• cümə, 29 Mart, 15:44
  • Baku Bakı 14°C

Cibimizə möhtac olanların hüququmuza biganəliyi

10.07.18 14:18 1394
Cibimizə möhtac olanların hüququmuza biganəliyi
Keçən həftə marketinqlə bağlı maraqlı bir təlimdə iştirak etdim. Bütün təlimlərdə olduğu kimi, bu görüşün də sonunda təlimçi auditoriya ilə fikir mübadiləsi edib, kiçik sorğu keçirdi. Necə oldusa, söhbət istehlakçı hüquqlarından düşdü. Bu zaman təlimçi iştirakçılardan istehlakçı kimi hüquqlarını bilib-bilmədiklərini soruşdu. Həmin an otağa çökən sükut, vəziyyətin nə yerdə olduğundan xəbər verirdi. Çox təəssüf ki, bu gün istehlakçıların böyük əksəriyyəti öz hüquqlarından xəbərsizdir. Bu sahədəki boşluğun səbəbini və insanları maarifləndirməyin yollarını öyrənmək üçün mütəxəssislərə müraciət edək.
"Alınan mallar geri qaytarılmır” yazısı doğrudurmu?
İlk olaraq auditoriyaya sualı ünvanlayan təlimçi, "AzMarketinq MMC”-nin marketinq direktoru Seymur Quliyevlə həmsöhbət olduq. Seymur bəy deyir ki, Azərbaycan istehlakçısının böyük bir hissəsi hüquqlarını bilmir: "Bu gün istehlakçılarımız "hansı malı necə və neçə günə geri qaytarmaq olar?” kimi sualların cavablarından məhrumdur. Son bir neçə ildə istehlakçılar arasında müəyyən qədər "oyanma” olsa da, bu, qənaətbəxş deyil. Səbəbi isə bir çox mağazanın üzərində qeyd edilən "Alınan mallar geri qaytarılmır" yazısı ola bilər. Bu qeydi görənlər, məhsulu geri qaytarmağın qanunla düzgün olmadığını düşünür. Nəticə etibarı ilə hüquqlarının pozulduğunu hiss etməyən istehlakçı, bunun normal hal olduğunu düşünüb, hüququnu tələb etmir. Onu da qeyd edim ki, mağazaların üzərində bu tip yazıların qeyd edilməsinin özü, kobud qayda pozuntusu sayılır”.

