Dadaş
"Günəş" taksi maşınları parkında Dadaşı hamı tanıyır. Onu
görənlər, istər-istəməz gülümsəyirlər. Bilirsiz niyə? O gün Dadaş işə vaxtından
əvvəl gəlmişdi. Maşının ora-burasına baxıb, "smenşik"in qarasına
deyindi: ‘Zalım oğlu maşına heç baxmır. Elə bil, anbara salıb, hər tərəfi
palçıqdı. Heç olmasa qaraja girəndə uşaqlara üç manat ver, yusunlar. Bu gündə
şəhərə çıxmaq olar?..” O, sonra maşının yağına və suyuna baxıb, narazı halda
başını buladı: ‘Suyu da yoxmuş ki...". Dadaş maşını yuyucuların yanına
sürdü.
Oğlan Dadaşı görən kimi gülümsədi: - Sabahın xeyir, Dadaş əmi, maşallah,
lap tezdən gəlmisən. Sonra o rezin çəkməni geyinib maşına baxdı və dedi: -
Bahoo, qaragün maşın nə gündədi! İncimə Dadaş əmi, sənin o "smenşik"in
lap "krısadı" ha... Dadaş oğlana cavab vermədi. Bildi ki, ona cavab
versə, iş uzanacaq, oğlan nədən oldu "üyüdüb" tökəcək. O,
gödəkçəsinin düymələrini bağlayıb gəzişməyə başladı. Yadına düşdü ki, axşam
arvadla toya getməlidi, Səidənin rəfiqəsinin toyudu, getməsə, olmaz. Toyun
pulunu çıxara bilsə, yaxşı olar. Hələ bu toydan əlavə iki dəvətnamə də
veriblər. Kişi balaca dilxor oldu: "Allah evini yıxmasın toyu bazara
çevirənlərin. Qazandığımız toylardadı...". Yadına Anaxanımın toyla bağlı
dedikləri düşdü: "A kişi, elə demə, təki şadlıq olsun. Maşallah, kiçik qız
da böyüyüb. Bir də gördün elçilər girdi qapıdan. İndi sən gedirsən, sənin
qızının toyu olanda da onlar gələcəklər. Hələ qabaqda nəvələrin var...".
Dadaş kişinin çöhrəsi işqlandı, ürəyini sevinc hissi bürüdü: "Hə, Anaxanım
düz deyir, təki toy olsun. Maşallah, Səidə də gözəl-göyçək qız olub..."
Dadaş kişi Səidəni çox istəyir, çünki o, rəhmətlik anasına oxşayır. Buna görə
də ona həmişə "anam" deyir, bir sözünü iki eləmir. Ürəyi istəyəni
haradan olsa tapıb alır. Anaxanım da buna görə arabir deyinir ki, belə eləmə,
qızı ərköyün öyrədirsən. Dadaş isə ona çox vaxt təbəssümlə cavab verir... Dadaş
maşını minəndə dedi: "Bizdən hərəkət, Allahdan bərəkət! Yaxşı olar,
inşallah". Bu vaxt sürücü yoldaşlarından biri onun yanından keçərkən
zarafatla: - Yenə formadasan, ha, Dadaş, ceyran ovuna gedirsən? -dedi. Dadaş
ona cavab vermədi. Baləmi sürüb getdi. Kişi onun dalınca: - Heyf deyildi köhnə
vaxtlar. Gecə-gündüz yatdı yox idi, pul da ki, zibil kimi... Evə dönəndə
cibindəkiləri tökürdün stolun üstünə, arvad-uşaq sayırdı. O yandan da dostlarla
hər axşam ley-pey. Çexski pivənin tapılmayan vaxtında "Kubinka"dan
yeşiknən alırdıq... Yoxsa indi, planı gücnən çıxarırıq. Arvad-uşaq yanında da
üzqaraçılıqdı. "Atanşik"lər də o qədər çoxalıb ki. Götürürsən maşına
lazımı yerə çatanda pul vermək istəmir, deyir bağışla, xəstəyəm, o biri deyir
olanım budu. Hərəsi bir bəhanə ilə aradan çıxır...
