Dondurmadan da keçə bilən xəstəlik
Süd və süd məhsulları təxminən 6 milyard insanın qidasının ən önəmli
hissəsini təşkil edir. Dünyada hər il 730 milyon ton süd və süd məhsulları istehsal
edilir. Süddən yoqurt, qatıq, pendir, qaymaq və s. kimi məhsullar istehsal
edilir. Hələ 4000 il bundan əvvəl süd və süd məhsulları qədim insanlar
tərəfindən istehlak edilmişdir. Süd məhsullarının insan orqanizminə və
sağlamlığına çox böyük faydası var. Amma təəssüf ki, sağlamlıq üçün bu qədər
faydalı olan qida bəzi infeksion xəstəliklərin daşıyıcısına da çevrilə bilir.
Belə ki, hər kəsin məlumatlı olduğu brusellyoz xəstəliyi demək olar ki, elə
məhz süd və süd məhsullarından keçir. Düzgün pasterizə edilməmiş süd və ondan
hazırlanmış pendir məhsullarının insan tərəfindən istehlakı sağlamlığa ciddi
təhlükə yaradan brusella bakteriyası ilə yoluxma hallarının artmasına səbəb
olur. Brusellyoz xəstəliyini ilk dəfə 1887-ci ildə David Bruce xəstə əsgərlərin
müayinəsi zamanı müəyyən etmişdir. Bu xəstəlik insanlarda ciddi bədən
ağrılarına, hərarətin yüksəlməsinə, iştahasızlığa səbəb olur. Ağır formalarda
isə hətta ölümlə nəticələnir. Brusellyoz xəstəliyinin müalicəsi zamanı yalnız
antibiotiklərdən istifadə edilir.
Məsələnin ciddiliyini nəzərə alan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi
maarifləndirmə xarakterli məlumat yayıb. Məlumatda bildirilir ki, süd
və süd məhsullarının insan sağlamlığına təhlükə törətmədən istehlak edilməsi
çox vacibdir. Bu cür məhsulların bir sıra zərərli və xəstəlik törədən
bakteriyalar, göbələklər, o cümlədən onların toksinləri, yəni zəhərləri ilə
tez-tez çirklənməsi müşahidə edilir. Adətən, zərərli mikroorqanizmlər süd və
süd məhsullarını xəstə heyvandan, sanitar vəziyyəti pis olan ərazidən, o cümlədən
istehsal zamanı texnoloji proseslərə düzgün əməl edilməməsi, xəstələnmiş
insanın istehsal prosesində iştirak etməsi nəticəsində çirkləndirə bilərlər.
Bundan
əlavə, istehlakçıların süd və süd məhsullarını lazımi şəraitdə və temperaturda
saxlamaması süd məhsullarının korlanmasına, bakterial çirklənməsinə və insan
sağlamlığında ciddi fəsadlara yol açmasına səbəb ola bilər.
Brusella
bakteriyası xam südün düzgün temperaturda emal edilməməsi nəticəsində sağ qalır
və həmin süddən istehsal edilən məhsulları bakterial çirkləndirərək insanın
brusellyoz xəstəliyinə yoluxmasına səbəb olur. O cümlədən brusellyoz
xəstəliyinin insanlara keçməsinin qarşısını almaq məqsədilə mal-qaranın
vaxtında vaksin olunması vacibdir. Vaksinasiya edilmiş heyvanın südünə Brusella
bakteriyasının keçməsi ehtimalı çox azdır.
Qida
Təhlükəsizliyi Agentliyinin vəzifələrindən biri də insan sağlamlığı üçün tam
təhlükəsiz süd və süd məhsullarının istehsal edilməsinə nəzarət edərək,
əhalinin yüksək keyfiyyətli qidalar ilə təmin edilməsində iştirak etməkdir. Süd
ilkin emal prosesində düzgün pasterizasiya edilməli, ondan istehsal ediləcək
məhsulların təhlükəsiz olmasına bilavasitə şərait yaradılmalı, süd
məhsullarının düzgün temperatur emalı nəticəsində qidaların Brusella
bakteriyası ilə yoluxma riskinin azaldılmasına nail olunmalıdır.
Ölkəmizdə
mal-qaranın vaxtında vaksin olunması işi necə aparılır, bakteriyadan qorunmaq üçün nələrə diqqət edilməlidir?
Məsələ ilə bağlı əlaqədar qurumların və mütəxəssislərin də fikirlərini
öyrəndik.
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Nəzarəti Xidmətinin mətbuat xidmətinin rəhbəri
Yolçu Xanvəlibu istiqamətdə
təbdirlər planının növbəli şəkildə həyata keçirildiyini deyir: "Bizim tədbirlər
planımız var. Hər il qəbul olunmuş bu plana uyğun olaraq, həm iribuynuzlu, həm
də xırdabuynuzlu heyvanlarda göz-damcı üsulu ilə peyvəndləmə aparılır. Bu
tədbirlər planı növbələşdirilmiş şəkildə həyata keçirilir. Yəni heyvanların
xəstəliyə tutulmaması üçün bir sıra işlər görülür. Bir iş görüldükdən təxminən
14-15 gün, bəzən isə bir ay sonra başqa bir tədbir aparılmalıdır ki,
heyvanda hər hansı əks təsir olmasın.
