CÜMHURİYYƏTƏ MƏHƏBBƏTLƏ
Bu gün xəyalən hamımızın
qürurla xatırladığı 1918-ci ilə qayıtmalı olsaq, onda öncə o vaxt müstəqilliyini elan edən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin gələcəkdə
mövcudluğunun Bakının erməni-bolşevik qoşunları tərəfindən işğalı nəticəsində
sual altına alındığını, belə ağır günlərdə Türkiyədən Azərbaycana qardaş
köməyinin gəldiyini söyləməliyik.
Görkəmli sərkərdə Nuru Paşanın başçılığı altında xilaskar Qafqaz İslam
Ordusu çox qısa müddətdə düşmənlərin məkrli niyyətlərini alt-üst etdi və yeni
hökumət üzvlərinin Gəncədən Bakıya
köçməsi ilə onun fəaliyyəti bərpa olundu.
Çox təəssüf ki, bu hökumətin
23 aylıq mövcudluğu və çox qısa bir zaman kəsiyində gördüyü müsbət işlər sovet
dönəmində qadağalı mövzuya çevrildi və baş verənlər cəmiyyətdən
gizlədildiyindən demək olar ki, unuduldu. Yalnız ölkəmizin ikinci dəfə
müstəqillik qazanması 1918-ci il hadisələrinin üzərindən sirr qatını götürdü və
bir qədər gec olsa da kimin kim olduğu hamıya məlum oldu. Bu ilin ölkə
prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə "Cümhuriyyət ili” elan olunması
da keçmiş tariximizi şərəfləndirənlərin xatirəsinə ehtiramın ifadəsi oldu. Türkiyədə
yaşayan təsviri və tətbiqi sənət
ustalarımızın Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100, Azərbaycan xalqının
ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 95 illiyinə həsr olunmuş
sərgisi də bu günlər qeyd etdiyimiz yubileylərə ehtiramın yeni ifadəsi oldu.
Yeri gəlmişkən deyək ki, bu sərginin təqdimatı günü Maltəpə bələdiyyəsində
"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini 100 illiyi” parkının açılışı baş tutdu,
Azərbaycan və Türkiyə alimlərinin iştirakı ilə elmi konfrans keçirildi.
İstanbulun Maltəpə
bələdiyyəsinin Professor Türkan Saylan adına Mədəniyyət Mərkəzinin iri
salonunda təşkil olunan sərgidə qırxa yaxın Azərbaycan təsviri sənət ustasının
müxtəlif mövzulu əsərləri göstərilir. Onlarda çoxəsrlik tarixə və zəngin bədii
ənənələrə malik olan milli incəsənətimizin ənənə və müasirlik probleminin həlli
kontekstində inkişafının müasir durumunu qabarıq əks olunur. Əminliklə demək
olar ki, bu gün müxtəlif mövzulu və janrlı əsərlərinin bədii-estetik tutumunu dünyaya özünəməxsus
mənəvi dəyər kimi təqdim edən çağdaş Azərbaycan təsviri sənət ustalarının sələflərinin onlara yadigar qoyub getdikləri
zəngin bədii ənənələri uğurla davam etdirdiklərini söyləməyə tam haqları çatır.
Hazırda Türkiyənin müxtəlif şəhərlərində tədrislə məşğul olan bu
rəssamların əsərlərində xalqımızın uzaq-yaxın keçmişinə qiyabi səyahətin bədii
ifadəsini görmək mümkündür. Yubiley tədbirlərinin Türkiyədə keçirilməsində
böyük əməyi olan Əməkdar rəssam Teymur Rzayevin çəkdiyi "Xudadat bəy
Məlik-Aslanovun portreti” əsərində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk rabitə
naziri təsvir olunmuşdur. Duyulası reallıqla ifadə olunmuş bu portretdə Xudadat
bəyə məxsus cizgilərin inandırıcılıqla ifadə olumasının nəticəsidir ki, portret
təzadlarla dolu zamana tutulmuş "bədii güzgü”nün yaddaqalan əksi kimi qəbul
olunur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, sərginin açılışı günü bu portretin ilk
tamaşaçıları sırasında Cümhuriyyət nazirinin nəvəsi – Xalq artisti, dirijor
Ramiz Məlik-Aslanov da var idi...
Tanınmış fırça ustası Sərhəd Rzayevin əsərləri də bizi xəyalən ötən
günlərə qaytarır. Onun yağlı boya ilə çəkdiyi "Xatirə” əsəri tamaşaçısını bu
gün fəxrlə xatırlanan Xalq Cümhuriyyətinin hakimiyyəti illərinə şahidlik etmiş
nənəsi ilə tanış edir. Tünd boyalarla işlənmiş portretin cəlbediciliyini
obrazın işıqlandırılmış çöhrəsinə yönəldən rəssam, kommunist rejimi dönəmini
əsl müstəqillikdən fərqləndirməyi bacaran insanın yaşantılarını psixoloji
çalarlarının qabardılması ilə vəhdətdə göstərməyə nail olmuşdur.
