COVID-19-dan qurtuluş yolu
Peyvənddən sonra normal həyatımıza qayıda
biləcəyikmi?
Artıq peyvənd qapıdadır. Pandemiya ilə vidalaşmaq üçün gün sayır,
peyvəndlər sayəsində normal həyatımıza qayıtmağı ümid edirik. Maskasız, sosial
məsafəsiz, karantinsiz həyat... Bu həqiqətən mümkündürmü? 2021-ci ildə
koronovirusu tarixin ağrılı səhifəsində saxlaya biləcəyikmi?
Peyvəndləri sürətlə təsdiqləyən və kütləvi peyvənd
proqramlarını həyata keçirməyi planlayan ABŞ və İngiltərədə, bəziləri hətta
2021-ci ilin yazına qədər həyatın normala dönə biləcəyini düşünürlər. Lakin bir
çox alim peyvənd olsa belə, yaxın gələcəkdə maskalarla vidalaşa biləcəyimizə
inanmır. Alimlər peyvəndlərin qısa müddətdə bizi normal vəziyyətə gətirməyəcəyi
barədə xəbərdarlıq edirlər: "İlkin tədarüklər çox məhduddur və əsasən
koronovirusla mübarizənin ön xəttindəki həssas əhali və tibb işçilərinə tətbiq
ediləcək”.
Səhiyyə
Nazirliyinin baş infeksionisti Təyyar Eyvazov deyir ki, vaksinasiyanın aparılmasının məqsədi
əhalidə kollektiv immunitetin yaranmasına nail olmaqdır: "Hazırda bir sıra
ölkələrdə yeni koronavirus infeksiyasına qarşı vaksinasiya prosesinə start
verilib. Bu ölkələr ABŞ, Avropa Birliyi dövlətləri, İngiltərə, Rusiya, Türkiyə
və digərləridir. Bu ölkələrdə müvafiq cavabdeh qurumların icazəsi ilə tətbiq
olunan peyvəndlərin effektivliyi müxtəlif kliniki tədqiqatlar əsasında olduqca
yüksək (95-98 faiz) qiymətləndirilib. Lakin müxtəlif əhali qrupları arasında
effektivlik göstəriciləri vaksinin kütləvi istifadəsi əsasında daha da
dəqiqləşəcək. Eyni zamanda, müşahidələr əsasında vaksinasiya vasitəsilə
yaradılmış süni immunitetin nə qədər davamlı olması və yoluxmadan qoruma
müddəti də müəyyən ediləcək. Vaksinasiyanın aparılmasının məqsədi əhalidə
kollektiv immunitetin yaranmasına nail olmaqdır. Epidemiologiyanın qanunlarına
əsasən, istər xəstələnmə nəticəsində təbii, istərsə də vaksinasiya vasitəsilə
yaranan süni immunitet əhalinin üçdə ikisində formalaşarsa, epidemik proses
sönəcək. Əhalinin kütləvi vaksinasiyadan gözləntiləri bu infeksiyanın yayılmasının
azalması və idarəolunan səviyyədə saxlanılmasıdır. Müxtəlif mutasiyalar
nəticəsində virusun mövcud peyvəndlərin təsirindən yayınması nəzəri cəhətdən
mümkün olsa da, hələlik yeni koronavirus infeksiyası üçün belə faktlar
təsdiqlənməyib”.
Tibbi Ərazi Bölmələrini
İdarəetmə Birliyinin (TƏBİB) Xəstəliklərin kontrolu və profilaktikası
departamentinin müdiri Yaqut Qarayevanın sözlərinə görə, yayda ölkədə COVID-19-a
yoluxmanın sayında artım olan zaman bu xəstəliyi keçirənlər arasında təkrar
yoluxma halları müşahidə edilib: "Yoluxub, heç bir immuniteti yaranmayan
insanlar oldu. Buna görə koronavirusa qalib gəlmək üçün vaksin mütləqdir. Biz
Türkiyəyə səfər etdikdə, peyvənd vurduran insanlarla görüşdük və ümidlərimiz
artdı. Bu gün koronavirusla mübarizədə bütün ümidimiz vaksinasiya ilə
əlaqəlidir. Artıq bir ildir ki, bu xəstəliklə yaşayırıq”.
