. Və hər bir xəyal kimi bu da keçib-getdi.
Moskvada onun haqqında bütün
kitabları oxuyub – onlarsa həddindən artıq çox idi – və bütün portretlərini bir-bir
sevib oxşadıqdan sonra, Parisə bir xristianın Allahın hüzuruna getdiyi kimi –
Napoleonun məqbərəsinə və Sara Bernara – məşhur dram aktrisasına təzim etmək
üçün gedir.
Məqbərə soyuqluğu, böyüklüyü və ölüm yağan mərmərləri ilə
onu dəhşətə gətirdi. Onu hətta bu sözlər də isidə bilmirdi: "Mən istərdim
ki, cənazəm Sena çayının sahillərində, çox sevdiyim fransız xalqının yanında
uyusun!"
Lakin Marinana üçün "Napoleonun
cənazəsi" Müqəddəs Yelena adasında qaldı!
Sara Bernarsa onu heyran etdi; Reyxştadt (Çexiyada
şəhər. İndiki adı Zakupi) hersoquna çevrilməsindən daha çox, aktrisanın
eqosentrizmik (eqoizmin ifrat dərəcəsi) mərdliyi sarsıtdı. O zamanlar onun 64
yaşı vardı. Lap yaxınlarda bir ayağını amputasiya etdiklərindən protezin
köməkliyi ilə hərəkət edirdi. Lakin buna baxmayaraq o oynayırdı!
Paris – bütün nəsillərin ruhuna
uyğun tarixin daş dərsliyi! Necə var elə eləydi!
Marinanın sonrakı teatrla ünsiyyəti
evliliyinin ilk çağlarında olmuşdu. Seryoja da, bacıları da teatr məktəblərinin
şagirdi və studiya tamaşalarının iştirakçıları idilər. Vaxtsız vəfat edən böyük
qardaşı Pyotr
peşəkar aktyor idi. onların hər biri bütün gənclər kimi A.Y.Tairova (rus aktyoru və
rejissoru) böyük maraq və həvəs göstərir, Alisa Koonendən (rus aktrisası, A.Y.Tairovun həyat
yoldaşı) ötrü dəli olur, həyatlarını teatrdan ayrı təsvir edə bilmirdilər.
Marinasa ancaq zallarda tamaşaçı olmaqla kifayətlənirdi.
Rollar qısaldıqca, həyəcan artırdı.
Seryoja, "Sirano de
Berjerak”dakı (Edmon Rostanın şeirləri əsasında dram) mühasirədə olan ac
əsgərlərdən birinin replikasını heç cürə əzbərləyə bilmirmiş: "əgər mənə
yardım gəlməsə, Axill (yunan mifologiyasında mifik qəhrəman) kimi çadıra
dönəcəyəm". Bununla məşqlərdən onsuz da tamamilə yorğun düşən hərbçiləri
lap əldən salırdı. Ümumiyyətlə, Seryojanın çox gözəl səhnə keyfiyyətləri vardı.
Onun Kamera Teatrının studiyası, "Ekssentrion" səhnələrindəki çıxışları hər zaman
yaddaqalan olurdu.
O illərdə Seryoja və Marinanın
dostlarla münasibətlərdən ən uzunmüddətli olanı, istedadlı aktyor və musiqiçi A.Podqaetski-Çabrovla –
"Pyerettanın örtüyündəki" (müəllif: Atrur Şnitslerin) unudulmaz
Arlekino (əsərdən
obraz) ilə oldu. Marina 20-ci illərdə yazdığı "Dalanlar" poemasını
onun bu cür sönməz həyəcanına, bu cür qarışıq bir zəmanədə ona qızılgül hədiyyə
etdiyinə görə həsr etmişdi.
O, müstəqil, heç kimin məktəbinə aid
və ya tabeçiliyində olmayan, öz xüsusi teatrının olması arzusuna sadiq qalıb,
sanki yuxudakıtək mühacirət etdi. Ayılandasa özünü tənha, kasıb, çarəsiz gördü.