O gün də "Beş
mərtəbə"nin yanında bir qadını götürmüşəm. Deyib ki, Yasamal bazarına sür,
oradan meyvə alıb xəstəxanaya gedəcəyəm. Mən də sürmüşəm. Düşüb girib bazara.
Gözləmişəm. Xeyli keçib üstündən. Bir də görürəm şofer yoldaşlardan biri
siqnallayır. Düşüb soruşur ki, Dadaş, bayaqdan iki dəfə oyan-bu yana keçmişəm,
görmüşəm dayanmısan, nə məsələdi? Demişəm ki, bəs belə... Mənə gülüb deyir ki,
a kişi, o qadın "atanşik"di. Bu qapıdan girir, o biri qapıdan çıxıb
gedir... Əlim üzümdə qalıb. Dünya nə pis olub, qadına bax, əmələ bax...
"Kömürçü meydanı"n yanından ötəndə bir qız əl qaldırdı və maşına
minən kimi dedi ki, əmi, imtahana on dəqiqə qalıb, məni universitetə çatdır.
Dadaş: - Çalışaram qızım, ancaq çox gec qalmısan. Gərək elə yolla gedək ki,
"probka"ya düşməyək. Narahat olma, əmi səni imtahana çatdıracaq. O
avtomobili ara küşələrlə sürüb Cavid prospektinə çıxardı və metronun yanından
keçib universitetin böyük qapısı ağzında saxladı. Qız sevincək halda maşından
düşdü və beşliyi ona uzadıb "sağ ol, əmi" deyib, tez uzaqlaşdı. Dadaş
kişinin yadına yenə Səidə düşdü. Çünki Səidə də bu universitetdə oxuyurdu. Qızı
axşamlar gec yatsa da, hər gün tezdən durur, çay qoyur, yemək yeyir və sakitcə
universitetə yollanır. İmtahanlardan da, maşallah, çox vaxt "əla"
alır. Bir dəfə də olsun kişiyə ata-anaya əziyyət verməyib... Cavid prospektinə
yenicə çıxmışdı ki, supermarketin yaxınlığında Şamil müəllimi gördü. Yanında
nəvəsi vardı. Deyəsən, uşağı dərsə aparırdı. Maşını düz onun qarşısında
saxladı. Şamil müəllim Dadaşın köhnə qonşusuydu, dağlı məhəlləsində
yaşayırdılar. Darvazaları bir-birinə qonşucanlı idi. Məhəllədə hər kəsin harada
həll ediləsi vacib işi olurdu Şamil müəllimi axtarırdı. Böyük alim olsa da, çox
sadə idi. Buna görə də məhəllədə xeyir-şər olanda Şamil müəllimi yuxarı başda
oturdurdurlar.
Dadaş onunla iyirmi beş ildən çox qonşuluq eləmişdi, ancaq bir
dəfə də olsun onun haqqında xoşagəlməz söz eşitməmişdi. Universitetdə dekan
idi. Qonşuların oxuyan uşaqlarının çoxuna köməyi dəymişdi. Elə Dadaşın oğluna
da bir neçə dəfə imtahandan qiymət yazdırmışdı. Sonra da yanına çağırıb demişdi
ki, atan zəhmət-zillətlə çörək qazanır, yaxşı oxu... Ondan sonra oğlan Şamil
müəllimdə söz vermişdi ki, daha yaxşı oxuyacaq. Bir də ancaq təyinat zamanı
Şamil müəllimdən xahiş etmişdi ki, onun, cənub rayonların birinə göndərilməsinə
kömək etsin. Şamil müəllim də nazirlikdə kiməsə ağız açmışdı, sözünü yerə
salmamışdılar. Şamil müəllim rüşvət-zad alan deyildi. Buna görə də,
universitetdə ona hörmət edirdilər, bir dəfə rektor qoymaq istəmişdilər, özü
razılıq verməmişdi, demişdi ki, ora can atanların çoxunu tamah aldadır. Mən
ildə bir kitab yazıram, mühazirələr oxuyuram, aldığım bəsimdi, vəzifə
gəldi-gedərdi... Dadaş sükanın arxasından çıxıb Şamil müəllimlə görüşdü, sonra
da nəvəsini öpdü: - Necəsiniz, Şamil müəllim, bacı necədi? Maşallah, nəvə də
böyüyüb.
