“Diplomatik müharibə”

Rusiya, tarixinin ən çətin və mürəkkəb dövrünə qədəm qoyub. Baş verən son hadisələr onu deməyə əsas verir ki, Qərbin Kremli küncə sıxmaq siyasəti öz bəhrəsini vermək üzrədir. Şərqi Avropanın ardınca postsovet məkanı üzərində də nəzarəti itirmək üzrə olan Rusiya, bu mövqeyini nəyin bahasına olursa-olsun saxlamaq niyyətindədir. Co Baydenin prezident seçilməsi ilə iki fövqəldövlət arasında münasibətlərdə gərginlik, proqnoz edildiyi kimi, pik həddə yüksəlmiş olub. Son günlər isə Vaşinqtonla Moskvanın münasibətlərində gərginlik yeni fazaya doğru yüksəlir. Kremlin tənqidçisi Aleksey Navalnının səhhəti məsələsi, Ukraynanın şərqinə və ilhaq etdiyi Krıma qoşun yığması, 2014-cü ildə Çexiyada sursat anbarındakı partlayışda Moskvanın roluna dair yeni iddialar gərginliyi daha da alovlandırır. Ötən həftə Co Bayden administrasiyası kiberhücumlar, seçkiyə müdaxilə, Əfqanıstandakı ABŞ əsgərlərinə təhdidlər səbəbi ilə Rusiyaya qarşı sanksiyaları açıqlayıb. Tətbiq olunan maliyyə və iqtisadi sanksiyalar Kreml üçün ağrılı formada davam edir. Vaşinqton ümid edirdi ki, Kreml Ukraynanın işğal altında olan torparları ilə bağlı güzəştlərə gedəcək. Lakin əksinə oldu. Rusiya nəinki geri çəkilir, əksinə bölgədə daha da möhkəmlənməkdə davam edir. Son vaxtlar isə gərginlik diplomatik müstəvidə davam edir və necə deyərlər, "diplomatik müharibə” halını alıb. Moskva Qərb, o cümlədən ABŞ diplomatlarını, qarşı tərəf də rus diplomatlarını "persona non-qrata” elan edir. Rusiya, hətta iki amerikalı nazirin ölkəyə gəlişini qadağan edib. ABŞ-ın ardınca onun Avropadakı ən yaxın müttəfiqləri, Kremlə açıq nifrətini gizlətməyən Polşa, eləcə də indiyə qədər Kremlə loyal olan Çexiya və Bolqarıstan da anti-Rusiya mövqeyini ortaya qoyub. Bu prosesə, hətta Monteneqro da qoşulub və sıranın genişlənəcəyi gözlənilir. Moskva anlamalıdır ki, zor siyasəti, başqasının torpağını işğal altında saxlamaq, münaqişələr yaratmaq siyasəti artıq köhnəlib və dövlətlər bu boyunduruqdan çıxmağa çalışır.

Beləliklə, qayıdaq Rusiyaya qarşı Avropada başladılan "diplomatik müharibə”yə. Gərginlik, Çexiya kəşfiyyatı 2014-cü ildə silah deposunda iki nəfərin ölümünə səbəb olmuş partlayışı Rusiyanın hərbi agentləri ilə əlaqələndirəndən sonra start götürdü. Çexiya Praqadakı Rusiya səfirliyinin 18 əməkdaşını ölkədən qovdu və Moskva da bu qərara kəskin etiraz bildirib, "cavab tədbirləri” ilə hədələdi. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında Çexiyanın bu addımı "misilsiz və tamamilə əsassız” adlandırılıb. Bəyanatda vurğulanır ki, Çexiyanın hakimiyyət orqanlarının hərəkətlərində "Amerika izi” aşkar görünür və Çexiya bu hərəkəti ilə hətta okeanın o tayındakı ağalarını da geridə qoyub. "İnterfaks” agentliyi "məlumatlı mənbələrə” istinadən yazır ki, Rusiya Moskvadakı Çexiya səfirliyinin, ümumiyyətlə bağlanması barədə qərar qəbul edə bilər. Çexiyanın baş naziri Andrey Babiş və xarici işlər