Hətta mən sizə cədvəli belə göstərə bilərəm ki, brusellyoza görə nə qədər
peyvəndləmə işləri görülüb, qan alınıb. Yəni bu istiqamətdə işlərimiz planlı
şəkildə həyata keçirilir. Mümkün deyil ki, hansısa rayonda bu işlər
aparılmasın. Ola bilər ki, heyvanlardan olan digər xəstəliklərə - məsələn, qara
yaraya görə vaksin vurulub və müəyyən fasilə verildikdən sonra brusellyoza
qarşı tədbirlər görülməlidir. Bizim effektli tədbirlər planımıza uyğun olaraq,
respublikada heyvanların peyvənd olunması davam etdirilir”.
İnfeksionist Vüqar Cavadzadə qeyd edir ki, vaxtında həkimə müraciət edilərsə, bu xəstəlik tam müalicə oluna bilər:
"Brusellyoz hazırda geniş yayılmasa da, tək-tək insanlar bu xəstəliyə yoluxur.
Buna heyvandarlıq inkişaf edən rayonlarda daha çox rast gəlinir. Amma əvvəlki
illərə nisbətən son dövrlər bu xəstəliyə yoluxmalar azalıb. Bu xəstəlik
insanlara əsasən süd və süd məhsullarında keçir. Xəstəliyin qarşısını almaq
üçün ilkin olaraq profilaktik şəkildə baytarlıq tədbirləri aparılmalıdır. Xəstə
heyvanların vaxtında aşkar edilməsi, onların müalicə olunması əsasdır. Bu işdə
vacib olan məsələlərdən biri də əhali arasında bu istiqamətdə maarifləndirmə
işinin aparılmasıdır. Eyni zamanda heyvandarlıqla məşğul olan şəxslərə
peyvəndlərin vurulması, bu xəstəliyin yayılmasının qarşını ala bilər. Bu
xəstəliyin bir özəlliyi var ki, xəstə olandan sağlam şəxsə keçmir.
Vaxtında həkimə müraciət olunduqda
xəstəlik tam müalicə edilir. Amma 2-3 ay keçdikdən sonra xronikə keçidə meyilli
olur və müalicəsi nisbətən çətin olur. Xroniki hala keçdikdə kəskinləşmələr
müşahidə edilir. Müalicə isə kompleks
şəkildə aparılır. Əsas olaraq antibiotiklərdən istifadə olunur. Müalicə üsulu
bir az da xəstənin yaşından, brusellyozun hansı orqanı zədələməsindən asılıdır.
Yəni bu amilləri nəzərə alaraq effektiv müalicə metodu tətbiq etmək mümkündür.
Əgər xəstəlik artıq xroniki forma alıbsa, bu zaman fizioterapevtik vasitələrdən
də istifadə olunur”.
Tibb üzrə ekspert Adil Qeybulla bildirir ki, qaynadılmadan istifadə edilən bütün süd məhsullarından bu xəstəliyə
yoluxmaq olar: "Brusellyoz heyvani
mənşəli infeksiyadır və dörd tipi var. Heyvanın ətinə, qanına toxunan zaman
əlin zədələnmiş hisslərindən və həzm sistemi vasitəsi ilə keçə bilər. Ölkəmizdə
bu xəstəliyə daha çox qida məhsulları vasitəsilə yoluxmalar baş verir. Yəni
brusellyoza tutulmuş iribuynuzlu və ya xırdabuynuzlu heyvanın ətindən, südündən
istifadə edən zaman insana keçir. Məsələn, hətta dondurmadan da belə yoluxmalar
olur. Əgər həmin dondurma qaynadılmamış süddən hazırlanıbsa, bu xəstəlik insana
keçə bilər. Çünki brusellolar dondurulan yox, qaynadılan zaman ölür. Bu, tək
dondurmaya deyil, qaynadılmadan istifadə olunan bütün süd məhsullarına aiddir.
Həmin məhsullar brusellyozun yayılması üçün mənbə rolunu oynayır”.
"Bu işə baytarlıq idarələri ciddi nəzarət etməlidir” deyən
müsahibimiz bildirir ki, iribuynuzlu və xırdabuynuzlu heyvanlar daim
yoxlanışdan keçməlidir: "Satışa çıxarılan hər bir heyvan mütləqdir ki,
yoxlanışdan keçirilsin. Söhbət təkcə brusellyozdan getmir, ümumiyyətlə bütün
infeksion xəstəliklərə qarşı tədbirlər görülməlidir. Sovet dövründə bu
xəstəliyə yoluxmuş heyvanların istifadə olunmaması üçün heyvanın əvəzinə kompensasiyalar ödənilirdi.
Amma indi bu praktikanın necə həyata keçirildiyini bilmirəm. Bu işdə heyvandarlıqla
məşğul olan insanlar maraqlı olmalıdır.
Yəni həm özünün xəstəliyə yoluxmamağı, həm də xəstəlik daşıyıcısı olan
heyvanın məhv edildiyi təqdirdə kompensasiya ala bilməsi üçün. Əks halda
heyvanın xəstə olması gizlədilir və beləcə, infeksiya yayılır”.
Ekspertdən peyvəndin nə qədər effektiv olduğunu soruşduq: "Bütün
iribuynuzlu və xırdabuynuzlu heyvanlarda bu xəstəliyə rast gəlmək mümkündür.
Peyvənddənsə, yaxşı olar ki, xəstəliyin mənbəyi məhv edilsin. Yəni heyvanların
vaksinlə müalicəsi uzun bir prosesdir. Amma insana düşdükdə müalicəsi
mümkündür. Müəyyən dərmanlar və müalicə üsulu ilə tam sağalmaq mümkündür”.
Günel Azadə