Cinsiyyətin rəngi varmı?
Hər bir uşağın zövqü körpəlikdən formalaşır. Burada
valideynlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Rəng seçimləri, geyim formaları,
oynayacağı oyuncaqlar valideynlərin istəyinə uyğun alınır. Əksər valideynlər
uşağın cinsiyyəti bəlli olandan sonra rəng seçimini etməyə başlayır və körpəyə
qadağan olunacaq rəngləri də müəyyənləşdirirlər. Məsələn, uşaq oğlandırsa otağı
masmavi olur, mavi rəngli paltarlar alınır. Qız uşağı isə çəhrayı dünyaya göz
açır. Məhz bu rəng seçimi böyüyüb başa çatdıqdan sonra da, beyinlərdə qəliblənib
qalır və nəsildən nəslə ötürülür.Bəs bu tendensiya necə yaranıb? Həqiqətən cinsiyyətin
rəngi varmı?
"Çəhrayı
oğlanların rəngi olub”
Smithsonian İnstitutunun online jurnalındakı məlumata
görə, cinsiyyətlərarası rəng ayrı-seçkiliyi XX əsrin əvvəllərində də olub. O
dövrdə əslində çəhrayı rəng yalnız qızlara xas, qız uşaqların mülkiyyətində
olan rəng deyildi. 2-ci dünya müharibəsinə qədər çəhrayı rəng oğlanların rəngi
olub. Hətta çəhrayı geyinən qızlara "kişi kimidir” deyərək, gülüblər. Bunun səbəbi
bənövşəyinin qırmızıdan, yəni hirsin, coşğunun, hiddətin rəngindən törədilmiş
bir rəng olmasıdır. Mavi sakitləşdirici olduğu üçün həmin illərə qədər qız rəngi
sayılıb.
Tarixə nəzər
salaq...
Yaşımız neçə olursa olsun, qəlibləşmiş düşüncə hələ
də beynimizdədir. Xüsusilə körpə yaşlardan qızlar çəhrayı rənglərlə, oğlanlar
isə mavi rənglərlə təmsil olunub. Hətta uşağın cinsiyyəti bilindiyi gündən
etibarən otaqdakı rənglər də ona uyğun dəyişdirilir. Böyüyəndə isə hansısa
oğlanda çəhrayı rəng gördükdə təəccüblə qarşılayırıq. Amma şüuraltımıza yeridilən
bu düşüncə 200 il əvvəl başlayıb. O illərdə yəni 1800-ci illərdə istər oğlan
uşağı, istərsə də qız uşağı ağ rəngdə geyindirilib. Cinslərə görə rəng
ayrı-seçkiliyi olmayıb.
Amma illər keçdikcə yeni düşüncə meydana gəlib. Təbii
ki, burda kapitalizmin də rolu burada danılmazdır. Yəni oğlan uşağı olan ailə
mavi rənglər alırdısa, qız uşağı olduqdan sonra qızına mavi geyindirməmək üçün,
fərqli rəng "qız rəngi”də paltar almaq məcburiyyətində qalıblar. 1940-cı illərdə
isə rəng ayrı-seçkiliyi hər kəs tərəfindən mənimsənilməyə başlayır. 1960-cı illərdə
isə azadlıq, bərabərlik anlayışlarının tez-tez dilə gətirildiyi zamanlar
olduğundan qız və oğlan uşaqlarının da geyimlərinə əl atılır və cinsiyyətlər
arasında ayrı-seçkilik edilməməsi təklif edilir. Hətta o dövrün bütün qəzetlərində,
reklam çarxlarında kişinin və qadının eyni rəngdə geyinə bilmək haqları olduğu vurğulanır.
Ancaq bu vəziyyət 1980-ci illərə qədər davam edir.
Çünki bazar iqtisadiyyatı və sərbəst bazar anlayışı zamana hakim olur. Firmalar
ard-arda qızlara və oğlanlara fərqli rəngdə paltarlar istehsal edib bazara təqdim
edirlər.
