Dillə təfəkkür arasında məsafə qısa olmalıdır

Yazıçı Elçin Hüseynbəylinin "Gözümə gün düşür” adlı yeni kitabı çıxıb. Nasirlə kitab haqqında müsahibəsini təqdim edirik:
– Qarabağda doğulmuş, oranı görmüş, orada da yaşamış insanlar hara getmələrindən asılı olmayaraq Qarabağı özləri ilə xəyallarında, ürəklərində daşıyırlar. Heç şübhəsiz, onlar yurdla nəfəs alırlar, ilkinliklə nəfəs alırlar. Vətən o yerdir ki, sən oradan heç vaxt qaça bilməzsən, müvəqqəti harasa gedə bilərsən, amma qaça bilməzsən. Cismani başqa yerdə yaşayarsan, yenə qaça bilməzsən. Çünki o, sənin içindədir, sənin ilkinliyin, başlanğıcın oradır. Vətən bilirsən necə bir müqəddəs varlıqdır? Vətən yüz illərlə, min illərlə babalarının genetik kodunu daşıyan məkandır. İnsanlar niyə doğma məkanlarına can atırlar? Ona görə ki, oradan yeni bir enerji alsınlar, bu, çox vacibdir. Məsələn, mən kəndimizə gedə bilmirəm, oradan enerji almıram. Xəyallarımda, yuxularımda alıram o enerjini. Bu gecə kəndimizi yenə yuxuda gördüm, bizim yanımızdan Arazın bir qolu axırdı, orda qarqara deyilən bir şey var, Araz donurdu, yaz gələndə, buzlar əriyəndə şaqşaqla sırsıralar gəlirdi. Mən bu gecə onu gördüm, qorxduq ki, bu sırsıralar əriyər kəndi su basar. Demək istəyirəm ki, mən təpədən dırnağa qarabağlıyam, onsuz həyatımı təsəvvür edə bilmirəm.
– Dünyanın istənilən yazıçısı milli olmağı bacarmalıdır. Çünki bəşərilik kosmopolitliyi sevmir, bəşərilik insandan yazanda üzə çıxır, insan talelərindən, duyğularından, hisslərindən, sevgilərindən yazmalısan. Biri də var məhəlli yazı. Onlar bəşəriyyətə heç bir kod vermir. Sən dünyanın anlayacağı dildə milli əsərlər yazmalısan. Anar mənim haqqımda – ayıb olsa da, deyim – deyirdi ki, Elçin Hüseynbəyli dünyanı bütöv qavrayan yazıçılarımızdandır. Dini, milli müxtəlifliklə görmür dünyanı. Bu, insanın özünə təlqin edəcəyi bir şey deyil, bütöv düşünən yazıçı bütöv görür, bəşəri yazır.
– Belə bir dialoq düşüncəmdən keçib. Oğlum Orxan bir dəfə məndən soruşdu Şəmkir barədə, onda dedim ki, bura mənim kəndim deyil. Sual verdi ki, hardadır kəndiniz. Dedim uzaqlarda. Uşaq mənə sual vermədi ki, ora niyə getmirik, mən öz beynimdə bu suala cavab verdim. Onda Orxanın 4, ya 6 yaşı var idi. Demişdim ki, kəndimiz düşmənlərin əlindədir, dedi ki, böyüyəndə əlimə tapança alıb onları qovacağam ordan. Mən məğlubiyyətlə barışmıram. Bizim torpağımız işğal olunub, müharibə bizim ərazidə gedir. Dünyaya çatdırmaq istəyirəm bunu. Hansı millət oxuyur-oxusun mənim əsərlərimi, orada başqa bir millətə həqarət görmür. Mən insan taleyindən yazıram, torpağını itirmiş bir adamın kədərini yazıram, kiməsə güllə atmıram.
– Bəli, bu kitabdan təsirlənib öz vətənindən yaza bilər. Bax, bəşəri olmaq budur...
– Hər kəsin öz həqiqəti var. Qatilin də, düşmənin də öz həqiqəti var. Sadəcə sən tərəflərin həqiqətini elə arqumentləşdirməlisən ki, sənin həqiqətin daha ədalətli görünsün. Bizim həqiqətimiz ona görə ədalətlidir ki, təcavüzə məruz qalan , torpaqları işğal olunan, qaçqın düşən bizik. Və ona görə də, bizim dünyaya Qarabağ məsələsini çıxarmaq və bu savaşda bizim ədalətli görünmək haqqımız çoxdur.
