Cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi ilə bağlı sərəncam müsbət dəyərləndirilir
Azərbaycanda dövlət idarəçilik sisteminin müasirləşdirilməsi
sahəsində bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Bu istiqamətdə reallaşdırılan
dövlət siyasəti həm də məhkəmə-hüquq sahəsində dəyişikliklərlə müşayiət olunur.
Belə bir fonda penitensiar xidmətin, cəzaların icrası ilə bağlı fəaliyyətin
müasir dövrün tələblərinə uyğun qurulması və səmərəli idarəetmənin təşkili də zəruridir.
Məhz bu zərurətdən irəli gələrək, Prezident İlham Əliyev fevralın 10-da
"Penitensiar sahədə fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi, cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi
və cəmiyyətdən təcridetmə ilə əlaqədar olmayan alternativ cəza və prosessual məcburiyyət
tədbirlərinin tətbiqinin genişləndirilməsi barədə” Sərəncam imzalayıb.
Sərəncamda da qeyd olunub ki, cəzaların icrası sahəsində
həyata keçirilən islahatlara baxmayaraq, məntəqə tipli cəzaçəkmə müəssisələrinin
normal fəaliyyəti təmin olunmayıb, ictimai işlər cəzasının icrası prosesində çətinliklər
yaranıb, cəzanı icra edən orqan və müəssisələrdə müasir
informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının imkanlarından kifayət qədər
istifadə edilməyib. Bununla yanaşı, sərəncamda bildirilib ki, ibtidai istintaq
və məhkəmə icraatı zamanı böyük ictimai təhlükə törətməyən və az ağır, o cümlədən
iqtisadi fəaliyyət sahəsində cinayətlərə görə həbs qətimkan tədbirinin geniş tətbiq
edilməsi, habelə, həmin cinayətlərə görə azadlıqdan məhrum etmənin
dinamikasının artması məhkumların sayının çoxalmasına və penitensiar müəssisələrin
yüklənməsinə səbəb olub. Azərbaycan Prezidenti də bu amilləri nəzərə alaraq, Konstitusiyanın
109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, belə bir sərəncam imzalayıb.
Azərbaycan ictimaiyyəti, o cümlədən hüquq müdafiəçiləri
bu sərəncamı Azərbaycan dövlət başçısının humanist siyasətinin növbəti təzahürü,
həyata keçirilən sistemli və genişmiqyaslı hüquqi islahatların tərkib hissəsi
kimi qiymətləndirirlər. Milli
Qeyri-Hökumət Təşkilatları Forumunun prezidenti, Ədliyyə Naziri yanında fəaliyyət
göstərən İctimai Komitənin üzvü Rauf Zeyni də hesab edir ki, sərəncamın
icrası həm cəza çəkən insanların vəziyyətini yüngüllüəşdirəcək, həm də ölkənin
iqtisadi yükünü azaldacaq. O, mövzuya dair "Kaspi”yə açıqlamasında deyib ki, məhz
beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, belə bir sərəncam imzalanıb. Qeyd edib ki,
Prezident İ.Əliyevin imzaladığı sərəncamla tanış olsaq, orada məqsədlərin
açıq-aydın şəkildə göstərildiyinin şahidi olarıq: "Əsas məqsədlər penitensiar
müəssisələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi,
cəzanı icra edən orqan və müəssisələrdə mövcud olan nöqsanların aradan
qaldırılması, cinayət təqibi və cəzaların icrası sahəsində korrupsiyanı istisna
edən şəraitin tam təmin olunması, müasir texnoloji vasitələrin tətbiq edilməsi
və cəza siyasətinin humanistləşdirilməsidir. Bütün bu istiqamətlər üzrə
kompleks institusional, qanunverici və praktiki tədbirlərin görülməsi
planlaşdırılır. Bu işlərin görülməsini hər kəs dəstəkləyir”.