Mərkəzi
Neftçilər Xəstəxanasının həkim-infeksionisti Fərrux Sədirov da deyir ki, vaksinasiya COVID-19-dan qurtuluş
yoludur: "Dünyada pandemiyaların bitməsinin üç yolu var: ya virus öz-özünü
öldürəcək qədər mutasiyaya uğramalı, ya kollektiv immunitet formalaşmalı, yəni
bunun üçün dünya əhalisinin 70-80 faizi xəstəliyi keçirib immunitet əldə
etməli, ya da ən effektiv və perspektiv yol hesab olunan vaksinasiya tətbiq
olunmalıdır. Virusun öz-özünü öldürəcək dərəcədə mutasiyası hələlik mümkün
deyil. Bəzi mutasiyalar qeydə alınsa da, ilk mülahizələrə görə, onlar
yoluxmanın daha sürətlə artması istiqamətindədir. Lakin həmin mutasiyaların
daha nələrə səbəb olacağı araşdırılmayıb. Vaksinasiya bu məsələdə çox
önəmlidir. Bu günə qədər vaksinasiya ilə kökü kəsilən xəstəliklər az deyil –
çiçək, difteriya və s.
Onun sözlərinə görə, vaksinasiya bizim süni yolla
immunitet əmələ gətirməyimizə xidmət edən tətbiqdir: "İmmunitet iki yolla
yarana bilər - ya xəstəliyi keçirərək, yəni təbii yolla, ya da vaksinlər
vasitəsilə süni yolla. Vaksinlərin təsir mexanizmləri immun sisteminin cavabı
qiymətləndirilərək fərqli yollarla hazırlanır. Peyvəndlər tərkibcə və təsir
mexanizmlərinə görə fərqlidir. Əsas təsir mexanizmi insanın antitel yaratma
qabiliyyətini aktiv etməkdir. Məsələn, Çinin istehsal etdiyi "Sinovac” inaktiv
bir peyvənddir. Yəni öldürülmüş virusun proteinləri və bəzi komponentləri
vücuda yeridilir və hüceyrələrimiz o virusu görüb ona qarşı immunitet, antitel
cavabı formalaşdırır. Ümumiyyətlə, hazırlanan vaksinlərdə 90-95 faiz, hətta
ondan çox effektivlik təqdim edilir”.
COVID-19-a qarşı Çində hazırlanmış "Sinovac”
vaksini kliniki sınaqlardan uğurlu keçdiyinə görə artıq bir çox ölkənin
marağına səbəb olub.
Həkim-infeksionist
Nicat Əzimli
bildirib ki, digər vaksinlərlə müqayisədə "Sinovac” ilk üç mərhələdən uğurla
keçib: "Ümumiyyətlə, vaksinlər dörd mərhələdən keçirilir. Üç mərhələdən uğurla
keçən vaksinlər nisbətən geniş əhali qruplarında istifadə olunur. Dördüncü
mərhələdə isə artıq milyonları əhatə edən əhali qruplarında vaksinlərin tətbiqi
aparılır. "Sinovac” vaksini üçüncü mərhələdə uğurlu olduğu üçün minlərlə əhali
qrupu üzərində sınaqdan keçirilib. Fikrimcə, digərləri ilə müqayisədə üçüncü mərhələdən
uğurla keçdiyinə görə "Sinovac” vaksini daha effektli olacaq”.
Alimlər "dünyanı normal vəziyyətə gətirmək” üçün daha iki il vaxt lazım olacağını
düşünür, lakin böyük ehtimalla, yüksək gəlirli ölkələrdə bu müddət daha sürətli
gedəcək. COVİD-19 ilə mübarizədə yeni "peyvənd” dövrü başlayır və bu mübarizə
2021-ci ildə bir neçə ay, bəlkə də daha uzun müddət davam edəcək.
Aygün ƏZİZ