Şamil müəllim də Dadaşdan ailəsini, uşaqlarını soruşdu. Sonra da dedi
ki məhəllədə nə var, nə yox? Dadaş məhəllə sözünü eşidən kimi köks ötürdü və
dedi: - Daha məhlədə məhləlik qalmayıb, sakinlərin çoxu pulunu alıb köçüb
gedib, beş-on ailə qalıb. Şamil müəllim dedi: - Tez, ya gec, o yerlər sökülməli
idi. Bu gün şəhərin mərkəzində belə məhəllələrin olması xoşagələn deyil. Ancaq
gərək əhalini razı salaydılar. Dadaş onun haqqında ürəyindən keçənləri Şamil
müəllim maşından düşəndən sonra dedi: - Allah belə insanları saxlasın, kişi
oğlu kişidi. Adam belələrindən ötrü canını verər. Birdən gözü yan oturacaqdakı
pula sataşdı. Şamil müəllim Dadaşın ondan almayacağını bilib, pulu sakitcə ora
qoymuşdu. Dadaş yenə yola çıxsa da, Şamil müəllim haqda fikirləşirdi. Birdən
iki cavan oğlan ona əl qaldırdı. Maşın dayanandan sonra onlardan biri pəncərədən
başını içəriyə salıb dedi: - "Aeroport"a gedəcəyik. Dadaş : -
Əyləşin,- dedi. Cavanlar yolun kənarındakı korobkanı maşının baqajına qoyduqdan
sonra hər ikisi arxada oturdu. Yol boyu astaca nəsə danışırdılar.
"Aeroport"a dönən yolda qəza olmuşdu. Yol polisi hərəkəti nizamlamağa
çalışırdı. Xeyli dayanmalı oldular... Maşın vağzalın qarşısında dayananda
cavanlardan biri dedi: - Mümkünsə, üçcə dəqiqə gözləyin, saxlama kamerasındakı
bağlamanı götürüm, qardaşım sizinlə şəhərə dönəcək.
Cavanlar getdilər, lakin dedikləri
vaxtdan xeyli keçsə də qayıtmadılar. Dadaş kişi dilxor olmuşdu. Öz-özünə
deyinirdi: "Korobkalarını götürsəydilər, heç gözləməzdim, rədd olub
gedərdim..." O, daha on dəqiqə gözlədi, ancaq cavanlar qayıtmadılar. Dadaş
məsələnin nə yerdə olduğunu başa düşdü. Maşını işə salıb geri dönmək istəyirdi
ki, bir qadın əl qaldırdı. Əvvəl istədi maşını saxlamasın, amma yağış
başlamışdı və qadın nazik paltarda və çətirsiz idi. Buna görə də maşını saxladı
və qadının çemodanlarını baqaja qoydu. Qadın astaca dedi: - Yasamal tərəfə,
"Olimp" mağazasının yerləşdiyi binanın həyətinə gedəcəyəm. Dadaş o
dəqiqə başını qaldırıb güzgüdə qadına baxdı. Bu o idi- Flora müəllimənin
qızı... Ancaq heç nə demədi, heç nə soruşmadı. Gözünü yola dikib məktəb
illərini gözü önünə gətirdi. Səidə ilə bir məktəbdə oxuduğu illəri, günləri
sıralamağa başladı. Səidənin qızılı saçları, qoşa hörükləri, yumru ala gözləri
vardı. Kağız kimi ağ idi, buna görə də utandığından çox vaxt kapron corab
geyinirdi. Dilli-dilavər qız idi. Məhəllə oğlanlarının çoxu ürəyində Səidəni
sevirdi. Ancaq heç kəs ürək eləyib bu istəyi dilə gətirə bilmirdi. Dadaş da o
qızı sevirdi. Bir dəfə bərk qar yağmışdı.
Oğlanlar məktəbdən çıxan qızları
qartopu ilə vururdular. Dadaş onlardan bir qədər arxada dayanıb Səidənin nə vaxt
çıxacağını gözləyirdi. Zəng çalındı. Məktəblilər həyətə töküldülər. Az keçmişdi
ki, Səidə də Rayihə ilə qapıda göründü. Oğlanlar qartopu atmağa başladılar.