Müsahibimizdən insanları maarifləndirmək üçün hansı işlərin görülə biləcəyini də soruşduq: "İstehlakçı hüquqlarının müdafiəsi və insanların bu mövzuda maarifləndirilməsi məqsədi ilə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti tədbirlər və seminarlar təşkil edir. Tədbirdə istehlakçıların hüquqlarının qorunması sahəsində qanunvericilik, istehlakçıların bilməli olduğu vacib və aktual məsələlər barədə məlumat verilir. Əlbəttə, belə tədbirlərin olması çox əhəmiyyətlidir, amma bu tip tədbirlər çox kiçik kütləyə xitab edir. Daha böyük kütləyə xitab etmək lazımdır. Bu səbəbdən, böyük istehlakçı kütlələrini hədəf alan vasitələrdən istifadə etməklə, televiziya və radioda sosial çarxların göstərilməsinə nail olmaq olar. İnsanların toplu şəkildə gəzdiyi, sıx olduğu məkanlarda "outdoor” bilbordların yerləşdirilməsi də məqsədəuyğun ola bilər. Eyni zamanda satış obyektlərində ödəniş kassalarının qarşısında istehlakçı hüquqları haqqında məlumat lövhələri yerləşdirmək, yazılı formada istehlakçılara təqdim etmək mümkündür. Ən pis halda, ödənişi qəbul edən kassir istehlakçıya hüquqları haqqında qısa məlumat verə bilər”.
Məmnun etmək, hüquqları qoruyaraq ehtiyacları qarşılamaq
S. Quliyev bildirir ki, hüququnun pozulduğunu görən istehlakçı ölkənin istənilən yerindən həm stasionar, həm də mobil telefonla İqtisadiyyat Nazirliyinin "195-2” məlumat mərkəzinə müraciət edə bilər: "Mərkəz həftə içi hər gün fasiləsiz olaraq 9-dan 6-ya kimi çalışır. İstehlakçılar həmçinin yazılı şəkildə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmətinə müraciət edərək pozulmuş hüquqlarının bərpasına nail ola bilərlər. İstehlakçılar unutmamalıdırlar ki, onların hüquqları "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə qorunur. İnsanlar bilməlidir ki, bütün biznes qurumlarının və satış obyektlərinin onlara ehtiyacı var, çünki biznes qurumlarının qazancı istehlakçıların cibindəki maddi vəsaitdən formalaşır. Həmin obyektlərin əsas məqsədi istehlakçıları məmnun etmək və onların hüquqlarını qoruyaraq ehtiyacları qarşılamaqdır”.
93 qəpiklik məhsulu ya 1 manat, ya da 90 qəpik kimi qəbul edirik
Merketinq kommunikasiyaları üzrə mütəxəssis, "Comunical” şirkətinin rəhbəri Tural Abbaslının məsələyə yanaşması bir az fərqlidir. Marketoloq düşünür ki, hazırda bu sahədə mövcud olan neqativ vəziyyətin əsas səbəbkarı elə istehlakçıların özləridir. Çünki hüquqlarının pozulması üçün şəraiti özləri yaradır: "Dövrümüzdə istehlakçı hüquqlarının pozulmasının bir sıra obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Gündəlik həyat axarına nəzər yetirsək, hüquqların pozulduğu anları əyani görmək olar. Məsələn, bir çox hallarda marketlərdə xırda pul qalığı əvəzinə ya kibrit, ya da saqqız təqdim edilir. Bununla özümüz də bilmədən xırda pulların tədavüldən çıxarılmasına səbəb oluruq. Yaxud 93 qəpiklik məhsulu ya 1 manat, ya da 90 qəpik kimi qəbul edirik. Nəticə etibarı ilə biz nə qədər əlavə pul itkisinə məruz qalırıq və ya ehtiyacımız olmayan məhsulu götürmək məcburiyyətində oluruq. İndi gəlin əksini düşünək, xırda qalıqlar əvəzinə verilmiş kibritləri və saqqızları toplayıb marketə pul kimi təqdim edə bilərikmi?! Əsla! Və burdan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, istehlakçılar hüquqlarının pozulmasına özləri şərait yaradıblar. 21-ci əsr texnika və texnologiyaların inkişaf etdiyi dövrdür. İndi bütün informasiyalar elektron olaraq mövcuddur. Hesab edirəm ki, hər birimiz ayda bir dəfə bu mövzuda kiçik bir məlumat oxusaq, həm özümüzə fayda verərik, həm də dövlətin bu istiqamətdə atdığı addımların daha təsirli olmasına dəstək olarıq”.
İstehlakçının hüququnu şirkətin üstünlüyü kimi təqdim etmək