Həyata və insanlara inamını itirib Allaha, katolikliyə üz tutdu. Buradakı
təntənəli messaların (katolik ibadətlərindən biri və həmin ibadətdə çalınan
musiqi) heyrətamiz tamaşaları, qotikanın (orta əsrlərdə Avropada yayılmış
arxitektura stili) zirvələrinə qaldıran dekorasiyaları və yerli olmayan orqan
müşayiəti onu özünə əsir etmişdi. Bədbəxt Arlekinanın beyninə doldu ki, provoslavlığı
katolikliyə dəyişsin. Və o, keşiş oldu. Əyninə dar sutana (katolik
ruhanilərinin cübbəsi) geyindirdilər. Bu geyimdə o daha çox aktyora bənzəyirdi.
Başında Müqqədəs Ruhun enməsi üçün tanzura (katolik ruhanilərinin başında
qırxılmış yer) qırxıb Korsikaya – ən ucqar, ən unudulmuş prixoda (xristianlarda
aşağı kilsə təşkilatı və bu təşkilat üzvlərinin yaşadığı yer) göndərdilər. Onun
dindarları bir neçə qarıdan və tövbə etməmiş quldurdan ibarət idi.
O bizi 30-cu illərdə axtarıb tapdı. İldə
bir dəfə, il yarımdan bir bizə Parisin ətrafında yerləşən Klamar və Vanv
şəhərlərinə qonaq gəlirdi. O, küskün, aldadılmış ruhunu teatr xatirələrinə qərq
edirdi. Valideynlərimin ona çox yazığı gəlirdi. Sonrakı aqibətindənsə
bixəbərəm.
Beləliklə, Marinanın səhnə incəsənətinə
olan marağı 2 nəfərə I-II Napoleona aşiqliyindən doğulmuşdu. Ehtirasın
qeyri-reallığı həm də marağın qeyri-reallığını şərtləndirdi. Marinanın teatrla
ikinci görüşüsə, Seryojanın cəbhəyə getməsiylə baş verdi. Üçüncü – sonuncu
görüşü gerçək görüş oldu. Çünki bu görüş yaradıcılığında romantik dövrü həm
təsdiqləmiş, həm də sona çatdırmışdı.
Həmin o Romantika ki, inqilabi
Moskvanın qarlı və dolaşıq küçələrini dolaşaraq, zamanın axarında, nəhəng
hadisələrin, dəyişikliklərin fırtınasında itib-batmadan şair dəftərlərində,
teatr səhnələrində iz buraxırdı.
Hər şey 1917-ci ildə gənc şair Pavlik Antokolski və onun
gözəl yaradıcılığı ilə tanışlıqdan başladı. Pavlik həm də dramaturq və aktyor
imiş. O, Marinanı öz dostlarının – Üçüncü Vaxtanski Studiyasının möcüzəli
əhatəsinə salaraq, müəyyən müddətə onu özünə bağladı. Ona görə özünə bağladı ki, o teatr deyildi,
ancaq studiya idi. O, ancaq axtarış idi. Lakin studiyaçılara və onların işinə
olan bağlılığı, bütün onların romantik çağırışlarına Marinanın romantik cavabları,
həm zəmanənin, həm də öz "akyorluğuna" uyğun deyildi. Onun studiya
dövrünün lirik şeirlərinin ironiyası, "Komediant" şeirlər toplusunun
(şeirlər Y.A.Zavadsiyə həsr olunub) məzəliliyi elə buradan qaynaqlanıb. Marina
yaradıcılığının o dövrlərdə keçdiyi bütün mərhələlərdən komediyalı olduğu üçün
ən şən dönəmi "studiyalı" qolu idi. Bu, onun lirikasının birinci və
axırıncı şən dönəmi idi.
...İlahi, onlar işdə
gənclikləri, hərəkətlilikləri, dəyişkənlikləri, qaynarlıqları və bununla yanaşı
ciddilikləri, hətta vaciblikləri ilə necədə mehriban, necə də gözəldirlər.