naziri Yan Hamaçek bu yaxınlarda bəyan etmişdilər ki, 2014-cü ildə ölkənin şərqində baş vermiş partlayışların arxasında Rusiya xüsusi xidmət orqanları dayanır. Çexiya bildirir ki, ölkədən qovulan diplomatlar, əslində Rusiyanın məxfi xidmətlərinin əməkdaşlarıdır. Aprelin 17-də Çexiya polisi bildirib ki, iki rusiyalı axtarışa verilib. Məlumatda deyilir ki, bu adamlar sözügedən partlayışlar ərəfəsində Çexiyaya gəliblər. Onların ölkəyə Aleksandr Petrov və Ruslan Boşirovun adına olan pasportlarla daxil olduqları deyilir. Bu da əlavə edilir ki, bu iki nəfər həm də Moldova və Tacikistan pasportlarından istifadə ediblər. Çexiya polisi bildirib ki, Moldova pasportu Nikolay Popa, Tacikistan pasportu Ruslan Tabarovun adına olub. Xəbərlərdə deyilir ki, sözügedən iki rusiyalı, habelə 2018-ci ildə Britaniyada keçmiş casus Sergey Skripal və onun qızının zəhərlənməsində şübhəli bilinirlər. London iddia edir ki, bu iki nəfər Rusiyanın GRU kimi tanınan Baş Kəşfiyyat İdarəsinin əməkdaşlarıdır və onların əsl adları Anatoli Çepiqa və Aleksandr Mişkindir. "Bellingcat” təhqiqat qrupunun nümayəndəsi Xristo Qrozev yazır ki, sözügedən hadisə baş verəndə Çexiyada Rusiya hərbi kəşfiyyatının başqa agentləri də olub. 2014-cü il partlayışları ilə Rusiya xüsusi xidmətlərinin əlaqəsi barədə xəbərlər Çexiyada qızğın müzakirə olunur. Bu da xəbər verilir ki, hətta özünün rusiyayönlü bəyanatları ilə tanınan prezident Miloş Zeman da hökumətin qərarını dəstəklədiyini bildirib.
2020-ci ilin yanvarında Bolqarıstan prokurorluğu Qebrevin iddia olunan zəhərlənməsində şübhəli bilinən üç rusiyalıya qarşı rəsmi ittiham irəli sürmüşdülər. Qebrevin Ukraynaya silah satılmasında iddia edilən rolu axıradək öyrənilməyib. Məlum olan budur ki, onun EMCO şirkəti Ukraynaya silah satılması üçün 2014-cü ildə kontrakt imzalayıb. Lakin Ukrayna Məxfi Xidmətinin keçmiş direktor müavini Viktor Yahun deyib ki, Ukrayna 2014-cü ilin oktyabrında Bolqarıstandan silah almağa çalışıb və Çexiyada silah anbarlarının partlaması da, təxminən həmin dövrə təsadüf edir. Yahun deyib ki, Rusiya kəşfiyyatı tərəfindən zəhərləndiyi iddia olunan Qebrev Ukrayna üçün silahları keçmiş Varşava paktı ölkələrinin birindən və məhz Çexiyadan almağı planlaşdırırdı. Yahun bildirib ki, bu iki hadisənin üst-üstə düşməsini təsadüf saymaq çətin idi. Lakin 2020-ci ilin yanvarında üç rusiyalıya qarşı ittiham irəli sürən Bolqarıstan prokurorları 9 ay sonra bu ittihamlara müəmmalı şəkildə xitam veriblər. Bolqarıstanın Qebrevlə yaxın münasibətlərdə olan keçmiş müdafiə naziri Boyko Noev deyib ki, bu təhqiqatın niyə uzun müddət əngəllənməsi və sonda ümumiyyətlə ləğv olunması suallar doğurur.
Bütün bunlardan o nəticəyə gəlmək olar ki, gərginlik tez bir zamanda həllini tapana oxşamır və yaxın dörd ildə davam edəcək. Moskvanın ümidi yenə də ABŞ-da hakimiyyət dəyişikliyinədir. Məhz vaxt uzatmaqla məqsədinə çatmağa çalışır. Lakin buna nail ola biləcəkmi?