İnsan
Hüquqları və Qanunçuluğun Müdafiəsi Bürosunun rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Səidə
Qocamanlı da
sözügedən sərəncamın imzalanmasını müsbət qiymətləndirib. O, bildirib ki,
Prezident İ.Əliyevin sərəncamı cinayət təqibi və cəzaların icrası sahələrində
hüquqi islahatların yeni mərhələsi kimi də qəbul oluna bilər: "Bu baxımdan, Azərbaycan
prezidentinin sərəncamı çox müsbət addımdır. Sərəncamda nəzərdə tutulan tədbirlərin
həyata keçirilməsi nəticəsində Azərbaycanda həbsxanaların doluluq səviyyəsi
aşağı düşəcək, dövlətin bu sahədə xərcləri azalacaq. Digər məqam odur ki, cəzalar
artıq ən yuxarı həddə olmayacaq və bu, humanist bir yanaşmadır. Yəni insanların
törətdiyi cinayətlərə görə qanunda əksini tapan alternativ cəzalara daha çox
üstünlük veriləcək. Bura ev dustaqlığı, cərimə, ictimai, islah işlərinə cəlbetmə
daxildir. Bu da cəmiyyətdə ab-havaya çox müsbət təsir göstərəcək. Ümumiyyətlə
hüquq müdafiəçiləri bu sərəncamı müsbət qarşılayır və başqa cür də reaksiya verə
bilməzdilər. Biz uzun illərdir ki, belə bir sərəncamın imzalanmasını arzu
edirdik. Bu sərəncam biz hüquq müdafiəçilərinin qaldırdığı məsələlərdən birinin
reallaşması, həllidir. Artıq belə bir addım atılıb. Növbəti mərhələ sərəncama
uyğun olaraq nəzərdə tutulan qanun layihələrinin hazırlanmasıdır. Heç şübhə
etmirəm ki, addım-addım problemlər həllini tapacaq. Buna sadəcə zaman və istək
lazımdır”.
Ədliyyə
Naziri yanında fəaliyyət göstərən İctimai Komitənin üzvü, hüquq müdafiəçisi Səadət
Bənənyarlı da ölkə
başçısının fevralın 10-da imzaladığı sərəncamı müsbət hadisə kimi dəyərləndirib.
O bizimlə söhbətində qeyd edib ki, bu addım humanizm prinsiplərinə söykənməklə,
dövlətə, cəmiyyətə, cəzaçəkmə müəssisələrində cəza çəkən insanlara fayda gətirəcək:
"Sərəncamla cinayətlərin, xüsusilə iqtisadi fəaliyyət sahəsində cinayətlərin
dekriminallaşdırılması, azadlıqdan məhrum etmə ilə yanaşı, alternativ cəzaların
tətbiqinin genişləndirilməsi, mövcud alternativ cəzaların tətbiqi əsaslarının təkmilləşdirilməsi
nəzərdə tutulur. Bundan başqa, cinayətin
ictimai təhlükəliliyi amilinə diqqət artırılacaq, maddi ziyanla bağlı
olan hallarda vurulmuş ziyan tamamilə ödənildikdə, həbslə əlaqədar olmayan cəza
tədbiri tətbiq ediləcək, azadlıqdan məhrum etməyə alternativ cəzaların təyin
edilməsi əsasları müəyyən olunacaq. Azadlıqdan məhrum etmə cəzasının çəkilməmiş
hissəsinin daha yüngül cəza ilə əvəz edilməsi, şərti olaraq vaxtından əvvəl
azad etmə və şərti məhkum etmə institutlarının daha geniş tətbiq edilməsi də nəzərdə
tutulur. Ən nəhayət, həbsin alternativ qətimkan tədbirləri ilə əvəz edilməsi
qaydasının sadələşdirilməsi məsələsi də gündəmdədir. Böyük ictimai təhlükə törətməyən
və az ağır cinayətlərə görə həbs qətimkan tədbirinin seçilməsi əsaslarının daha
da məhdudlaşdırılması da nəzərdə tutulan məsələlər sırasındadır. Prezidentin
imzaladığı sərəncama əsasən, Ədliyyə Nazirliyi
qarşısında müvafiq vəzifələr müəyyən edilib, habelə Baş Prokurorluğa və məhkəmələrə
tövsiyələr verilib. Bütün bunları nəzərə alaraq, sərəncamı müsbət hadisə kimi dəyərləndirmək
olar”.
Rufik
İSMAYILOV