"Hər kəs
seçimində sərbəstdir”
Sosioloq
Cavid İmamoğlu deyir
ki, Azərbaycan reallığında hər bir cinsin öz rolu var: "Biz dünyaya gəldiyimiz
gündən kişi və qadın olmağımızdan asılı olaraq müəyyən gender rolları cəmiyyət
tərəfindən müəyyənləşdirilib. Məsələn, uşaqlıqdan başlayaraq qızların gəlincik
ilə, oğlanların daha sərt oyuncaqlarla oynaması əslində qızların incə, oğlanlarınsa
güclü, kobud olduğunu göstərir. Uşaqlar həyata məhz körpəlikdən hazırlanır.Bundan əlavə, qızlara rəng seçimində açıq,
oğlanlarda tünd rənglərə üstünlük verilməsi uşaqlıqdan oğlan və qızın arasında
müəyyən ayrı-seçkiliyi formalaşdırır. Təbii ki, böyüyəndən sonra oğlanların rəngli
geyinməsinə cəmiyyət də birmənalı münasibət göstərmir. Bəzən deyirlər ki, bu,
qız rəngidir. Yaxud da çəhrayı rəng geyinəndə deyirlər "bu, kişiyə yaraşan rəng
deyil”. Bu kimi sözlər sadəcə, gender stereotipləridir. Təbii ki nə rəng, nə də
digər məsələlər belə ayrı-seçkiliyə gətirib çıxarmamalıdır. Hər kəs seçimində sərbəstdir
və heç kim bu baxımdan təzyiqə məruz qalmamalıdır. Bizim istəyimiz odur ki, cinslər
arasında ayrı-seçkilik olmasın, hər kəs yalnız cinsinə görə fərqlənsin. Biz
anadan dünyaya gələrkən fərqliyik, bunun üzərinə sosial, mədəniyyət fərqlilikləri
də qoşulanda ayrı-seçkilik ortaya çıxır. Bu, özünü uşaqlıqda geyimdə, böyüklükdə
seçimdə göstərir”.
"Sən
qızsan, bu rəngdə geyinmə”
Psixoloq
Narınc Rüstəmovahesab edir ki, valideynlər belə ayrımlardan maksimum qaçmalıdır: "Bəzən
valideynlər rəng ayrımı edirlər. Məsələn, "oğlana qırmızı geyinmək olmaz”, "qız
uşağı mavi rəng geyinməz” kimi fikirlər irəli sürürlər. Günümüzdə rəng ayrımı
yoxdur. Yəni oğlan uşaqları qırmızı, çəhrayı koftalar da geyinir. Və ya qız
uşaqları mavi paltarlar geyinirlər. Valideynlər maksimum dərəcədə rəng
ayrımından qaçmalıdırlar. "Sən qızsan, bu rəngdə geyinmə”, "sən oğlansan, bu rəng
geyinmək olmaz” kimi fikirlərdən uzaq olmaq lazımdır”.
Sarı,
qırmızı, mavi, çəhrayı...
Fərqli rənglərin uşaqların üzərindəki təsirindən bəhs
edən alimlər deyir ki, çəhrayı və mavi rəngin uşağın üzərində sakitləşdirici təsiri
var: "Hətta psixiatrik xəstəxanalarda çəhrayı rəng xəstələri sakitləşdirməkdə
istifadə edilərkən, otaqların və dəhlizlərin rəngi də mavi və çəhrayıya boyanır.
Bu rənglərin uşaqların qan təzyiqini aşağı saldığı və diqqət nisbətini artırdığı
elmi test və təcrübələrlə sübut edilib. Sarı rəng uşaqları əyləndirir. Qırmızı
isə uşağa çox pis təsir edir. Qırmızı rəng qan təzyiqi, tənəffüs, ürək ritmi,
beyin və əzələ ritmləri kimi bədən hərəkətlərini artırır”.
Nəticə...
Əcnəbi alimlər deyir ki, rəng rəngdir. İstəyən
narıncı geyər, istəyən bənövşəyi, istəyən də çəhrayı. Amma körpələri doğulan
kimi qəliblərə salmaq düzgün deyil. Bir qız uşağı doğulan kimi çəhrayı dünyaya
həbs edilməməli, yaxud oğlan uşağı da çəhrayının verdiyi insanı xoşbəxt edən
hissi dadmalıdır. Hər rəngin öz gözəl tərəfi var. Bu gözəlliyi dadmaq hər iki
cinsin haqqıdır.
Aygün ƏZİZ