İşləri isə oyun idi. Oyun onların işi idi! Mən küncə qısılaraq sakitcə
dururdum. Onları tam başa düşürdüm. Çünki mən də nağıllarda, eynən onlar kimi
oynayırdım. Böyüklər dünyasına qoşulmağım məni onları yaxından tanımağıma
yardımçı oldu. Ancaq "Soneçkaya Şeirlər”i həsr etdiyi Marinanın rəfiqəsi Sofya
Yevgenyevna Qollidey də bizi, ən çox da buruq saçlarına, incəliyinə,
kövrəkliyinə görə İrinanı başa düşdü və qəbul etdi.
Soneçka və Pavlikdən başqa bizə üç
Yura – Yura Zavadski, Yura
Nikolski, Yura Serov və tezliklə oyundan ayrılıb vətəndaş müharibəsinə
qoşulan və izi itən Volodya Alekseyev baş çəkirdi. Bir də xarici görünüşünə,
xeyirxahlığına görə studiya işçisi Yelena Vladimirovna (Lilya) Şik yadımda qalıb. Uzun burnu və
sakit xarakteri olduğundan xarakterik, sadə qoca rolları verirdilər.
Ziyarətçilərimiz həmişə bizə kimisə
gətirir, ya da kimisə bizdən aparırdılar. Bizim köhnə mərtəbəyarımlıq,
pilləkənləri içində olan mənzilimizdə get-gəl dayanmırdı. Studiyaçılar "Yakovun yuxusu”ndakı (İncil) mələklər kimi bütün günü qaynaşırdılar. Qışda
biz aşağıda, ən isti və qaranlıq otaqda, yayda isə demək olar ki, çardaqda
yerləşən, uzun dar, bircə dənə balaca pəncərəsi olan otağa köçürdük. Bu otaq
Marinanın ən sevimli otağı idi. Çünki məhz bunu nə vaxtsa Sertyoja özü üçün
seçmişdi.
Mənim çardaq sarayım, saray
çardağım!
Buyurun içəri, əlyazmalı kağızlar...
Sağ tərəflə keçin!
Burda damdakı yırtıqdan süzülən
gölməçə var.
Sandığın üstünə əyləşərək baxın
Necə Flandriya hörüb
mənimçün hörümçək.
Mənasız adamlara
qulaq asmayın –
ki guya qadınlar
krujevasız keçinə bilər...
Bu çardaq saray hər cür səs, hər cür söz-söhbət, məşq, deklamasiya,
pıçıltılar eşitmişdi. Hamı gənc idi. Və hamı teatrdan, sevgidən, şeiriyyata
sevgidən, teatra sevgidən, teatrdan və şeiriyyatdan kənar sevgidən danışırdı.
Marina üçünsə poeziyadan kənar sevgi mövcud deyildi.
O, bu səsləri dinləməyi, intonasiyaların və sözlərin əminliyini,
onlarda səslənən həqiqətləri, boşluqları dinləməyi sevirdi.
... və qocalıq sənətində məşq edərək
Özümü qara brilyant kimi gizləmək,
Mən sizi incəlik və kədərlər dinləyirəm,
Qədim Sivilla və Jorj Sand kimi.
Qədim Sivillanın iyirmi altı yaşı vardı.
Bu söhbətlərdə necə gözəl möcüzəli sözlər, adlar keçirdi: "Şahzadə Brambilla” və "Adriyena
Lekuvrer”, "Famira Kifared” və "Sakuntala” (Kamera Teatrının tamaşaları,
rejissor A.Y.Tairov), "Şahzadə Turandot” və "Müqəddəs Antoni möcüzəsi” (MAT,
Üçüncü Vaxtanqov Studiyası; Y.B.Vaxtanqov), "Qadibuk"
("Qabima" yəhudi studiyası) və "Tufan" (MAT, Birinci
Studiya; Y.B.Vaxtanqov)... Konstantin Stanislavski (rus teatr rejissoru, aktyor və pedaqoq) və Yevgeniy
Vaxtanqov (rus aktyoru və teatr rejissoru), Aleksandr Tairov (rus aktyoru və
rejissoru) və Vsevolod Meyerxoldun (rus teatr rejissoru, aktyor və
pedaqoq) adları da hər zaman heyranlıqla çəkilirdi.