Dadaş özünü saxlaya bilmədi, oğlanlardan birini yaxalayıb qarın üstünə yıxdı və
yumruqlamağa başladı. Sonra hay-küy qopdu, məktəbin həyəti döyüş meydanına
çevrildi. Dadaşın dostları ona köməyə gəlmişdilər. Səhəri gün direktor Dadaşı
öz otağına çağırdı və məsələni öyrənməyə çalışdı. Ancaq o, dava-dalaşın niyə və
kimə görə baş verdiyini demədi. Direktor Dadaşa yazılı töhmət verdi. Günlərin
bir günü Səidə məktəbə gəlmədi və Dadaş hər gün onun yolunu gözlədi. Səidənin
isə Dadaşın ona bəslədiyi məhəbbətdən xəbəri olmadı. Sən demə, Səidənin atasını
hansı rayonasa işləməyə göndəriblərmiş... O vaxtdan illər ötsə də, Dadaşın
ürəyində o qoşa hörüklü qızın surəti hələ də yaşayırdı. - Bağışlayın, siz Səidə
xanım deyilsiz? - Nədən bildiz? - Biz sizinlə 175 saylı məktəbdə oxumuşuq, Əli
müəllim direktor idi onda... - Hə, doğrudur, ancaq mən sizi xatırlamıram.
Qadının son sözləri Dadaşın ürəyində tutuşan ilk sevgi qığılcımlarını yenidən
söndürdü.
Şəhərə çatanda yağış daha da bərkimişdi. Bəzi küçələrdə gölməcə
yaranmışdı. Ancaq onların evi dikdirdə olduğu üçün yağış, qar suları onlardan
yan keçirdi. Ancaq indi Dadaş yağış barədə düşünmürdü, arxa oturacaqda oturmuş
Səidə haqqında fikirləşirdi. O, bir azdan maşından düşəcəkdi... Səidə xanım
maşından düşmüşdü ki, blokdan ucaboylu bir oğlan çıxdı. Yaxınlaşıb əvvəlcə
Səidə xanımı öpdü və sonra: - Mama, niyə xəbər eləməmisən, özüm çıxardım
qarşıma. - Eybi yoxdu, narahat eləmək istəmədim. Sağ olsun, bu qardaş, kömək
elədi, gətirdi. Deyir ki, bir məktəbdə oxumuşuq... Oğlan çıxarıb Dadaşa pul
vermək istədi. Amma Dadaş almadı: - Eyib deyil, bir məhlədə böyümüşük, bir
məktəbdə oxumuşuq. Qadın dedi: - Xahiş edirəm götürün, yoxsa bir də sizi görsəm
maşınınıza minmərəm... Dadaş Səidəyə baxdı. O, yaşa dolsa da yumru gözləri heç
dəyişməmişdi. Ağappaq çöhrəsi necədə aydın və nurlu idi.
Qoşa hörüklərini isə
şəlaləyə bənzər şabalıdı saçlar əvəzləmişdi.... Dadaş nə fikirləşdisə maşını öz
evlərinə tərəf sürdü. Həyətə girdi və baqajdakı korobkanı götürüb pilləkənləri
qalxdı. Anaxanım Dadaşın bu xəbərsiz gəlişinə təəccüblənsə də, onu əlidolu
görüb sevinən kimi oldu. O aynabənddə oturub arvadından çay istədi. Sonra
istədi başına gələnləri arvadına danışsın, amma bu fikirdən vaz keçdi. Anaxanım
çayı gətirib onun qarşısına qoydu, sonra heç nə demədən gedib korobkanı açdı.
Anaxanım gördüyünə heyrətləndi: - Dadaş, başuva daş, bu nədi? Lakin o, heç nə
olmamış kimi pəncərəyə doğru getdi və yağan yağışa tamaşa eləməyə başladı.
Fikri isə hələ də Səidənin yanında idi... Anaxanım isə dinməzcə oturub gah
stolun üstündəki daşa, gah da özünü qəribə aparan ərinə baxırdı. Doğru
deyiblər, yerin də qulağı var. Bir neçə gündən sonra qarajda çoxları bu
məsələdən xəbərdar oldu. O vaxtdan, iş yerində onu, çoxları "Kubik
Dadaş" deyə çağırır.
Səməd Məlikzadə