T. Abbaslı qeyd edir ki, rəqabətin artdığı və seçimin bol olduğu bir zamanda istehlakçılar istehsalçıların onların hüquqlarını pozmasına icazə verməsinlər, bəzi şirkətlərin istehlakçı hüquqlarını üstünlük kimi təqdim edib, prestij qazanma tələsinə düşməsinlər: "İqtisadiyyat Nazirliyinin aidiyyəti struktur bölmələri, digər dövlət qurumları istehlakçıların maarifləndirilməsi istiqamətində bir çox silsilə tədbirlər keçirir. Amma insanlarımız bu sahədə öz hüquqlarını daha geniş və detallı formada öyrənmək istəmirlər. Bu hal özünü təkcə mal və ya xidmət tədavülü anında deyil, eləcə də, digər gündəlik yaşayış tərzində də göstərməkdədir. Bu yaxınlarda maraqlı bir halın şahidi oldum. Xarici geyim paltarları satan məşhur mağaza istehlakçının halal hüququnu ona şirkətin üstünlüyü kimi təqdim edir. Yəni "aldığınız malı 14 gün ərzində qaytara bilərsiniz” şüarı ilə şirkət özünü reklam edir. Halbuki, bu, onsuz da istehlakçının tam hüququdur. Nəticə etibarı ilə deyə bilərik ki, istehlakçı öz hüququnu tam olaraq bilmir və ya istehlakçı hüquqları o qədər pozulur ki, hansısa bir mağaza qanunun tətbiqini rəqiblərindən üstünlük kimi auditoriyaya rahatca təqdim edir”.
Dünya bazarının iki beynəlxalq qlobal oyunçusu
İstehlakçı hüquqlarını müzakirə edərkən, "Azad İstehlakçılar” Birliyin sədri Eyyub Hüseynovun fikirlərini öyrənməsək olmazdı. Eyyub Hüseynov da hazırkı vəziyyətdən olduqca şikayətçidir və bu gün istehlakçı hüquqlarının tanınmasında kifayət qədər problemlərin olduğunu qeyd edir: "İstehlakçı hüquqları bütün dünyada, bütün zamanlarda ən çox pozulan insan hüququdur. Çox təəssüflər olsun ki, bu məsələnin həlli istiqamətində yetərli addımlar atılmır. Çünki bəzi istehsal şirkətləri istehlakçının biliksiz, məlumatsız olmasını istəyir və bu istiqamətdə də ciddi vəsait xərcləyir. Azad İstehlakçılar Birliyi Ümumdünya İstehlakçılar Təşkilatının üzvü olaraq hər 3 ildən bir keçirilən dünya konqresində iştirak edir. Dünya bazarında iki beynəlxalq qlobal oyunçu var. Bunlardan biri Ümumdünya Ticarət Təşkilatı, o biri isə istehlakçı hüquqlarını qoruyan "Consumers İnternational” təşkilatıdır. Mən həmişə deyirəm ki, "Consumers İnternational” Ümumdünya Ticarət Təşkilatına çoxdan uduzub. Kapitalizmin mahiyyətindən irəli gələn, istehlakçının beynini yeyib ona lazım olmayan malı aldırmaq, müxtəlif marketinq oyunları qurmaq, bütün bunlar istehlakçının birbaşa olaraq aldadılmasına, istismar edilməsinə hesablanıb. Bu, hazırda bütün dünyada problem olaraq qalır. Bunun qarşısını almaq üçün müəyyən işlər görülür”.
Birliyin sədri istehlakçıların hüquqlarını bilmə səviyyəsini öyrənmək üçün sorğu keçirdiklərini və nəticənin heç də qənaətbəxş olmadığını bildirdi: "Bizim sorğularımız olub. Sorğunun nəticələrinə uyğun olaraq deyə bilərəm ki, ümumilikdə, dünya üzrə 20%-dən yuxarı olmayaraq, Azərbaycan da isə 15-18% arası istehlakçılar hüquqlarını bilir. Ölkəmizdə istehlakçıların hüquqlarının qorunması haqqında qanun MDB məkanında ilk qəbul olunun qanundur. Azərbaycan istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsinə dair rəhbər prinsiplər deyilən sənədi ratifikasiya edib. Amma çox təəssüflər olsun ki, ölkədə mükəmməl istehlakçı siyasəti mövcud deyil”.
Yeni təşkilatlar yaradılmalıdır
Maarifləndirmə məsələsinə gəlincə isə həmsöhbətimiz deyir ki, ilk olaraq bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən təşkilatların sayını artırmaq lazımdır: "Azad İstehlakçılar Birliyi kimi yüzlərlə təşkilat olmalıdır. Çox təəssüflər olsun bu gün AİB-dən başqa bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən 4 təşkilat var. Amma onlar heç bir iş görmürlər. Müəyyən işlər görəcək, bu istiqamətdə ciddi addımlar atacaq qurumların sayı artmalı, onların fəaliyyəti üçün şərait yaradılmalıdır. Bundan başqa qonşu ölkələrdə olduğu kimi istehlakçı hüquqlarının əsasları orta məktəb dövründən tədris edilməlidir. AİB 10 ildən çoxdur "İstehlakçı biliklilərinin əsasları” kitabını hazırlayaraq kitabxanalara verib. O kitabdan vəsait kimi istifadə etmək olar. Həmçinin bu istiqamətdə dərnəklər yaradılmalı, olimpiadalar keçirilməlidir. Dövlət orqanlarının bu işdə də köməyi lazımdır”.
Günel Azadə

banner

Oxşar Xəbərlər