Bəzən məni də teatra aparırdılar; "Vəkil
Pateleni" (Orta əsr fransız məzhəkəsi) hansısa Zooloji parkın bir yerində,
vəhşi heyvanların qəfəslərinin yanında xatırlayıram. Cingiltili adlarla –
Tiltil və Mitil adlarıyla çağırılan heyrətlənmiş uşaqları xatırlayıram. Şirin
barmaqlarını qıran Şəkəri, xəmir tabağından çıxıb daşan Çörəyi, rampanın konfet
işığında çəhrayı-yaşıl rəngdə yaranan və yoxa çıxan Nənəni və Babanı
(M.Materlinkin "Göy quş" pyesindən) xatırlayıram... Mansurovki dalanındakı malikanənin balaca
səhnəsində ora-bura atılan elastik və bununla yanaşı tinli fiqurları,
kostyumların parlaqlığını, bəyaz və gözəl, nədənsə hər zaman qara, açıqsaçlı
xanımların patetik obrazını xatırlayıram...
Marinanı Studiyaya oradakılardan başqa nə cəlb
edirdi? Teatr sənətində onun təbiətinə uzaq olan "tamaşa, seyrlə"
yanaşı Söz – onun stixiyası vardı. Marina üçün teatr pyeslə, mətnlə, faktiki
olaraq aktyorlar üçün nəylə başlayırdısa, onunla bitirdi.
Ömründə birinci dəfə idi ki, onda öz axtarışlarını
onların axtarışlarıyla birləşdirmək, öz qeyri-maddi sənətiylə, onların maddi
sənəti arasındakı maneəni aşmaq, tamaşanın möcüzəli yaranışında iştirak etmək,
öz əməyini görmək, sirləri aşkar etmək arzusuna düşmüşdü. Yaradıcılıqda çox şey
bacarırdı; bunu da öyrənmək istədi.
Altı pyes – "Çovğun", "Bəxt",
"Daş mələk", "Avara" (Avara həyat keçirən zadəgan balası)
"Simurğ" və "Macəralar" (sonralar "Romantika" adı
altında birləşdirilib) əsərlərini öz dostları üçün yazmışdır. Onlardan ikisi –
"Daş mələk və "Avara" çox yaxşı idi. Həmin əsərlərdə simvolizmin
xüsusiyyətləri həminki dövr studiyaçılarının zövqünə yaxın idi ki, onlara
oynamaq rahat olsun. Bütün bunlar səhnəyə yararlı idi. Marinanın studiyaçılara
oxuduğu mükəmməl dialoqlar böyük və çoxsəsli idi ki, bu da səs-küylü
müvəffəqiyyət adlanırdı. Lakin bunlardan heç biri səhnəyə qoyulmadı. Bəlkə də
səhnədə özü-özünü oynamaq, öz obrazını, öz xarakterini yaratmaq aktyorlara
gərəksiz idi. Bəlkə də onlar həm özlərinə, həm də Marinaya onun istedadının
qəbul olunmasının nə qədər vacib olduğunu anlamdan bundan yan ötmüşlər. O, axı
bu haqda bir kəlmə də danışmamışdı. Əvvəlcədən bunun mümkünsüzlüyünü
bilərəkdən, hər zamanki kimi qürurunda ümidlərini boğmuşdu.
Hər necə olsa da onun səsi studiyadakıların səsiylə
qarışmadı, onun sözü onların ağzından səslənmədi. Heyif. Bu mənəvi və
yaradıcılıq məyusluğu onu Heynin bu sözlərinə çıxartdı: "Teatr Şairə uyğun
yer deyil və Şair də Teatra uyğun adam deyil”.
İllər keçdi (Marina üçün mühacirət
illəri, studiya işçiləri üçün təşəkkül illəri), lakin o, gənclik illərinin
yoldaşlarını heç vaxt unutmadı. Onlara iki onillik ötəndən sonra böyük nəsr
əsəri – "Sonyeçka haqqında povest" həsr olunmuşdu. Bunu
S.Y.Qollideyin ölümündən sonra yazmışdı və Marina onların mütləq nə vaxtsa
görüşəcəyinə inanırdı. "Komediantlar" isə xatirində "səhnə
şərtiliyi" kimi qalırdı.
Rus dilindən tərcümə edən: Xanım AYDIN