Gənc rəssam Elçin Mustafayevin "Cümhuriyyət gülləri” əsərində də
tamaşaçını nostalji hisslərinə toxuna biləcək lirik məqamlar duyulandır. Şaquli
kompozisiyada "salxımlanan” qızılgüllərin yaratdığı duyğulandırıcılıq kifayət
qədər cəlbedici və yaddaqalandır.
Sənətsevərlərə daha çox qrafik əsərləri ilə tanış olan Rasim
Nəzirovun yağlı boya ilə çəkdiyi "Hayqırtı” tablosunda azadlıq uğrunda aparılan
mübarizənin gərginliyini duymaq mümkündür. Ərlərini itirmiş qadınların onları
mübarizə meydanında əvəzləmələrini əks etdirən kompozisiyada arzulanan əzmkarlıq
və dinamika forma-biçim ekspressiya ilə ifadə olunmuşdur.
İstedadlı rəngkar kimi tanınan Əfülfəz Fərəcoğlunun "Faytonda
söhbət”, Ədalət Qaranın "Qarabağ maralı”, Faiq Ağayevin "Orta Mahur”, Fikrət
Haşımovun "Unudulmuş”, İlham Ənvəroğlunun "Dədəmin dəvəsi”, Məhəmməd
Yüzbaşyevin "Qaçqınlar”, Məmməd Şirzadovun "Novruz bayramı”, Rəhim Məmmədovun
"Məhəmməd Füzuli” və Pərvanə Əlizadənin "Pəncərə” əsərlərində xalqımızın
şərəfli tarixinə göstərilən bədii münasibət kifayət qədər çoxçalarlıdır. Burada
sevinc də var, kədər də... vBelə ki, görünənlər – müxtəlif ölçülü və janrlı
əsərlərin məna-məzmun daşıyıcıları elə müəlliflərin məlum hadisələrə, insanlara
və motivlərə fərqli yanaşmalarının nəticəsidir...
Rəsul Rzayevin "Avtoportret”ində, Rasim Nəzirovun "Qətliam”ında,
Sadıq Babayevin "Barış”ında, Sabir Mehdiyevin "Ordubad”ında, Tariyel Əlizadənin
"Kədər”ində, Şahin Məmmədovun "Barış baş tutdu” və Sərhəd Rzayevin "Bayrama
hazırlıq” tablolarında yaşanan həyat hadisələrinə özünəməxsus müəllif yanaşması mövcud olduğundan, onlar tamaşaçını
duyğulandıran estetik qaynaq kimi qəbul olunurlar.
Vahid Novruzovun "Folklor”, Ziyad Sultanovun "Gecəqondu”, Yusif
Əlizadənin "Gəlin”, Məhər Bayramovun "Müdaxilə” və s. əsərlərdə isə
görünənlərin bədii-fəlsəfi tutumda təqdimatına üstünlük verildiyini görmək
mümkündür...
Azərbaycanlı rəssamların İstanbul sərgisinin tarixiliyini
şərtləndirən amillərdən biri də ekspozisiyada keçmiş və indiki nəsilləri mənən
qovuşdurulmasıdır. Sərginin ekspozisiyasında Azərbaycan bayrağının ideya
müəllifi olan Əli bəy Hüseynzadənin (Turan) və onun rəssam övladlarının – Məhəmmədsəlim və Feyzavər
xanımın (o, sağdır) əsərlərinin yanaşı nümayişi, qənaətimizcə, sərgi
təşkilatçılarının yubileyə özünəməxsus rəng qatmaq istəklərinin əyani
təsdiqidir. Zamanında Avropanın ən məşhur sərgi salonlarının tamaşaçılarını
heyrətləndirən Məhəmmədsəlim Turanın və İstanbulda yaşamaqla tez-tez fərdi
sərgiləri ilə sənətsevərlərin görüşünə gələn Feyzavər Alpsarın bu sərgidə çox
maraqlı əsərləri nümayiş olunur. 1910-cu ildən Azərbaycanı tərk edən atanın və
ata yurdunu bir dəfə də olsa görməyən oğul-qızının bir sərgidə mənəvi "görüşü”,
doğrudan da, çox yaddaqalan hadisə oldu. Düşünürük ki, artıq tarixiləşən bu
ekspozisiyanı bir qədər də genişləndirilmiş şəkildə Hüseynzadələrin və digər
sərgi iştirakçılarının vətənində – Azərbaycanda nümayişi çox yerinə düşərdi...
Ziyadxan Əliyev