– Mən "Qaracanın qara başı” hekayəsini yazdım. Oxuyanlar dedi ki, baltanı kökündən vurubsan. Heç bir ümid yeri saxlamayıbsan. Orda qoca nənə qurban deyir, yeddi illik olur qurban. Yeddi il keçir, qurbanlıq qoç da ölür, qoca nənə də ölür, yəni Qarabağ qayıtmır. İndi çalışıram ki, bir işıq qoyum. Bu hekayələrin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, insan doğulduğu yerdə ölməlidir. Və ölməzdən qabaq bir nişanə qoymalıdır. Heç olmasa, bir ağac əkməlidir. Bu hekayədə fikir veribsənsə, qəhrəman gün doğanda doğulur, fillər gün batanda ölür, burda bir assosiasiya var. Vətəni sevmək, vətəni gəzmək lazımdı. Səhərdən axşama qədər o torpaqlarda işləyirdik, bizdən böyüklər bir dəfə də olsun fikirləşmirdi ki, vətənimizi göstərsinlər. Şuşanı, "İsa bulağı”nı göstərmədilər bizə. Həmişə deyirəm, istirahət mədəniyyəti olmalıdır. Vətəni sevmək üçün vətəni gəzmək, görmək lazımdır. Biz vətənimizi yaxşı tanımadıq. Qarabağın getmə səbəblərindən biri də odur.
– Bir nəfər yazmışdı ki, Elçin Hüseynbəylinin hekayələrinin birinci cümləsini oxumaq kifayətdir ki, onu axıracan oxuyasan...
– Oxucunu qarmağa salmaq lazımdır, bunu bacarmaq vacibdir. Dillə təfəkkür arasında məsafə qısa olmalıdır. Təhtəlşüur şeyləri cümləyə yükləmək olmaz, mətnə yükləmək olar. Yazıçı düşüncəm budur. Bu həm də cavan yazıçılara bir mesajımdı. Müasir dövrün dili yığcam olmalıdır, süjet olmalıdır. Yazıçı nə istədiyini bilməlidir. Düşüncə süjeti olmalıdır.
– Mən isə Sadayda Latın Amerikasını daha çox hiss etmişəm.
– Onu deyə bilmərəm. Bizim torpaqlar qutsal torpaqlardır. Bizdə qaraçuxa ifadəsi var, bu tale sözünün sinonimidir. Mənim genetikamda var bu magizm.
– Bu, mənim Qarabağla bağlı yazdığım ilk hekayədir.
– Yox, mənim düşüncəmdən gələn hadisələr idi.
– O kitabda iki bölüm var: "Kədərin üzü qaradır!” və "Kədərin üzü həmişə qara olmur!”. İkinci bölümdə dörd hekayə var və yumorla yazılıb. Mən faciəyə yumorla yanaşmağın tərəfdarıyam. İnsan ağlamamaq üçün dünyaya gülməyə tələsməlidir. Mirzə Cəlil mənim stolüstü kitabımdır, onun yumoru mənə ləzzət edir. Mən "Azıx” romanında bunu etməyə çalışmışam. İnsan hardan gəlib hara gedəcəyini bilməlidir.
– İnsanın vicdanı nəyi yazdırırsa, onu yazır. Mən həyatda nəyə sərhəd qoyuramsa, yazıda da onu edirəm. İnsan yalan danışmalı deyil, amma həqiqəti deməyə bilər. Mən daha çox bunu edirəm.
– Mən Əziz Nesini o vaxta qədər oxumamışdım. "Taxta köydən məktublar” hekayəsi var onun. Ola bilir ki, eyni fikri bir neçə yazıçı yazsın. Düşüncə oxşarlıqları olur. Mənim təsirləndiyim yazıçılar Prust olub, Platonov olub. Kamyu olub. Mən Cəlili imtahan xətrinə oxumuşdum. Son on ildə onu ciddi mütaliə etdim. Avropa ədəbiyyatını çox oxuyurdum, sonra gördüm, bizdə də əla əsərlər var.
– Mənə elə gəlir ki, bu hekayələr ancaq mənə aiddir. Hara bağlanmağı bilmirəm.
– Əgər ilk hekayəmdə qaçqın bir baba qisas hissi ilə yaşayırdısa, son hekayəmdə sanki onun nəticəsi Sənan məğlub oldu, döyüşdü, amma məğlub oldu. Bu, bir assosiasiyadır.
– Elçinin hekayələri var, Şərif Ağayarın hekayələri var.
– Ola bilsin onu gələcək nəsillər yazsın. Qaçqın həyatından şəhərə gəlib müqayisəni hiss etsinlər. Çox vaxt deyillər ki, şəhər və kənd estetikası yoxdur. Amma mən Vasili Belovu tərcümə edəndə şahidi oldum ki, var. Tərcümə prosesində də öz estetikasını saxlamalıdır. Mənim özümdə də şəhər estetikası var.
– Mən düşündüm ki, elə bir əsər yazmaq lazımdır ki, Qarabağa aid bütün həqiqətlər olsun. Oxucu on kitab axtarmasın, bir kitabda olsun və ideyası o idi ki, necə oldu ki, Qarabağı itirdik? Bu suala cavab axtarıram. Yusif Vəzir Çəmənzəminliyə həsr etmişəm.
– Müharibə vaxtı mühit ölmüşdü. Sonra 98-ci ilin sonlarında "Eqo” yaradıcılıq ordenini elan etdik, sonra dirçəlmə başladı. Cəmiyyət çox siyasiləşmişdi, həmin ordenin təsiri böyük oldu.
– Ədalətlə həll olunmasını istəyirəm. Bizim torpaqlarımız azad olsun, biz gedək, hər kəs öz ev-eşiyində yaşasın.

Söhbətləşdi: Rəvan Cavid